Πως να επιλέξω τον δικό μου Γνωσιακό - Συμπεριφορικό Θεραπευτή

Ο Ααρον Μπεκ, ένας από τους πρωτοπόρους της Γνωσιακής Συμπεριφορικής θεραπείας, είχε εκπαιδευτεί στη ψυχανάλυση το 1956, όταν αποφάσισε να μελετήσει τα όνειρα των καταθλιπτικών ασθενών σε μια προσπάθειά του να πείσει τους ακαδημαικούς συναδέλφους του στα τμήματα ψυχολογίας, που εκείνει την εποχή, σε εκείνο το Πανεπιστήμιο, ήταν πολύ επιφυλακτικοί απέναντι στην ψυχανάλυση.

Ο ίδιος ο Beck, αναφέρει σε μια συνέντευξή του ότι αισθάνθηκε την υποχρέωση να προσπαθήσει να τους δείξει την πραγματική αλήθεια. Και έτσι άρχισε να ερευνά τα όνειρα των καταθλιπτικών ασθενών του, που όντως επιβεβαίωναν κάποιες από τις ψυχαναλυτικές πεποιθήσεις σχετικά με την κατάθλιψη.

Συνήθως στο όνειρο ενός καταθλιπτικού ατόμου, αυτό έβλεπε τον εαυτό του ως θύμα δυσάρεστων περιστάσεων με έναν τρόπο που φαίνονταν να απολαμβάνει την ανάγκη του να υποφέρει... πιθανόν λόγω μιας εχθρότητας απέναντι στον ίδιο του τον εαυτό του που είχε απωθήσει στο ασυνειδητό του... με αποτέλεσμα να παράγει όλα τα σχετικά συμπτώματα, συμπεριλαμβανομένης της επιβράδυνσης, της αίσθησης απόρριψης, των αυτοκτονικών επιθυμιών και ούτω καθεξής.

Και συνεχίζει «Στη συνέχεια θεώρησα ότι για να αποδείξω τα παραπάνω, θα έπρεπε να χρησιμοποιήσω κάποια από τα πειράματα που είχαν αναπτυχθεί από γνωστικούς κι άλλους ψυχολόγους σχεδιάζοντας μια σειρά από πειραματικές μελέτες για να ελέγξω την υπόθεση ότι οι καταθλιπτικοί άνθρωποι χαρακτηρίζονταν πράγματι από μιαν ανάγκη τους να υποφέρουν.

Προς μεγάλη μου έκπληξη αποδείχθηκε ότι τα άτομα που έπασχαν από κατάθλιψη, στην πραγματικότητα είχαν μια πολύ ισχυρή ανάγκη να λάβουν έγκριση και κάποιου είδους δικαίωση για τον εαυτό τους και όχι λόγω κάποιας παρόρμησης τιμωρίας του ίδιου τους του εαυτού.

Πως ξεκίνησε η γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία

Σε αυτό το σημείο, άρχισα να αναθεωρώ όλα όσα είχα κάνει μέχρι τότε... Και μου φάνηκε μια πολύ λογική προσέγγιση να σκεφθώ ότι σε αυτά τα καταθλιπτικά όνειρα, το ότι έβλεπαν τον εαυτό τους ως θύματα των περιστάσεων, ως χαμένους κ.ο.κ., ήταν επειδή αυτή αποτελούσε μια βασική τους αντίληψή για τον ίδιο τους τον εαυτό! »1.

Το κίνητρο συνεπώς δεν ήταν η τιμωρία του εαυτού τους σε ένα «ασυνείδητο» επίπεδο αλλά ο τρόπος που αντιλαμβάνονταν τον εαυτό τους με όρους αντίληψης και επεξεργασίας της πληροφορίας σε ένα συνειδητό επίπεδο.

Με άλλα λόγια, η έρευνα ενός ψυχαναλυτή επιβεβαίωσε την ρήση του Επίκτητου, που πριν 2000 και πλέον χρόνια διακήρυττε ότι «Ταράσσει τους ανθρώπους ου τα πράγματα, αλλά το πέρα των πραγμάτων δόγματα» δηλαδή ότι αυτό που ταράζει (ανησυχεί/στεναχωρεί κ.τ.ο.) τους ανθρώπους δεν είναι οι καταστάσεις αυτές κάθε αυτές, αλλά ο τρόπος που αυτοί τις ερμηνεύουν.

