Ο Χανς Άσπεργκερ στη μεταναζιστική εποχή κι ο όρος Σύνδρομο Άσπεργκερ στη σημερινή ιατρική και κοινωνική πραγματικότητα (Μέρος 4ο)

Ο Χανς Άσπεργκερ, οι Ναζί και η σύγχρονη ιστορία του αυτισμού: Μετά τη ναζιστική εποχή (στο τέλος του άρθρου μπορείτε να δείτε συνδέσμους για τα άλλα 3 μέρη της ενότητας)

Αν και ο Χανς Άσπεργκερ ήταν σαφέστατα γρανάζι στο μηχανισμό της ναζιστικής μηχανής, μετά το 1945 και όπως πολλοί άλλοι, κατάφερε να παρουσιαστεί ως ενάντιος των Ναζί. Δήλωση που παρέμεινε  αδιαμφισβήτητη για πολύ καιρό. Έτσι, μπόρεσε να συνεχίσει ανεμπόδιστα την καριέρα του μετά το 1945.

Μεταξύ 1946 και 1949 διετέλεσε προσωρινός Διευθυντής του Νοσοκομείου Παίδων της Βιέννης. Το 1957 διορίστηκε καθηγητής Παιδιατρικής στο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο Παίδων στο Ίνσμπρουκ. Η πεζοπορία και η ορειβασία παρέμειναν τα χόμπι του: το 1961 ανέβηκε στο Matterhorn και το 1965 στο Mont Blanc. Το 1962 επέστρεψε στο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο Παίδων της Βιέννης, όπου διορίστηκε επικεφαλής του και εργάστηκε ως καθηγητής για είκοσι χρόνια.

Κατά τη δεκαετία του 1960, στην εναρκτήρια ομιλία του ως νέος Διευθυντής του Νοσοκομείου Παίδων, μίλησε με τα καλύτερα λόγια για τον πρώην μέντορά του, Φράντς Χάμπουργκερ. Απέφυγε να κάνει την παραμικρή αναφορά στη συνεργασία του με το ναζιστικό καθεστώς και την εχθρότητα του Χάμπουργκερ ως προς την επιστήμη και την ίδια τη ζωή.

Το 1974, ο Χανς Άσπεργκερ εξέφρασε την άποψή του για τους Ναζί ως εξής:

Ήρθε η εθνικοσοσιαλιστική περίοδος, και παρότι ήταν ξεκάθαρο από τη ζωή μου μέχρι τότε ότι μπορούσε κανείς να τα βγάλει πέρα με πολλά, ας πούμε «εθνικά» πράγματα, δε μπορούσε με το απάνθρωπο.

Ο Τσεχ μας βοηθάει να κατανοήσουμε καλύτερα το νόημα και τη βαρύτητα αυτής της δήλωσης εξηγώντας πως στην μεταπολεμική Αυστρία, η «εθνική» ως πολιτική ταμπέλα αναφερόταν πάντα στον πανγερμανισμό και εξακολουθεί μέχρι και σήμερα να χρησιμοποιείται από τις (ακρο)δεξιές ομάδες ως ευφημισμός για να αποφευχθεί μια προφανής απόδοση στον (νεο-)ναζισμό. Με άλλα λόγια, ο Άσπεργκερ μέσα από αυτή του τη δήλωση σχεδόν 20 χρόνια μετά τη λήξη του Πολέμου, αποστασιοποιήθηκε από τις απάνθρωπες πράξεις του ναζισμού, αλλά όχι από το εξολοκλήρου γερμανικό πρόγραμμά του, που οδήγησε στην προσάρτηση της Αυστρίας το 1938 και αργότερα στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο.

Ο Χανς Άσπεργκερ συνταξιοδοτήθηκε το 1977 και πέθανε τρία χρόνια αργότερα.

Ο όρος Σύνδρομο Άσπεργκερ και η σημερινή ιατρική και κοινωνική πραγματικότητα

Για πολλούς ανθρώπους που βρίσκονται στο φάσμα του αυτισμού σήμερα, ο αυτισμός τους είναι κάτι περισσότερο από μια διάγνωση. Είναι ταυτότητα. 

Ζητήματα Ηθικής και Δεοντολογίας στην Άσκηση της Ψυχοθεραπείας
Κύκλος Σεμιναρίων για Επαγγελματίες Ψυχικής Υγείας | Γενική είσοδος: 35 ευρώ
Θεματικές Ενότητες: Διπλές σχέσεις θεραπευτή – θεραπευόμενου | Ψυχική ανθεκτικότητα του θεραπευτή | Υπέρβαση – παραβίαση ορίων στην ψυχοθεραπευτική σχέση | Ειδικές προκλήσεις στην ψυχοθεραπεία | Ζητήματα ηθικής και δεοντολογίας | Διαχείριση εξω-θεραπευτικών πληροφοριών | Διατήρηση και άρση του απορρήτου

Ο όρος Σύνδρομο Άσπεργκερ έχει πάψει πλέον να υφίσταται στην αναθεωρημένη έκδοση του DSM-5-TR ήδη από το 2014 και συνεχίζει να εξαφανίζεται από τα διαγνωστικά εγχειρίδια, τα ιατρικά βιβλία και τα συγγράμματα ψυχολογίας με ταχείς ρυθμούς.  

