Split: Διχασμένοι ή πολλές φωνές που ζητούν βοήθεια;

Η ταινία ‘Split’ έχει χαρακτηριστεί ως ψυχολογικό θρίλερ και αναφέρεται σε έναν άνδρα πρωταγωνιστή, που απαγάγει τρία έφηβα κορίτσια. Ο James McAvoy υποδύεται έναν άνδρα που εμφανίζεται ως φρενοβλαβής, καθώς αναδύονται 23 διαφορετικές προσωπικότητες από εκείνον. Μια από αυτές  που δεν εμφανίζεται παρα μόνο στο τέλος της πλοκής, παρουσιάζεται από τις υπόλοιπες προσωπικότητες ως η πιο επικίνδυνη.

Τα κορίτσια προσπαθούν να δραπετεύσουν, ενώ ταυτόχρονα παρακολουθούμε σκηνές που ο άνθρωπος αυτός ζητά συνεδρίες και επισκέπτεται ψυχίατρο. Η ψυχίατρός του, έχει γνωρίσει μόνο μερικές από τις προσωπικότητες του, αλλά έχει ονοματίσει την κατάστασή του ως διασχιστική διαταραχή ταυτότητας (ΔΔΤ).

Όπως ο τίτλος της ταινίας Split δηλώνει κάποιον που είναι διαιρεμένος ή διχασμένος, όπως μεταφράζεται από τους παραγωγούς της ταινίας για τα ελληνικά, έτσι και η άποψη που μπορεί να συζητηθεί για το αν προβάλλεται με επιτυχία η ψυχική διαταραχή σε αυτή τη ταινία παραμένει διχασμένη. Ωστόσο, το όνομα της ταινίας παραμένει ένα προϊόν παραγωγής ταινιών και αφορά μόνο στην προσέλκυση του κοινού. Γι αυτό ίσως και κάποια μέρη της πλοκής που θεωρούνται από λίγο εώς και καθόλου πειστικά για την πραγματικότητα της ψυχικής αυτής ασθένειας.

Πολλαπλή διαταραχή προσωπικότητας

Η πολλαπλή διαταραχή προσωπικότητας ή  με τον νέο όρο διασχιστική διαταραχή ταυτότητας, μπορεί να βρεθεί σε ποσοστό μεταξύ 1 και 3% σε όλον τον κόσμο, που σημαίνει ότι είναι ένα ασύνηθες μεν φαινόμενο, αλλά όχι και σπάνιο. Ο πρωταγωνιστής, εμφανίζει μια προσωπικότητα, που αλλάζει εντελώς μορφή και δε μοιάζει με καμία άλλη. Γίνεται εμφανισιακά πιο μυώδης, αποκτά περισσότερη δύναμη, έχει ένα απρόσιτο και τρομαχτικό παρουσιαστικό και είναι εξαιρετικά βίαιος. Η ταινία, λοιπόν, ίσως αφήνει να εννοηθεί πως ένα άτομο που πάσχει από  διασχιστική διαταραχή ταυτότητας μπορεί να γίνει βίαιο και μάλιστα να αφαιρέσει ανθρώπινη ζωή. Στην πραγματικότητα, λόγω και της φύσης της ασθένειας αυτής που θα συζητηθεί στη συνέχεια, οι άνθρωποι αυτοί είναι πιο πιθανό να βλάψουν τον εαυτό τους παρά κάποιον άλλον.