Ετσι η κυρίαρχη θέση της ψυχανάλυσης άρχισε να καταρρίπτετε εφόσον σύμφωνα με το το Ξυράφι του Όκαμ (Occam's Razor) αυτή η νέα προσέγγιση εξηγούσε καλύτερα το φαινόμενο της κατάθλιψης χωρίς την ανάγκη περαιτέρω εικασιών όπως είναι για παράδειγμα η υπόθεση της ύπαρξης του ασυνείδητου.

Ζητήματα Ηθικής και Δεοντολογίας στην Άσκηση της Ψυχοθεραπείας
Κύκλος Σεμιναρίων για Επαγγελματίες Ψυχικής Υγείας | Γενική είσοδος: 35 ευρώ
Θεματικές Ενότητες: Διπλές σχέσεις θεραπευτή – θεραπευόμενου | Ψυχική ανθεκτικότητα του θεραπευτή | Υπέρβαση – παραβίαση ορίων στην ψυχοθεραπευτική σχέση | Ειδικές προκλήσεις στην ψυχοθεραπεία | Ζητήματα ηθικής και δεοντολογίας | Διαχείριση εξω-θεραπευτικών πληροφοριών | Διατήρηση και άρση του απορρήτου

Κι έτσι ξεκίνησε η Γνωσιακή θεραπεία που αργότερα, ενστερνίζοντας την τεκμηριωμένη συνεισφορά του Συμπεριφορισμού στον τομέα της Ψυχικής Υγείας το τελευταίο μισό του 20ου αιώνα, κατέληξε στη Γνωσιακή-Συμπεριφοριστική Θεραπεία (ΓΣΘ) που γνωρίζουμε σήμερα.

Η αποτελεσματικότητα της Γνωσιακής συμπεριφορικής θεραπείας

Στα χρόνια που μεσολάβησαν από τότε μέχρι σήμερα, η ΓΣΘ ως μια τεκμηριωμένη (evidence based) θεραπευτική αγωγή, έχει αποδειχθεί αποτελεσματική σε μια πλειάδα διαταραχών όπως

• οι αγχώδεις διαταραχές,
• οι φοβίες,
• οι κρίσεις πανικού,
• οι ιδεοψυχαναγκασμοί,
• οι εθισμοί,
• οι διαταραχές διάθεσης όπως είναι η κατάθλιψη και η διπολική διαταραχή κ.λπ.

αλλά και διαφορετικούς πληθυσμούς

• εφήβους
• παιδιά.

Επιπλέον, για τις δύσκολες περιπτώσεις ψυχικής υγείας, έχει αποδειχθεί ότι ο συνδυασμός ΓΣΘ και αντικαταθλιπτικών αντιμετωπίζει αποτελεσματικά τη σοβαρή ή χρόνια κατάθλιψη, ενώ μια σειρά μελετών δείχνουν ότι η ΓΣΘ, από μόνη της, είναι περισσότερο αποτελεσματική σε κοινές διαταραχές όπως είναι οι κοινωνική φοβία, η διαταραχή πανικού κ.λπ από τη φαρμακευτική αγωγή.

Σημειωτέον, ότι η Γνωσιακή-Συμπεριφορική Θεραπεία είναι η περισσότερο μελετημένη μορφή ψυχοθεραπείας...

Καμία άλλη μορφή ψυχοθεραπείας δεν έχει αποδειχθεί συστηματικά ανώτερη από τη ΓΣΘ, ενώ στις περιπτώσεις που υπάρχουν συστηματικές διαφορές μεταξύ ψυχοθεραπευτικών προσεγγίσεων, αυτές συνήθως ευνοούν τη ΓΣΘ

Επιπλέον, είναι σχετικά χαμηλού κόστους κάτι που εξυπηρετεί την υιοθέτησή της από τα Εθνικά Συστηματα Υγείας πολλών χωρών (Αγγλία, Αμερική, Γερμανία κ.α) και τους ασφαλιστικούς τους φορείς.

