Δυσαριθμησία: Εννοιολογικός Ορισμός, Αιτιολογία, Χαρακτηριστικά και Ψυχολογικές Προεκτάσεις

Ακρόαση άρθρου......

Η Δυσαριθμησία (Developmental Dyscalculia) είναι μια ειδική μαθησιακή διαταραχή που επηρεάζει σημαντικά την ικανότητα κατανόησης και εκτέλεσης αριθμητικών πράξεων, καθώς και την ανάπτυξη μαθηματικών εννοιών.

Δεν σχετίζεται με χαμηλή νοημοσύνη ή έλλειψη κινήτρου, καθώς παρατηρείται σε άτομα με φυσιολογικές ή και υψηλές γνωστικές ικανότητες.

Νευροβιολογικές και Γενετικές Αιτίες της Δυσαριθμησίας

Πρόκειται για μια διαταραχή, η οποία εμφανίζεται συνήθως από την προσχολική ηλικία και μπορεί να συνοδεύει το άτομο καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του, επηρεάζοντας σε διαφορετικό βαθμό την εκπαιδευτική, επαγγελματική και καθημερινή του λειτουργικότητα.

Αιτιολογία

Τα ακριβή αίτια της Δυσαριθμησίας παραμένουν υπό διερεύνηση, ωστόσο οι ερευνητικές ενδείξεις συγκλίνουν στα εξής:

• Νευροβιολογικοί παράγοντες: Δυσλειτουργίες σε εγκεφαλικές περιοχές που σχετίζονται με την αριθμητική επεξεργασία, όπως η ινιακο-βρεγματική περιοχή (posterior parietal cortex) και συγκεκριμένα ο ινιακός λοβός και η προμετωπιαία περιοχή.
• Ανωμαλίες στο αριστερό ημισφαίριο: Δυσκολίες στη γλωσσική επεξεργασία των αριθμητικών συμβόλων, αποστήθιση αριθμητικών δεδομένων, εκμάθηση πράξεων.
• Δυσλειτουργία του δεξιού ημισφαιρίου: Προβλήματα στην οπτικο-χωρική επεξεργασία, στη γεωμετρική σύλληψη, στη σειροθέτηση και στην αριθμητική εκτίμηση.
• Κληρονομικότητα: Υπάρχουν ενδείξεις γενετικής προδιάθεσης, καθώς η δυσαριθμησία εμφανίζεται συχνότερα σε οικογένειες με ιστορικό μαθησιακών δυσκολιών.
• Συννοσηρότητα: Πολύ συχνά συνυπάρχει με δυσλεξία (60-70%), δυσαναγνωσία (56%), δυσγραφία (50%) και ΔΕΠ-Υ (6%).

Κατηγορίες Δυσαριθμησίας

1. Δυσαριθμησία διαδικασιών (procedural dyscalculia)

Ορισμός:
Η δυσκολία αφορά την εκτέλεση μαθηματικών πράξεων και διαδικασιών, κυρίως επειδή το παιδί δεν έχει εσωτερικεύσει σωστά τους κανόνες, τη σειρά των βημάτων ή εφαρμόζει ακατάλληλες στρατηγικές.

Παράδειγμα:
Ένας μαθητής της Ε΄ Δημοτικού προσπαθεί να κάνει κάθετη πρόσθεση με κρατούμενα (π.χ. 57 + 68), αλλά ξεχνά να προσθέσει τον κρατούμενο ή ξεκινά την πρόσθεση από τα ψηλά ψηφία προς τα χαμηλά, με αποτέλεσμα λάθος απάντηση (π.χ. γράφει 105 αντί για 125).

2. Δυσαριθμησία σημασιολογικής μνήμης (semantic memory dyscalculia)

Ορισμός:
Αφορά τη δυσκολία στην αποθήκευση και ανάκληση βασικών αριθμητικών γνώσεων, όπως προπαίδεια, απλά αριθμητικά γεγονότα ή σύμβολα πράξεων.

Παράδειγμα:
Έφηβος της Α΄ Γυμνασίου, παρόλο που έχει διδαχθεί επί σειρά ετών τον πίνακα του 6, δυσκολεύεται να θυμηθεί ότι 6 × 7 = 42 και χρειάζεται κάθε φορά να μετρά ή να κάνει προσθέσεις (6+6+6+6+6+6+6).

