Το σύνδρομο του Νάρκισσου. Εσύ πόσο εξαρτημένος είσαι από τους άλλους;

«Η πιο ακλόνητητη πίστη σου, η πιο επιβλαβής πεποίθησή σου, είναι πως υπάρχει ένας κόσμος έξω από εσένα τον ίδιο, ότι υπάρχει κάποιος ή κάτι από το οποίο μπορείς να εξαρτάσαι, κάποιος ή κάτι που μπορεί να σου δώσει ή να σου πάρει, να σε ευνοήσει ή να σε καταδικάσει», είπε ο Dreamer.

Η εξάρτηση στη ζωή του ανθρώπου

«Αν ένας πολεμιστής πίστευε, έστω και για μία στιγμή, σε κάποια εξωτερική βοήθεια, θα έπαυε αμέσως να είναι άτρωτος», πρόσθεσε. Ύστερα έκλεισε τα μάτια Του κι έμεινε σιωπηλός.

Δοκίμασα να γεμίσω τη σιωπή καταγράφοντας τα λόγια Του στο σημειωματάριό μου, όμως το κενό που ένιωθα μέσα μου μεγάλωσε. Προσπαθούσα να υπερβώ την αμηχανία που μου προκαλούσε η ξαφνική αίσθηση πως ήμουν άπειρος και επιφανειακός, ανατρέχοντας νοερά στις σημειώσεις μου.

Επιτέλους ο Dreamer έσπασε τη σιωπή Του και, εξακολουθώντας να κρατά κλειστά τα μάτια Του, είπε: Δεν υπάρχει απολύτως τίποτα εκεί έξω. Από πουθενα αλλού δεν μπορεί να σου έρθει βοήθεια.

«Η πιο σοβαρή ασθένεια του ανθρώπου είναι η εξάρτηση», δήλωσε σε πολύ σοβαρό τόνο. Ακούγοντας τα λόγια Του, αμέσως η προσοχή μου κορυφώθηκε. Ένιωθα βαθιά μέσα μου τη σημαία εκείνης της δήλωσης και αντιλήφθηκα πόσο κεντρική θέση θα κατείχε στο καινούριο σύστημα των πεποιθήσεών μου.

«Δεν υπάρχει τίποτα χειρότερο από την εξάρτηση από τους άλλους, την εξάρτηση από την παρουσία τους ή την κρίση τους. Γι' αυτό απαιτεί πολύ μεγάλη προετοιμασία ώστε να απελευθερωθεί κάποιος από αυτήν...»

Αργότερα, όταν θα αναλογιζόμουν τη στάση μου εκείνη τη συγκεκριμένη φορά, αλλά και σε κάποιες άλλες συναντήσεις μας, θα συνειδητοποιούσα πως, όταν ο Dreamer αναφερόταν γενικά στο ανθρώπινο είδος, αποδεχόμουν αμέσως και χωρίς αμφισβήτηση τις παρατηρήσεις Του, ενώ όταν η κριτική του απευθυνόταν άμεσα και συγκεκριμένα σ' εμένα προσωπικά, μ' έκανε αμέσως να αντιδράσω.

Αποκτήστε το βιβλίο Η Σχολή των Θεών, από το εξειδικευμένο βιβλιοπωλείο ψυχολογίας της Πύλης μας.

Η εξάρτηση ως αποφυγή του εαυτού

«Οι άνθρωποι σαν εσένα δε νιώθουν ζωντανοί παρά μόνο όταν βρίσκονται περιτριγυρισμένοι από άλλους. Προτιμούν τα πιο πολυσύχναστα μέρη, επιλέγουν να εργαστούν σε δημόσιες υπηρεσίες ή σε τεράστιες εταιρείες, όπου νιώθουν την καθησυχαστική παρουσία του πλήθους, απλώς και μόνο για να στριμωχτούν μαζί με όλους τους άλλους, να ξεφύγουν από τον ίδιο τον εαυτό τους και από το αφόρητο φορτίο της μοναξιάς τους», συνέχισε ο Dreamer.