Η επικινδυνότητα της διαταραχής

Η ταινία φαίνεται να επηρέασε ένα μέρος του πληθυσμού σχετικά με την επικινδυνότητα της ασθένειας, ωστόσο η Διεθνής Εταιρία Μελέτης Τραύματος και Διάσπασης (International Society for the Study of Trauma and Dissociation - ISSTD) ερεύνησε κάποια γεγονότα σε 173 άτομα με διασχιστική διαταραχή προσωπικότητας. Βρέθηκε, πως μόνο το 3% είχε κατηγορηθεί για κάποιο αδίκημα, το 1,8% είχαν κάποιο πρόστιμο και σε ποσοστό κάτω του 1% έχει εκτίσει ποινή άνω των 6 μηνών, με καμία καταδίκη να έχει αναφερθεί ως εκείνο το χρονικό διάστημα. Συνεπώς, σίγουρα όπως αναφέρεται και στην ταινία, διαφοροποιείται η υπόσταση του εγκεφάλου, ωστόσο, δεν θεωρείται συχνό φαινόμενο η εκδήλωση βίας από άτομα που υποφέρουν από αυτή τη διαταραχή.

Αν σκεφτούμε λίγο περισσότερο, τα άτομα που εκτίουν ποινή και δεν έχουν διαγνωσθεί ότι πάσχουν από διασχιστική διαταραχή ταυτότητας, ανέρχονται σε αρκετά μεγαλύτερο ποσοστό. Ωστόσο, αυτό δε σημαίνει ότι δεν ανήκουν σε καμία κατηγορία διαταραχών ψυχικής υγείας. Για παράδειγμα, κάποιος που είναι διαγνωσμένος ως ψυχοπαθής, συνήθως έχει μεγαλύτερες πιθανότητες να διαπράξει κάποιας μορφής βίαιη πράξη.

Εδώ να υποσημειωθεί, ότι οι άνθρωποι που πάσχουν από ψυχικές διαταραχές και δε δέχονται φαρμακευτική αγωγή ή θεραπείες, δυσκολεύονται να διαχειριστούν αποτελεσματικά τις συναισθηματικές τους διακυμάνσεις ή και κάποιο πιθανό τραύμα της παιδικής τους ηλικίας. Γι αυτό το λόγο, προτείνεται η σύσταση σε κάποιον ειδικό και συγκεκριμένα, σε ομάδα ειδικών που περιλαμβάνει πρωτίστως ψυχιατρική και ψυχοθεραπευτική παρέμβαση. 

Αποκτήστε το βιβλίο Γνωσιακή συμπεριφοριστική ψυχοθεραπεία διαταραχών προσωπικότητας, από το εξειδικευμένο βιβλιοπωλείο Ψυχολογίας της Πύλης μας.

Τι είναι διασχιστική διαταραχή προσωπικότητας;

Η διασχιστική διαταραχή προσωπικότητας, κατηγοριοποιείται στις διασχιστικές ή αποσυνδετικές διαταραχές, αφού σε αυτή τη κατηγορία ανήκουν οι ψυχικές ασθένειες που εκφράζονται από την διαταραχή ή βλάβη στη μνήμη, την αντίληψη, την επίγνωση ή και την ταυτότητα. Η διατάραξη μίας ή περισσότερων λειτουργιών από αυτές, μπορούν να ανακατευθύνουν το άτομο και να το επηρεάσουν στη γενική του λειτουργία, τις κοινωνικές δραστηριότητες του αλλά και τις διαπροσωπικές του σχέσεις.

Πώς προκύπτει η διασχιστική διαταραχή προσωπικότητας;

Το βασικό χαρακτηριστικό μιας διασχιστικής διαταραχής είναι η αποσύνδεση ή διάσχιση, που αποτελεί έναν μηχανισμό άμυνας. Λειτουργεί ως αμυντικός μηχανισμός με δύο τρόπους: Το άτομο αποσυνδέεται από μια τραυματική ή στεσογόνα κατάσταση (π.χ. παρατηρείται έντονα σε θύματα βιασμού, όπως δηλώνουν, κατά τη διάρκεια της πράξης) ή και για να διαχωρίσει τη πραγματική επίγνωση από τις τραυματικές αναμνήσεις (π.χ. στην ταινία ο πρωταγωνιστής φαίνεται να έχει τραυματικό παρελθόν από συγγενικό πρόσωπο).