3. Οπτικο-χωρική Δυσαριθμησία (visuospatial dyscalculia)

Ορισμός:
Η δυσκολία εντοπίζεται στην οπτική αναπαράσταση των αριθμών και στην επεξεργασία της χωρικής πληροφορίας — π.χ. η θέση των αριθμών σε πράξεις, η έννοια της αξίας θέσης, η ευθυγράμμιση ψηφίων, η ερμηνεία σχημάτων.

Παράδειγμα:
Μαθήτρια της ΣΤ΄ Δημοτικού προσπαθεί να κάνει κάθετη αφαίρεση (π.χ. 804 − 276), αλλά τοποθετεί τα ψηφία λάθος στις στήλες, βάζοντας το 76 κάτω από το 804 χωρίς σωστή στοίχιση. Αυτό οδηγεί σε λανθασμένο αποτέλεσμα, ακόμα κι αν γνωρίζει τη διαδικασία.

Διαγνωστικά Κριτήρια και Εκτίμηση

Για τη διάγνωση, απαιτείται διεπιστημονική προσέγγιση και λεπτομερής αξιολόγηση, που περιλαμβάνει:

Εκτίμηση εννοιών χώρου (σειροθέτηση) - Για παράδειγμα,  όταν ζητείται από το παιδί να βάλει αντικείμενα "από το μικρότερο στο μεγαλύτερο" ή να δημιουργήσει μια αριθμητική σειρά (π.χ. 2, 4, 6, ...), δυσκολεύεται να τα τοποθετήσει σωστά ή μπερδεύει τη σειρά.

Επίγνωση χρονικής διαδοχής (πριν-μετά, τώρα-αύριο) - Για παράδειγμα,  το παιδί δυσκολεύεται να καταλάβει τι σημαίνει "προχθές", "αύριο", "μετά από δύο ημέρες", και συχνά απαντά λάθος όταν του ζητείται να οργανώσει γεγονότα με χρονολογική σειρά.

Επίγνωση εννοιών ποσότητας και μεγέθους (πολύ/λίγο, μικρό/μεγάλο) - Για παράδειγμα, όταν το παιδί βλέπει δύο ποτήρια με διαφορετική ποσότητα νερού, δυσκολεύεται να αναγνωρίσει ποιο έχει περισσότερο, ακόμα και αν η διαφορά είναι εμφανής.

Επίγνωση μερών του σώματος - Για παράδειγμα, όταν του ζητηθεί να δείξει "τον αριστερό αγκώνα" ή "το δεξί του γόνατο", δυσκολεύεται ή τα μπερδεύει.

Επίγνωση μέτρησης και αντίστροφα - Για παράδειγμα, δεν μπορεί να μετρήσει αντίστροφα από το 20 στο 1 χωρίς λάθη ή παραλείπει αριθμούς (π.χ. 20, 18, 17, 15...).

Συμπτωματολογία ανά ηλικιακή φάση

Πρώιμη παιδική ηλικία:

• Δυσκολία στο μέτρημα και στην αναγνώριση αριθμών.
• Δυσκολία στη χωρική και χρονική αντίληψη (π.χ. "πριν – μετά", "μέρα – νύχτα").
• Αδυναμία ταξινόμησης αντικειμένων (κατά μέγεθος, χρώμα, σχήμα).

Σχολική ηλικία:

• Δυσκολία στην κατανόηση της έννοιας του "κρατούμενου".
• Μπέρδεμα με πράξεις που περιέχουν τον αριθμό 0.
• Αδυναμία εκμάθησης του πίνακα πολλαπλασιασμού.
• Προβλήματα στην ανάγνωση και γραφή πολυψήφιων αριθμών.
• Δυσκολία στην επίλυση μαθηματικών προβλημάτων και στην κατανόηση ερωτήματος/ζητούμενου.

Εφηβεία και μεγαλύτερες ηλικίες:

• Σοβαρές δυσκολίες στη χρήση αλγεβρικών συμβόλων και παραστάσεων.
• Αδυναμία εφαρμογής μαθηματικής λογικής και οργάνωσης βημάτων επίλυσης.
• Δυσκολία στη διαχείριση σύνθετων προβλημάτων, όπως εξισώσεις ή γεωμετρικές αποδείξεις.