Ένα ακατανίκητο εχθρικό συναίσθημα σκοτείνιασε όλη μου την ύπαρξη, λες και εκείνα τα λόγια είχαν θέσει σε κίνδυνο κάτι που ήταν πολύ ζωτικό για μένα ή ανέτρεπαν ένα σχέδιο που είχε οργανωθεί πριν από πολύ καιρό. Νοερά, αράδιασα όλα τα σκληρά λόγια που θα ήθελα να Του δώσω ως απάντηση, σαν μια σειρά από σφαίρες που θα εκτόξευε εναντίον Του ένα όπλο.

Ο Dreamer δοκίμαζε τις αντιστάσεις μου και γνώριζε πολύ καλά πώς να ανοίξει ένα ρήγμα σε αυτές. Μου απηύθυνε ένα σκληρό χαμόγελο, σαν να ήταν έτοιμος να μου καταφέρει κάποιο πλήγμα.

«Άνθρωποι σαν εσένα αρρωσταίνουν και είναι αμέσως πρόθυμοι να επιτρέψουν να τους κομματιάσουν οι χειρούργοι, οι σαμάνοι μιας επιστήμης ακόμα πρωτόγονης, απλώς και  μόνο για να τραβήξουν την προσοχή...»

Μου ξέφυγε ένα βογκητό, σαν να μου είχαν ρίξει γροθιά στο στομάχι. Ο Dreamer άφησε να περάσουν μερικά δευτερόλεπτα, σαν να εκτιμούσε τις αντιδράσεις μου και να με ζύγιαζε, συγχρόνως συμφιλιωτής και αντίπαλος.

Η συμβολική ιστορία του Νάρκισσου

«Θυμάσαι τον πίνακα;» με ρωτησε ξαφνικά, αλλάζοντας εντελώς ύφος και συμπεριφορά. Συνεχώς με ξάφνιαζε. Ήμουν έκπληκτος από την ικανότητά Του να μεταμορφώνεται, να εισέρχεται σε μια κατάσταση ύπαρξης εντελώς καινούρια, χωρίς να μεταφέρει μαζί Του απολύτως τίποτα από την προηγούμενη,  Κατάλαβα πως η ερώτησή Του αναφερόταν στον πίνακα που είχα θαυμάσει προτού μπω στο θερμοκήπιο όπου βρισκόμασταν τώρα.

Ανακάλεσα στη μνήμη μου την εικόνα του Νάρκισσου, μαγεμένου από την ίδια του την αντανάκλαση στη λίμνη, λίγες μόλις στιγμές προτού αυτή τον καταπιεί.

«Είναι η συμβολική ιστορία ενός χαμένου ανθρώπου, που ταυτίζει τον εαυτό του με τον εξωτερικό κόσμο», μου εξήγησε ο Dreamer, κρύβοντας μετά βίας την ευθυμία που Του προξενούσαν οι ανώφελες προσπάθειές μου να αλλάζω την έκφρασή μου ανάλογα με τις δικές Του αιφνιδιαστικές αλλαγές θέματος και διάθεσης. Έκανε μια παύση για να μου δώσει χρόνο να καταλάβω το νόημα των λόγων Του.

«Όσο ακόμα πιστεύεις σε έναν εξωτερiκό κόσμο, όσο ακόμα εμπιστεύεσαι τους πολιτικούς ότι έχουν τη δύναμη να κυβερνούν τη ζωή σου και τις θρησκείες ότι μπορούν να βάζουν σε τάξη το πνεύμα σου, θα εξακολουθείς να βιώνεις βαθιά απογοήτευση. Δες τον κόσμο όπως ακριβώς είναι - μια δημιουργία της ίδιας της εσωτερικής ύπαρξής σου, και μάλιστα ταυτόχρονη με την τελευταία.

Ο κόσμος σε απόλυτη συμφωνία με τις εσωτερικές καταστάσεις και συνθήκες σου, εμφανίζεται και εξαφανίζεται ακολουθώντας τη βούλησή σου και ενδέχεται να μετατραπεί σε κάτι ξένο και βίαιο, αν λησμονήσεις πως εσύ ο ίδιος είσαι η μόνη πηγή της ύπαρξής του.