Ο επιστημονικός λόγος για τον οποίο καταργείται πια ο όρος «Σύνδρομο Άσπεργκερ» είναι επειδή ο διαχωρισμός μεταξύ αυτισμού της πρώιμης παιδικής ηλικίας και του Συνδρόμου αυτού είναι πια αβάσιμος. Κι αυτό γιατί ατονεί πια η διχοτόμηση των αυτιστικών ανθρώπων χαμηλής και υψηλής λειτουργικότητας, καθότι αυτή η διχοτόμηση συνεπάγεται πρώτον την υποτίμηση των ικανοτήτων των αυτιστικών ατόμων με χαμηλή λειτουργικότητα και δεύτερον την αγχωτική και πολλές φορές επιζήμια εξιδανίκευση των ατόμων υψηλής λειτουργικότητας.

Μπορεί η κατάργηση του όρου από το DSM-5-ΤR να ήρθε το 2014, πολλά άτομα όμως φέρουν αυτή τη διάγνωση από πριν. Τι γίνεται, λοιπόν, σε κοινωνικό επίπεδο;

Υπάρχουν ακόμα πολλοί άνθρωποι τόσο εντός της ερευνητικής και επαγγελματικής κοινότητας των ειδικών ψυχικής υγείας, όσο και γενικά που αναρωτιούνται αν θα έπρεπε να συνεχιστεί η χρήση του όρου είτε ως Σύνδρομο Άσπεργκερ με ψυχιατρική-ψυχοδιαγνωστική χροιά, είτε ως ταυτοτικός χαρακτηρισμός («Aspie»). Μέχρι και σήμερα, είναι πολλές οι περιπτώσεις αυτιστικών ατόμων παγκοσμίως που προτιμούν να χαρακτηριστούν ως άτομα με Σύνδρομο Άσπεργκερ παρά ως αυτιστικά, λόγω των κοινωνικών και κανονιστικών διακρίσεων που υφίστανται τόσο από την κοινωνία όσο και πολλές φορές από τους ίδιους τους ειδικούς ψυχικής υγείας.

Εικάζω πως κάποιοι από τους λόγους για τους οποίους συμβαίνει αυτό είναι

α) γιατί το Σύνδρομο Άσπεργκερ ταυτίστηκε με την υψηλή λειτουργικότητα ή αλλιώς την πρακτική ευφυία, όπως την αποκαλούσαν οι ναζί, τονίζοντας και εξιδανικεύοντας κάποιες λειτουργίες (πχ κάποιος είναι εξαιρετικός στα μαθηματικά ή κάποια είναι μουσική διάνοια) και περιορίζοντας άλλες σε έναν νευροτυπικό – ικανοτικό τρόπο ερμηνείας,

β) γιατί πολλά στοιχεία είναι ακόμα άγνωστα τόσο στον χώρο της έρευνας όσο και στο ευρύ κοινό σε σχέση με τον αυτισμό, αφού μόλις τα τελευταία χρόνια αρχίσαμε να τα εξερευνούμε βαθύτερα (πχ. αισθητηριακά θέματα, συναισθηματική υπερευαισθησία, κτλ),

γ) ο αυτισμός φέρει μαζί του ένα πολύ βαθύ κι επώδυνο κοινωνικό στίγμα που τραυματίζει τα αυτιστικά άτομα και

δ) όσο κι αν αποκήρυξε η ανθρωπότητα τις ναζιστικές ιδέες, δυστυχώς κάποιες παρέμειναν (και παραμένουν) ενδόμυχα ελκυστικές και σιωπηλά επικροτούνται, ειδικά σε θέματα που αφορούν την αναπηρία, είτε είναι νοητική (κυρίως) είτε σωματική. 

Από την άλλη πλευρά βρίσκονται τα αυτιστικά άτομα που προτιμούν να αυτοαποκαλούνται «αυτιστικά» και απορρίπτουν τον όρο «Σύνδρομο Άσπεργκερ» για ηθικοπολιτικούς λόγους, μιας και δεν επιθυμούν τη συσχέτιση του αυτισμού και της ίδιας της ταυτότητάς τους με το ναζιστικό παρελθόν και την ιστορία βασανιστηρίων και δολοφονιών που συνοδεύει τον όρο. 