Με αυτόν τον τρόπο, ο άνθρωπος αποστασιοποιείται και λύνει τη σύνδεση μεταξύ εαυτού-εξωτερικού κόσμου, ο οποίος συνήθως έχει υπάρξει πραγματικός. Συνεπώς, η αποσύνδεση, βρίσκεται εκεί ως μηχανισμός άμυνας κατά του σωματικού ή ψυχικού πόνου που προέρχεται από ένα τραυματικό ή στρεσογόνο βίωμα. Μια συνεχής αποσύνδεση από τις σκέψεις, μπορεί για κάποια άτομα να αποτελέσει τη μόνη λύση για να συντηρήσουν ένα υγιές επίπεδο λειτουργικότητας, το οποίο πρακτικά αναιρεί την ύπαρξη του τραύματος από τη μνήμη.

Η διάσχιση ή αποσύνδεση μοιάζει με μια προσωρινή νοητική διαφυγή από τα συναισθήματα και τον πόνο που προκαλεί ένα τραύμα. Συχνά, ενώ το τραύμα ανήκει στο παρελθόν, η διάσχιση συνεχίζεται. Η επανειλημμένη αποσύνδεση λόγω καταστάσεων (π.χ. παρατεταμένη κακοποίηση), μπορεί να αποτελέσει το έναυσμα για να αποκτήσουν ξεχωριστές ταυτότητες οι ίδιες οι ψυχικές/διανοητικές καταστάσεις που έχουν αποσυνδεθεί. Η διαταραχή λοιπόν, μπορεί να έχει τις απαρχές της σε οποιοδήποτε ηλικιακό πλαίσιο και συνήθως απαιτεί την ύπαρξη συνεχούς τραύματος ή καταστάσεων έντονου στρες.  

Η ταινία Split, παρουσιάζει τον Kevin, ένα άτομο που πάσχει από Διασχιστική Διαταραχή Προσωπικότητας (ΔΔΠ). Η ΔΔΠ, αποτελεί τη σοβαρότερη μορφή διασχιστικής διαταραχής. Το άτομο, αναπτύσσει δύο ή περισσότερες προσωπικότητες, αναφερόμενες και ως εναλλακτικές καταστάσεις προσωπικότητας (alters).

Διασχιστική διαταραχή προσωπικότητας στην ταινία split

Η κάθε προσωπικότητα, μπορεί να ελέγξει τη συμπεριφορά του ανθρώπου κάποια συγκεκριμένη χρονική περίοδο, συνήθως μετά από κάποιο έναυσμα. Κάθε τέτοια προσωπικότητα, μπορεί να έχει δικά της αυτόνομα χαρακτηριστικά, τρόπο αντίληψης και επαφής με το περιβάλλον, αλλά και μια διαφορετική προσωπική ιστορία. Στην ταινία, για παράδειγμα, βλέπουμε τον Κέβιν ως Patricia να ντύνεται και να συμπεριφέρεται διαφορετικά από τον εννιάχρονο Hedwig. Ακόμη παρατηρούμε την προσωπικότητα του Dennis, που πάσχει από Ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή (OCD), ενώ καμία άλλη προσωπικότητα δεν έχει τα συμπτώματα.

Καταλαβαίνουμε ότι ένα alter, μπορεί να έχει διαφορετικό φύλο, σεξουαλικές προτιμήσεις, όνομα, ιδιαιτερότητες, πιστεύω και γενικές προτιμήσεις. Κάποιες φορές, άνθρωποι με ΔΔΤ μπορεί να έχουν επίγνωση και άλλες όχι για την ύπαρξη των προσωπικοτήτων και των χαρακτηριστικών τους. Πιθανό είναι, να μην έχει αναμνήσεις από τη περίοδο που έχει την κυριαρχία κάποια άλλη εναλλακτική προσωπικότητα.