Ο μύθος του Νάρκισσου είναι η αλληγορία του ανθρώπου που γίνεται θύμα του κόσμου - ο οποίος δεν είναι παρά δική του προβολή. Από τη στιγμή που θα καταλάβεις πως ο κόσμος τον οποίο βλέπεις είναι η προβολή του ίδιου σου του εαυτού, έχεις απελευθερωθεί από αυτόν.», κατέληξε ο Dreamer.

Ήμουν πολύ ταραγμένος. Πώς ήταν δυνατόν ένας από τους πιο σημαντικούς μύθους του πολιτισμού μας να είχε τόσο λίγο κατανοηθεί για χιλιάδες χρόνια; Πώς στο καλό στάθηκε δυνατόν να μας διαφύγει μια τόσο απλή εξήγηση;

Εσύ είσαι ο δημιουργός της πραγματικότητάς σου

Με τον Dreamer στο πλευρό μου, άκουγα ξεκάθαρα τη φωνή αρχαίων καιρών, τη φωνή της κλασσικής αρχαιότητας, τότε που σφυρηλατήθηκαν οι πιο τολμηρές ιδέες, όπως τις συνέλαβε το γένος εκείνων των σπουδαίων στοχαστών, το γένος των τέλειων σοφών που τελείωσε με τον Σωκράτη. Και εμείς εξακολουθούμε να αγνοούμε ή να παρερμηνεύουμε τους αλληγορικούς μύθους με τους οποίους μας είχαν ήδη από τότε προειδοποιήσει.

Δεν θέλουμε να γνωρίζουμε τίποτα για το αποκαλυπτικό μήνυμά τους σχετικά με την πραγματική κατάσταση του ανθρώπου και συνεχίζουμε να αντιλαμβανόμαστε τον Νάρκισσο ως αρχέτυπο ματαιοδοξίας.

Ωστόσο, ο μύθος του αποτελεί προειδοποίηση για να ξεφύγουμε από την ανοησία και τον κίνδυνο μιας συμβατικής σύλληψης του κόσμου. Εκείνο που ο Dreamer είχε προσπαθήσει επανειλημμένα να με κάνει να καταλάβω γινόταν επιτέλους λίγο πιο ξεκάθαρο βαθιά μέσα μου.

Το σφάλμα του Νάρκισσου δεν ήταν η ματαιοδοξία, όπως συχνά ακούγεται, αλλά ότι έπεσε θύμα της περιγραφής που είχε ο ίδιος υιοθετήσει για τον κόσμο.

«Το να ερωτεύεσαι κάτι έξω από τον εαυτό σου, λησμονώντας τον εαυτό σου, ισοδυναμεί με το να χάνεσαι στους λαβύρινθους ενός κόσμου εξάρτησης. Ισοδυναμεί με το να ξεχνάς πως ο καθένας είναι δημιουργός της ίδιας της πραγματικότητάς του. Ένας κόσμος εξωτερικός ως προς εμάς δεν υφίσταται.», επανέλαβε.

Ο κόσμος είναι αντανάκλαση του εαυτού μας

«Όλα όσα συναντάμε, βλέπουμε και αγγίζουμε είναι αντανακλάσεις του εαυτού μας. Οι άλλοι άνθρωποι, τα συμβάντα και οι εξωτερικές συνθήκες της ζωής ενός ανθρώπου αποκαλύπτουν την εσωτερική κατάστασή του. Επομένως, το να κατηγορούμε τον κόσμο, να παραπονιόμαστε, να επινοούμε δικαιολογίες για τον εαυτό μας και να κρυβόμαστε αποτελούν τα πιο σίγουρα σημάδια εξάρτησης και απουσίας πραγματικής βούλησης.»

Ο Νάρκισσος πνίγηκε, έχοντας πέσει θύμα της ψευδαίσθησής του πως υπήρχε εκεί έξω και κάποιος άλλος εκτός από αυτόν τον ίδιο. Το να πιστέψουμε πως ο κόσμος βρίσκεται έξω από εμάς ισοδυναμεί με το να γίνουμε θύμα του, να επιτρέψουμε να μας καταπιεί.