Για παράδειγμα, για την ίαση μιας συνηθισμένης κατάθλιψης αρκούν 18-24 συνεδρίες, εφόσον δεν υπάρχουν άλλες υποκείμενες διαταραχές που να δημιουργούν το καταθλιπτικό επεισόδιο. Σε αντίθετη περίπτωση, δυνητικά, θα μπορούσαν να φτάσουν και τους 24 μήνες λόγω συνοσσηρότητας και άλλων ιδιοσυγκρασιακών χαρακτηρολογικών ιδιομορφιών της προσωπικότητας του ασθενή.

Οπως σχεδόν πάντα συμβαίνει σε κάτι που αποκτά δημοφιλία –κι όχι χωρίς λόγο-, πολλοί επαγγελματίες ψυχικής υγείας έχουν σπεύσει να επωφεληθούν από τη διάδοσή της... δηλώνοντας ότι είναι Γνωσιακοί-Συμπεριφορικοί θεραπευτές χωρίς καν μια στοιχειώδη εκπαίδευση σε αυτή.

Κάτι έχουν ακούσει από δω κι από εκεί, έχουν διαβάσει ένα-δύο βιβλία σχετικά, και νομίζουν ότι αυτό τους δίνει το δικαίωμα να αυτοσυστήνονται ως Γνωσιακοί-Συμπεριφορικοί Θεραπευτές. Μπορεί μάλιστα να επικαλούνται στο βιογραφικό τους και σχολές που υποτίθεται εκπαιδεύτηκαν αλλά μια προσεκτική ματιά θα δείξει στον ενημερωμένο υποψήφιο πελάτη ότι ουδεμία σχέση έχουν με μια συστηματική, καθαρά, Γνωσιοσυμπεριφοριστική προσέγγιση.

Οπότε το ερώτημα του 1.000.000 δολλαρίων είναι: πως μπορεί κάποιος να διακρίνει έναν Γνωσιακό-Συμπεριφορικό θεραπευτή.

Καταρχήν, μια πιστοποίηση είναι ένα δυνατό αποδεικτικό στοιχείο, αν και μετά την αποφοίτησή τους, υπάρχει πιθανότητα ένα μέρος αυτών να διολισθαίνουν σε άλλες «ψυχαναλυτικίζουσες» προσεγγίσεις και δικές τους μεθοδολογίες, εκτός των επίσημων θεραπευτικών πρωτοκόλλων της ΓΣΘ.

Συνεπώς θα έλεγα ότι τουλάχιστον δύο έτη αποδεδειγμένης θεωρητικής και πρακτικής εκπαίδευσης είναι απαραίτητα προκειμένου κάποιος να μπορεί να δικαιούται να εφαρμόσει με σχετική επιτυχία τις μεθόδους και τα εργαλεία της ΓΣΘ.

Παρεπιπτόντως, να αναφέρουμε ότι ενα κλινικό πρωτόκολλο είναι μια σειρά βημάτων/επιλογής συγκεκριμμένων μεθόδων και τεχνικών η οποία έχει αποδειχθεί μέσω των κλινικών δοκιμών αποτελεσματική για τη θεραπεία μιας συγκεκριμμένης ψυχικής διαταραχής.

Ας σημειωθεί εδώ ότι υπάρχουν και γενικής χρήσης αποτελεσματικά ΓΣΘ πρωτόκολλα που τηρούν τη δομή και τις βασικές τεχνικές μιας Γνωσιοσυμπεριφοριστικής θεραπείας, που με μικρές παραλλαγές εφαρμόζονται σε μια πλειάδα κοινών διαταραχών.

Μια άλλη βασική ένδειξη, απ’ την οποία μπορείτε να διαπιστώσετε ότι ο θεραπευτής σας εργάζεται Γνωσιο-συμπεριφορικά είναι μια διαδικασία που λέγεται «Διαμόρφωση Περίπτωσης».