Η πυροδότηση για εναλλαγή προσωπικοτήτων μπορεί να είναι το στρες ή μια υπενθύμιση του τραύματος, όχι μόνο νοητική, αλλά αν το άτομο έχει νοηματοδοτήσει κάποιο αντικείμενο ή κατάσταση σχετικά με την τραυματική εμπειρία. Αυτό μπορεί να είναι ένα διαρκές χάος για τη ζωή του ατόμου κοινωνικά, εργασιακά και σε άλλα περιβάλλοντα.

Πολλαπλές προσωπικότητας και ταυτότητες

Η διαφορά στην προσωπικότητα και τις ταυτότητες του ατόμου μπορεί να είναι αισθητή, μπορεί και όχι. Μια ταυτότητα, μπορεί να είναι ενήμερη για την ύπαρξη μιας άλλης, μπορεί και όχι, άρα να έχει και αμνησία για τα γεγονότα που βιώνουν και αφορούν τις άλλες προσωπικότητες. Πιθανόν, να είναι πιο εμφανές όταν το άτομο βρίσκεται κάτω από έντονο στρες. Στην ταινία, ο Kevin, με τη προσωπικότητα του Barry στο προσκήνιο, ενημερώνει τη γιατρό του για τις επικίνδυνες προσωπικότητες που φαίνεται να τον καταλαμβάνουν. Σε αυτή τη περίπτωση, η συγκεκριμένη ταυτότητα, έχει αίσθηση των υπόλοιπων προσωπικοτήτων.

Κατά τη διάρκεια της θεραπείας, που ο Barry έχει ζητήσει και παραβρέθηκε, η θεραπεύτριά του φαίνεται να κάνει ερωτήσεις που τον δυσκολεύουν. Στη συνέχεια, ο Dennis εμφανίζεται ως προσωπικότητα. Εδώ φαίνεται η έντονη αλλαγή χαρακτηριστικών, διαφορετική ομιλία, συμπεριφορά, στάση σώματος κ.α. Έτσι και στη πραγματική διάσταση της ασθένειας, κάποιες φορές η αλλαγή μοιάζει εύκολα αντιληπτή.

Εδώ να σημειωθεί, ότι οι ταυτότητες μπορούν να έχουν και υπερφυσικό χαρακτήρα (π.χ. δαίμονας, Θεός, πνεύμα) που συχνά απαιτεί τιμωρίες για πράξεις του παρελθόντος (Τα θύματα κακοποίησης και βιασμού στη παιδική ηλικία αισθάνονται συνήθως ως ένοχα, η τιμωρία μπορεί να απευθύνεται τόσο σε κάποιον θύτη, όσο και στον εαυτό τους).

Αποπροσωποίηση

Κάποιες φορές, οι ασθενείς βιώνουν έντονη αλλαγή και αποπροσωποποίηση. Ίσως να νιώσουν μη πραγματικοί, απόμακροι και αποκομμένοι από σωματικές και νοητικές λειτουργίες. Μοιάζουν να είναι παρατηρητές της ίδιας τους της ζωής και να έχουν απώλεια ελέγχου. Άλλες φορές αισθάνονται διαφορετικά το σώμα τους και τις δυνατότητές του, όπως π.χ. η Patricia έχει γυναικείο σώμα και ασκεί λιγότερο σωματικό έλεγχο στα κορίτσια που έχουν απαχθεί ή ο Hedwig που έχει πιο παιδικό παρουσιαστικό και ψευδίζει.

Η διαφορετικότητα δεν περιορίζεται στα σωματικά χαρακτηριστικά, αλλά τα άτομα μπορεί να έχουν απότομα, αλλαγή στις σκέψεις, παρορμητικά συναισθήματα και ακόμη να ακούν φωνές. Το γύρω περιβάλλον του ατόμου, ίσως να αντιληφθεί από τις προτιμήσεις του ατόμου την αλλαγή, για παράδειγμα άλλες προτιμήσεις φαγητού, ντυσίματος κτλ., όπου μετά επανέρχονται (Haddock, 2001).