«Ο κόσμος δημιουργείται από εσένα, κάθε λεπτό», είπε ο Dreamer. «Η λίμνη στην οποία ο Νάρκισσος είδε την αντανάκλασή του είναι ο εξωτερικός κόσμος. Αν τον πιστέψεις για αληθινό και βασιστείς σε αυτόν, είναι σαν να εξαρτάσαι από την ίδια τη σκιά σου και τότε γίνεσαι μικρότερος από αυτόν τον κόσμο τον οποίο προβάλλεις. Από δημιουργός γίνεσαι δημιούργημα, από ονειρευτής γίνεσαι απλώς μια ονειροπόληση, από κύριος υποβιβάζεσαι σε σκλάβο, μέχρι που στο τέλος σε πνίγει το ίδιο το δημιούργημά σου.»

Να είσαι κύριος του εαυτού σου

«Ο άνθρωπος ο οποίος είναι ολοκληρωμένος και αυθεντικός είναι έτσι επειδή είναι κυρίαρχος του εαυτού του. Παρά τον φαινομενικό δυναμισμό των συμβάντων και την πολυμορφία των καταστάσεων μέσα στις οποίες βρίσκεται, γνωρίζει πολύ καλά πως ο κόσμος είναι καθρέφτης του εαυτού του!

Είτε είναι καλό είτε κακό, είτε άσχημο είτε όμορφο, είτε δίκαιο είτε άδικο, οτιδήποτε συντυχαίνει στον άνθρωπο είναι αντανάκλαση και όχι πραγματικότητα.

Ο κάθε άνθρωπος πάντα δρέπει ό,τι είναι ο ίδιος. Εσύ είσαι ο σπόρος, εσύ και η συγκομιδή. Αυτή είναι η αιτία που όλες οι επαναστάσεις στην ιστορία απέτυχαν. Προσπάθησαν να αλλάξουν τον κόσμο απ' έξω, πίστεψαν για αληθινή την εικόνα στη λίμνη. Μη βασίζεσαι πια στον κόσμο για βοήθεια. Πήγαινε πέρα από αυτόν! Μόνο όσοι κατόρθωσαν να τον υπερβούν μπορούν να τον βελτιώσουν.»

Μην προσπαθείς να αλλάξεις τον κόσμο, άλλαξε εσένα

Να υπερβείς τον κόσμο, να πας πέρα από αυτόν. Τι θα μπορούσε να σημαίνει κάτι τέτοιο;

«Επί αιώνες, ο άνθρωπος γραντζουνούσε την οθόνη του κόσμου, πιστεύοντας πως θα μπορούσε να αλλάξει τις εικόνες της ταινίας που ο ίδιος πρόβαλε σε αυτήν.»

Η εξήγηση γιατί τόσες και τόσες γενιές απέτυχαν, έχοντας προσπαθήσει να αλλάξουν τη ροή της ιστορίας, μου προσφέρθηκε σαν ανεκτίμητο δώρο. Εκείνη η πικρά κωμική παρομοίωση συνόψιζε την ατελείωτη ιστορική διαδοχή από φρικαλεότητες, ήττες και ηρωισμούς μέσα σε μια απλή κρίση.

«Εσύ βγες από αυτή την τρέλα», με πρόσταξε με γλυκύτητα. «Ξέχνα τους πολέμους, τις επαναστάσεις και τις οικονομικές, πολιτικές, κοινωνικές μεταρρυθμίσεις. Ασχολήσου με την πραγματική αιτία που συμβαίνουν τα πράγματα όπως συμβαίνουν. Πάψε να σκέφτεσαι το όνειρο και φρόντισε τον ονειρευτή μέσα σου. Η μεγαλύτερη επανάσταση, το δυσκολότερο εγχείρημα και, παρ' όλα αυτά, το μόνο που έχει νόημα είναι να αλλάξεις τον εαυτό σου!»

*Το παρόν άρθρο αποτελεί αδειοδοτημένο απόσπασμα από το βιβλίο Η Σχολή των Θεών που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Διόπτρα.