Ψυχολογικές Προεκτάσεις και Επιπτώσεις

Η δυσαριθμησία δεν επηρεάζει μόνο τον μαθητή ως "μαθηματική οντότητα", αλλά ολόκληρη την ψυχοσυναισθηματική του υπόσταση.

Χαμηλή Αυτοεκτίμηση και Αυτοεικόνα
Η συνεχής αδυναμία επίλυσης μαθηματικών ασκήσεων, σε ένα εκπαιδευτικό σύστημα που συχνά ταυτίζει τη μαθηματική επίδοση με «έξυπνο παιδί», οδηγεί τον έφηβο σε γενίκευση της αποτυχίας. Δεν είναι απλά "δεν μπορώ να κάνω μαθηματικά", γίνεται "δεν είμαι ικανός".

Εσωτερίκευση και Απομόνωση
Η συνεχής έκθεση σε αποτυχία ενισχύει τη μαθησιακή αποθάρρυνση και συχνά συνοδεύεται από συμπεριφορές αποφυγής. Μαθητές με δυσαριθμησία αποφεύγουν τις αριθμητικές προκλήσεις ή διαχειρίζονται την αποτυχία με σαρκασμό, χιούμορ ή επιθετικότητα.

Άγχος και Δευτερογενείς Διαταραχές
Το άγχος στα μαθηματικά (Math Anxiety), αν και δεν είναι μαθησιακή διαταραχή από μόνο του, εμφανίζεται πολύ συχνά ως επακόλουθο της Δυσαριθμησίας.

Σημάδια του περιλαμβάνουν:

• Σωματικά συμπτώματα πριν από τεστ (π.χ. ταχυκαρδία, ιδρώτας)
• Αποστροφή προς μαθήματα αριθμητικής φύσεως
• Δυσκολία συγκέντρωσης λόγω φόβου λάθους

Αν δεν υποστηριχθεί εγκαίρως, μπορεί να οδηγήσει σε δευτερογενείς ψυχοπαθολογικές καταστάσεις όπως καταθλιπτικές διαθέσεις, κοινωνική απόσυρση και άρνηση του σχολείου (school refusal).

Η μαθηματική αποτυχία δεν εκλαμβάνεται απλώς ως αποτυχία σε ένα γνωστικό αντικείμενο, αλλά ως γενικευμένη προσωπική αποτυχία, οδηγώντας σε σύγκριση με άλλους και ενίσχυση του αισθήματος μειονεξίας. Αυτό μπορεί να επηρεάσει την ψυχοκοινωνική του εξέλιξη και να περιορίσει τις ακαδημαϊκές και επαγγελματικές του φιλοδοξίες.

Υποστηρικτικές Παρεμβάσεις: Πέρα από τη Διάγνωση

Η αναγνώριση της δυσκολίας είναι μόνο η αρχή. Η αποτελεσματική παρέμβαση οφείλει να βασίζεται τόσο στη βαθιά κατανόηση της φύσης της δυσαριθμησίας, όσο και στην εξατομικευμένη προσέγγιση προς τον ίδιο τον μαθητή – ως πρόσωπο με συγκεκριμένες ανάγκες, δεξιότητες και συναισθηματικό υπόβαθρο. Οι παρεμβάσεις που ακολουθούν δεν στοχεύουν απλώς στην ενίσχυση των αριθμητικών δεξιοτήτων, αλλά και στην αποκατάσταση της σχέσης του παιδιού με τα μαθηματικά: από πηγή άγχους και απογοήτευσης, σε ένα πεδίο αποτελεσματικότητας και δημιουργίας.
Η υποστήριξη πρέπει να είναι πολυεπίπεδη, βιωματική, δομημένη, αλλά και ψυχολογικά ασφαλής – να βλέπει όχι μόνο τα λάθη, αλλά και τις δυνατότητες πίσω από αυτά. Συγκεκριμένα:

1. Δυσαριθμησία διαδικασιών (procedural dyscalculia)

Παράδειγμα: Ένας μαθητής της Ε΄ Δημοτικού προσπαθεί να κάνει κάθετη πρόσθεση με κρατούμενα (π.χ. 57 + 68), αλλά ξεχνά να προσθέσει τον κρατούμενο ή ξεκινά από τα ψηλά ψηφία προς τα χαμηλά.