Αυτό συνίσταται σε μια σύνοψη του ιστορικού του ασθενούς που συνάδει με τη συμπτωματολογία και τις συμπεριφορές του ασθενούς που διατηρούν το πρόβλημα που αντιμετωπίζει. Είναι μια υπόθεση εργασίας που αφορά το πως και το γιατί των προβλημάτων που αντιμετωπίζει ο ασθενής, τις αιτίες και τους ψυχολογικούς μηχανισμούς τους. Οταν λοιπόν καταλήξει σε μια συνοπτική διατύπωση, θα πρέπει να σας τη δείξει και αφού συμφωνήσετε, να αρχίσει η διαμόρφωση του θεραπευτικού σας πλάνου.

Επιπλέον, ένα άλλο βασικό χαρακτηριστικό ενός Γνωσιοσυμπεριφοριστικού θεραπευτή είναι η χρήση αξιόπιστων και έγκυρων ψυχομετρικών εργαλείων όπως για παράδειγμα το Beck Depression Inventory, όπου χρησιμοποιείται αφενός μεν για να δημιουργηθεί ένα ποσοτικοποιημένο σημείο αναφοράς στην αρχή της θεραπείας, κι αφετέρου να μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως δείκτης του ότι η θεραπεία προχωρά προς τη σωστή κατεύθυνση.

Τα ψυχομετρικά ερωτηματολόγια είναι για ένα Γνωσιοσυμπεριφορικό θεραπευτή ό,τι είναι και το θερμόμετρο για έναν γιατρό!

Τέλος, ένας Γνωσιο-Συμπεριφοριστικός θεραπευτής δεν δίνει συμβουλές ή αν δίνει, αυτές παραμένουν σε ένα μίνιμουμ επίπεδο. Το σημαντικό στοιχείο εδώ είναι ότι θα πρέπει ο θεραπευτής να κατευθύνει επιδέξια τον ασθενή να ανακαλύψει πράγματα που θα τον βοηθήσουν στο να δει τα πράγματα από μια διαφορετική οπτική...

Αν ήταν κάποιος με τις συμβουλές να γινόταν καλά θα έπρεπε αγοράζοντας ένα βιβλίο αυτο-θεραπείας (self-help books) να το κατάφερνε...

Ομως άλλο αισθάνομαι καλά, κι άλλο γίνομαι καλά!

Τέτοιου είδους βιβλία χρησιμεύουν, κατά τη γνώμη μου, αφενός για να ευαισθητοποιήσουν και να προετοιμάσουν κάποιον/α να «μπει» σε μια ψυχοθεραπευτική διαδικασία Γνωσιοσυμπεριφοριστικής κατεύθυνσης, κι αφετέρου για να λειτουργήσουν ως εν δυνάμει τετράδια εργασίας (workbooks) εφόσον έχει αποδειχθεί ότι η επανάληψη και η τριβή του ασθενή με τη θεραπεία του στο μεσοδιάστημα μεταξύ δύο συνεδριών έχει θετικά και πιο γρήγορα αποτελέσματα.

Αυτό είναι μια ακόμα βασική ένδειξη ενός Γνωσιο-συμπεριφορικού ψυχολόγου-ψυχοθεραπευτή.

Συμπερασματικά, εκτός του ότι διαβάσατε λίγα πράγματα για την ιστορία και μάθατε λίγα ακόμα για τα βασικά στοιχεία μιας Γνωσιακής-Συμπεριφορικής θεραπείας, θα πρέπει τώρα να γνωρίζετε και για το πως θα αναγνωρίσετε έναν ειδικό ψυχικής υγείας που σας συστήνετε ως Γνωσιακός-Συμπεριφορικός Θεραπευτής.

Στο χέρι σας είναι να επιλέξετε αυτόν που σας ταιριάζει ώστε να του εμπιστευθείτε το πρόβλημά σας και να του ζητήσετε να σας βοηθήσει στην επίλυσή του με την επιστημονική του γνώση, με τέχνη και μέθοδο και υπομονή αλλά και με χιούμορ και παραδοξότητες. Συνεργατικά...

Παραπομπές

1. Catalogue.library.ulster.ac.uk/
2. El.wikipedia.org/
3. Frontiersin.org/