Αίτια διασχιστικής διαταραχής ταυτότητας

Η εμφάνιση της Διασχιστικής Διαταραχής Ταυτότητας φαίνεται να είναι πιο πιθανή σε άτομα που έχουν βιώσει έντονο άγχος στη παιδική ηλικία. Το έντονο άγχος δεν αφορά άγχη που σχετίζονται για παράδειγμα με τη σχολική επίδοση, αλλά περιγράφει μια κατάσταση βαθύ συναισθηματικού πόνου σε συνδυασμό με σωματικό, που έχει έντονο ψυχικό αντίκτυπο. Τα ακραία, επαναλαμβανόμενα τραύματα που έχουν ως αφετηρία κάποιο σημαντικό ορόσημο της αναπτυξιακής περιόδου της παιδικής ηλικίας, είναι γενικά αποδεκτό πως μπορεί να οδηγήσουν στη ΔΔΠ.

Το τραύμα συνήθως σχετίζεται με συναισθηματική, σωματική, σεξουαλική κακοποίηση ή παραμέληση. Άλλες περιπτώσεις, μπορεί να περιλαμβάνουν μια φυσική καταστροφή, έναν πόλεμο, απώλεια κάποιου γονικού προσώπου ή κάποια σοβαρή ιατρική ασθένεια. Ο εγκέφαλος, με σκοπό να αντέξει το υπερβολικό στρες που νιώθει, διαχωρίζει σκέψεις, μνήμες και συναισθήματα που σχετίζονται με την τραυματική εμπειρία ή εμπειρίες από το συνειδητό. Όπως στην ταινία, αναφέρεται πως ο πρωταγωνιστής έχει βιώσει ένα τέτοιο τραυματικό γεγονός (κακοποίηση - βιασμός) στη παιδική του ηλικία.

Η έννοια της ταυτότητας

Η έννοια της ταυτότητας, δεν είναι ενιαία τα πρώτα χρόνια της ζωής του ατόμου εώς και την εφηβεία, όπου ξεκινά να διαμορφώνεται. Για να αναπτυχθεί, χρειάζονται εμπειρίες, γνώσεις, πηγές, κοινωνικοί κύκλοι και πολλά άλλα χαρακτηριστικά. Σε παιδιά που έχουν βιώσει τραυματικές εμπειρίες, οι διάφορες πτυχές εμπειριών που αναμιγνύονται υπό άλλες συνθήκες, παραμένουν διαχωρισμένες. Οι αναμνήσεις, τα συναισθήματα, οι αντιλήψεις και τα βιώματά τους μπορεί να παραμείνουν διαχωρισμένα, αντί να πετύχουν μια συνεκτικότητα και σύνθεση στην αντίληψή τους που αφορά τον εαυτό και τους άλλους.

Καθώς αναπτύσσεται το παιδί, μπορεί να αναπτύξει μια αυξανόμενη ικανότητα να αποφεύγει νοητικά την όποια μορφή κακοποίησης, με τη διάσχιση - σαν να μην βρίσκεται εκεί και να μη το βιώνει ή με το να κρύβεται μέσα στο μυαλό του. Κάθε τραυματική εμπειρία ή κάθε φάση ανάπτυξης που έχει κακοποιηθεί ή όχι, μπορεί να αποτελέσει τη δημιουργία μιας διαφορετικής ταυτότητας. Μια κατάκτηση του ερευνητικού κλάδου της Ψυχολογίας για τη ΔΔΤ, είναι το γεγονός ότι άτομα από το ίδιο οικογενειακό πλαίσιο φαίνεται να πάσχουν. Έτσι, έχουμε την πληροφορία, πως η αποσύνδεση τείνει να είναι κληρονομικό φαινόμενο. Ωστόσο, οι γυναίκες είναι πιο συχνό να έχουν Διασχιστική Διαταραχή Προσωπικότητας από τους άντρες, ίσως λόγω των υψηλότερων ποσοστών κακοποίησης προς τις γυναίκες.