Υποστηρικτική Παρέμβαση:

• Χρήση οπτικών υποστηρικτικών εργαλείων (π.χ. χρωματιστοί κύβοι, αριθμητικές γραμμές, αριθμοπυραμίδες).
• Χρωματικός κώδικας στα ψηφία (π.χ. πράσινο για τις μονάδες, μπλε για τις δεκάδες) ώστε να ενισχύεται η σειροθέτηση και η κατανόηση θέσης.
• Δομημένη διδασκαλία με μοντελοποίηση: «Σκέφτομαι φωναχτά» για να κατανοεί το παιδί τη λογική πίσω από τα βήματα.
• Χρήση λειτουργικών εφαρμογών ή hands-on δραστηριοτήτων με κουμπιά, χαρτονομίσματα, νομίσματα για κατανόηση της αξίας θέσης.
• Ασκήσεις με αφήγηση ιστορίας (π.χ. «ο κρατούμενος είναι ο φίλος που βοηθάει τον επόμενο αριθμό») για πιο συναισθηματική και εμπειρική μάθηση.

2. Δυσαριθμησία σημασιολογικής μνήμης (semantic memory dyscalculia)

Παράδειγμα: Έφηβος της Α΄ Γυμνασίου δυσκολεύεται να θυμηθεί ότι 6 × 7 = 42 και καταφεύγει σε προσθέσεις.

Υποστηρικτική Παρέμβαση:

• Στρατηγικές απομνημόνευσης μέσω ρυθμικών τραγουδιών, ποιημάτων ή ραπ (π.χ. «Εξάρι και επτά, σαράντα δύο παιδιά!»).
• Χρήση πολυαισθητηριακής μεθόδου (π.χ. αναπαράσταση με πλαστελίνη, ψηλαφητές κάρτες πολλαπλασιασμού).
• Εφαρμογή της τεχνικής “chunking”: απομνημόνευση αριθμών ανά ομάδες (π.χ. το 6 × 7 ανήκει στην "οικογένεια του 6").
• Συχνές εναλλαγές ανάκλησης: όχι μόνο «πόσο κάνει 6×7;» αλλά και «ποιος πολλαπλασιασμός μας δίνει 42;».
• Προγράμματα ενίσχυσης εκτελεστικών λειτουργιών και ενίσχυσης της αριθμητικής ρευστότητας μέσω λογισμικών τύπου “Number Race” ή “Maths Whizz”.

3. Οπτικο-χωρική Δυσαριθμησία (visuospatial dyscalculia)

Παράδειγμα: Μαθήτρια της ΣΤ΄ Δημοτικού κάνει λάθος κάθετη αφαίρεση γιατί δεν τοποθετεί σωστά τα ψηφία στις στήλες.

Υποστηρικτική Παρέμβαση:

• Χρήση χαρτιού με τετράγωνα ή ειδικών φύλλων εργασίας με χρωματιστές στήλες.
• Διδασκαλία της έννοιας της θέσης με τη βοήθεια σχημάτων, τρισδιάστατων αντικειμένων και απτών υλικών.
• Καθρέφτες και συμμετρίες για κατανόηση του χώρου και προσανατολισμού.
• Δραστηριότητες αναγνώρισης μοτίβων (π.χ. ψηφιακά παζλ, sudoku) για ενίσχυση της οπτικο-χωρικής μνήμης.
• Ασκήσεις σταδιακής μετάβασης από τον απτό στο αφηρημένο: π.χ. πρώτα φυσικά αντικείμενα, μετά εικόνες, και τέλος αριθμούς.

Ψυχοεκπαιδευτικές Παρεμβάσεις σε Ψυχολογικό Επίπεδο

Για όλους τους τύπους:

• Συναισθηματική αποφόρτιση: Δημιουργία ασφαλούς χώρου, όπου το παιδί/έφηβος μπορεί να μιλήσει για τις μαθησιακές του δυσκολίες χωρίς ενοχή.
• Ενίσχυση θετικής αυτοομιλίας (π.χ. «Τα μαθηματικά δεν με καθορίζουν – εγώ καθορίζω πώς θα τα κατακτήσω»).
• Γνωσιακή αναδόμηση: Αντιμετώπιση αρνητικών πεποιθήσεων, όπως «δεν είμαι καλός στα μαθηματικά», με βάση επιτεύγματα σε άλλους τομείς.
• Κοινωνικές ιστορίες και αφήγηση εμπειριών: Συζήτηση για διάσημα άτομα με μαθησιακές δυσκολίες (π.χ. Einstein, Edison) ως ενίσχυση κινήτρου.
• Προώθηση στόχων μικρών βημάτων με συνεχή ενίσχυση («Τα κατάφερες σε αυτό! Πάμε τώρα στο επόμενο!»).
• Συνεργασία με γονείς και καθηγητές με στόχο την ψυχοεκπαιδευτική υποστήριξη και την αποφυγή ετικετοποίησης ή τιμωρητικής στάσης.