Ακόμη, όπως πολύ εύστοχα μας καλεί να σκεφτούμε ο Λίνους Μύλλερ, καλό είναι να είμαστε πιο προσεκτικοί στην ονοματοδοσία συνδρόμων, καταστάσεων, ανακαλύψεων, κτλ από το υποτιθέμενο «πρώτο» άτομο που τα περιέγραψε. Σκεφτείτε μόνο πόσες χώρες έφεραν – ή και φέρουν ακόμη – το όνομα του πρώτου εξερευνητή που τις έσυρε στην αποικιοκρατία.

Τι αντίκτυπο έχει αυτό στον γηγενή πληθυσμό; Το ίδιο περίπου μπορούμε να πούμε και για τον αυτισμό. Οι αυτιστικοί άνθρωποι υπήρχαν πολύ πριν τους περιγράψει κάποιος, πόσο μάλλον κάποιος φιλόδοξος καριερίστας γιατρός της ναζιστικής περιόδου.

Ενδεικτικά, μπορεί κανείς να ανατρέξει στις μελέτες της Olga Sukhareva, η οποία περιέγραψε τα αυτιστικά παιδιά ήδη από το 1926 και να αναρωτηθεί, γιατί μιλάμε μέχρι και σήμερα για Σύνδρομο Άσπεργκερ και όχι πχ. για Σύνδρομο Σουκάρεβα

Προσωπικά είμαι αισιόδοξη πως η κοινωνική αφάνεια των ανάπηρων ατόμων και η κατάσταση διάκρισης και καταπίεσης στην οποία βρίσκονται, αλλάζει προς το καλύτερο. Μέρα με τη μέρα δημιουργούμε έναν κόσμο που αποδέχεται και σέβεται περισσότερο ό,τι ακόμα δεν γνωρίζει.

Τα πολλά και δυνατά κοινωνικά κινήματα των τελευταίων δεκαετιών συνεισφέρουν προς αυτήν την κατεύθυνση αλλαγής, κι ευτυχώς πολλές φορές συνεργάζονται. Με ανακουφίζει η ιδέα να αφεθεί στα ίδια τα αυτιστικά άτομα η επιλογή του πώς προτιμούν να χαρακτηρίζονται, γιατί πιστεύω πως μόνο δίνοντας χώρο για αυτοδιάθεση και ελευθερία, μπορούμε να γνωρίσουμε και να καταλάβουμε το Διαφορετικό καλύτερα.

Συμπέρασμα

Το κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο μέσα στο οποίο ο νεαρός ενήλικας γιατρός Χανς Άσπεργκερ κλήθηκε να ξεκινήσει την καριέρα του είναι γνωστό της πάσης. Εκείνη την περίοδο ο ναζισμός, ο φυλετικός ρατσισμός, ο αντισιμητισμός, οι διάφορες ιδέες περί καθαρότητας και υγείας ήταν διάχυτες σε όλη την Ευρώπη. Ας μην ξεχνάμε πως μιλάμε για την ίδια περίοδο που στην Ιταλία ο Λομπρόζο διατύπωνε τις «επιστημονικές» του απόψεις για την «εγκληματική ανθρωπολογία» και το πώς τα φυσικά εξωτερικά χαρακτηριστικά κάποιου ανθρώπου επηρεάζουν τις πνευματικές του ικανότητες, ενώ πολλοί ακαδημαϊκοί υπέγραφαν το «μανιφέστο του ρατσισμού». 

Παρόλα αυτά, και παρά την ταχεία κοινωνικοπολιτική νομιμοποίηση που αποκτούσε ο φασισμός, υπήρξαν – ευτυχώς - πολλοί οι άνθρωποι που βρέθηκαν στην αντίπερα όχθη αυτών των άδικων και δολοφονικών απόψεων.

Τόσο απλοί καθημερινοί πολίτες, όσο και ακαδημαϊκοί και επιστήμονες όλων των κλάδων, δήλωσαν την αντίθεσή τους σε αυτό το  καθεστώς τόσο έμπρακτα όσο και σε θεωρητικό πλαίσιο, παράγοντας πανανθρώπινο λόγο και έρευνα (ενδεικτικό παράδειγμα αποτελεί η έρευνα του Κάννερ για τα αυτιστικά παιδιά «χαμηλής λειτουργικότητας»). Φυσικά το κόστος για αυτήν την στάση ήταν πάρα πολύ υψηλό. Δεν ήταν λίγοι εκείνοι που αναγκάστηκαν να μεταναστεύσουν σε πιο ασφαλείς χώρες, ενώ εκατοντάδες χιλιάδες ήταν εκείνοι που βρήκαν τραγικό θάνατο. Δυστυχώς ή ευτυχώς το τι αντέχει να παλέψει ο καθένας και η κάθε μία από εμάς είναι υποκειμενικό.