Συμπέρασμα

Η Δυσαριθμησία δεν αποτελεί απλώς μαθησιακή δυσκολία, αλλά μια πολυπαραγοντική νευροαναπτυξιακή διαταραχή με εκτεταμένες γνωστικές και συναισθηματικές συνέπειες, ιδιαίτερα στην εφηβική ηλικία.

Η έγκαιρη διάγνωση και η στοχευμένη παρέμβαση από εκπαιδευτικούς, ειδικούς παιδαγωγούς και ψυχολόγους μπορεί να συμβάλει καθοριστικά στην ενίσχυση της αυτοεκτίμησης του παιδιού, στη βελτίωση της μαθηματικής του επάρκειας και – το κυριότερο – στην προστασία της ψυχικής του ευημερίας.

Βιβλιογραφία

Barbaresi, W., Katusic, S., Colligan, R., Weaver, A. & Jacobsen, S. (2005). Math learning disorder: incidence in a population-based birth cohort, 1976-82, Rochester, Minn. Ambulatory Ansari, D. (2008). Effects of development and enculturation on number representation in the brain. Nature Reviews Neuroscience, 9(4), 278–291.

Rourke, B.P. & Conway, J., 1998. Disabilities of Arithmetic and Mathematical Reasoning: Perspectives From Neurology and Neuropsychology. In Rivera, D. (Ed.). Mathematics Education for Students with Learning Disabilities (p.p. 59-79)

Butterworth, B. (2005). The development of arithmetical abilities. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 46(1), 3–18.

Αγαλιώτης, Ι. (2000). Μαθησιακές Δυσκολίες στα Μαθηματικά. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα  

Geary, D.C. (2011). Cognitive predictors of achievement growth in mathematics: A five year longitudinal study. Developmental Psychology, 47(6), 1539–1552.

Kovas, Y., Haworth, C. M., Petrill, S. A., & Plomin, R. (2007). Mathematical ability of 10-year-old boys and girls: Genetic and environmental etiology of typical and low performance. Journal of Learning Disabilities, 40(6), 554–567.

Shalev, R. S., & Gross-Tsur, V. (2001). Developmental dyscalculia. Pediatric Neurology, 24(5), 337–342.

Ashcraft, M. H., & Moore, A. M. (2009). Mathematics anxiety and the affective drop in performance. Journal of Psychoeducational Assessment, 27(3), 197–205.

Συγγραφή - Επιμέλεια Άρθρου

Ιωάννα Δημητριάδου - Ψυχολόγος

Ιωάννα Δημητριάδου: έχει επιβεβαιωθεί από το Psychology

Οι πληροφορίες που αναφέρονται στον επαγγελματικό κατάλογο ειδικών παρέχονται από τους ίδιους τους ειδικούς, κατά την εγγραφή τους στο σύστημα. Όταν βλέπετε την ένδειξη «έχει επιβεβαιωθεί από το Psychology”, σημαίνει ότι το Psychology έχει ελέγξει, με email, τηλεφωνικά ή/και με λήψη των σχετικών εγγράφων, τα ακόλουθα στοιχεία:

• Ότι ο ειδικός είναι υπαρκτό πρόσωπο.
• Ότι τα πτυχία οι τίτλοι και οι εξειδικεύσεις που αναφέρει είναι αληθινά.
• Ότι οι πληροφορίες που αναφέρει ισχύουν.

Ψυχολόγος - Ειδική Παιδαγωγός. Εξειδίκευση στη Δυσλεξία, στη ΔΕΠ-Υ και στις Μαθησιακές Διαταραχές, PgD
Συμβουλευτική Υποστήριξη Γονέων, Συγγραφέας στο Upbility Publications | Μέλος του British Psychological Society, GMBPsS, GBC (#507984), Μέλος του British Dyslexia Association 

6937423882

Δείτε όλα τα άρθρα Σελίδα ειδικού