Όμως, προσωπικά μιλώντας, μου είναι αδιανόητο να σκεφτώ πως θα μπορούσα ποτέ να συνυπάρχω μέσα σε ένα περιβάλλον που δολοφονεί τη Ζωή και την εξευτελίζει. 

Ο Άσπεργκερ επέλεξε να προσεγγίσει τις ιδέες του ναζισμού ήδη από την περίοδο που δεν είχαν ανέλθει ακόμη στην εξουσία. Επέλεξε να ακολουθήσει μία θανατηφόρα κοινωνικοπολιτική «μόδα» που αργότερα τον βοήθησε να προσαρμοστεί και να ανελιχθεί μέσα στο ναζιστικό καθεστώς.

Όπως είδαμε στα τρία προηγούμενα μέρη του άρθρου,  ανταμείφθηκε με πλούσιες ευκαιρίες, προωθήθηκε επαγγελματικά και ευεργετήθηκε για τις δηλώσεις πίστης του στον Φύρερ και το καθεστώς. Άλλωστε εντάχθηκε ανοιχτά σε πολλές οργανώσεις που συνδέονταν απευθείας με το (ναζιστικό) Εθνικοσοσιαλιστικό Γερμανικό Εργατικό Κόμμα κι ακόμη κι αν ο ίδιος δεν έγινε επίσημα μέλος του ποτέ, νομιμοποίησε δημόσια τις πολιτικές φυλετικής υγιεινής, συμπεριλαμβανομένων των αναγκαστικών στειρώσεων, ενώ συνεργάστηκε ενεργά με το πρόγραμμα παιδικής ευθανασίας Τ4. 

Βλέποντας κανείς τη βιογραφία του Άσπεργκερ, κατανοεί γιατί πολλά κρίσιμα ερωτήματα βγαίνουν σήμερα στην επιφάνεια όλο και πιο συχνά, τόσο αναφορικά με την χρήση του όρου «Σύνδρομο Άσπεργκερ», με την άσκηση του ιατρικού λειτουργήματος όσο και με τον ευρύτερο κλάδο της ψυχιατρικής και της ψυχολογίας.

Η εξουσία της Υγείας, όταν δεν βρίσκεται εξίσου στα χέρια της κοινωνίας και των ειδικών με βασικό άξονα τη βελτίωση της ζωής του κάθε ατόμου και ολόκληρου του συνόλου, καταλήγει εύκολα ως μια μηχανή επιστημονισμού και ελιτισμού, που σπέρνει τον φόβο και τον θάνατο κατά το δοκούν. Αυτές οι κινήσεις και επιλογές του Χανς Άσπεργκερ δεν μπορούν να ιδωθούν – κατ΄εμέ - ως «ουδέτερες» ή «εξαναγκασμένες» κάτω από κανένα πρίσμα. 

Όταν το δίλημμα είναι ο θάνατος ή η ζωή, έχουμε ηθική υποχρέωση να επιλέγουμε τη ζωή. 

Τα στοιχεία για το παρόν άρθρο αντλήθηκαν κυρίως από τη θεματοθήκη του Λίνους Μύλλερ και το έργο του Herwig Czech, που δημοσιεύτηκε στο Molecular Autism το 2018.

Δείτε όλα τα άρθρα της ενότητας Ο Χανς Άσπεργκερ, οι Ναζί και η σύγχρονη ιστορία του αυτισμού.

• Μέρος 1ο Χανς Άσπεργκερ. Τα πρώτα χρόνια της ζωής του
• Μέρος 2ο Η επαγγελματική εξέλιξη του Χανς Άσπεργκερ ως ιατρού μέσα στο ναζιστικό καθεστώς
• Μέρος 3ο Οι αυτιστικοί ψυχοπαθείς του Χανς Άσπεργκερ, το Αμ Σπίγκελγκρουντ και οι πράξεις θανάτου 
• Μέρος 4ο Ο Χανς Άσπεργκερ στη μεταναζιστική εποχή κι ο όρος "Σύνδρομο Άσπεργκερ" στη σημερινή ιατρική και κοινωνική πραγματικότητα

 

Πηγές Και Βιβλιογραφία

Asperger, H. (1938). Das psychisch abnorme Kind. Wiener Klinische Wochenschrift 51: 1314-1317.

Asperger, H. (1944).Die Autistischen Psychopathen im Kindesalter. Archiv für Psychiatrie und Nervenkrankheiten 117: 76–136: 76-136.

Asperger, H. (1956). Heilpädagogik. Einführung in die Psychopathologie des Kindes für Ärzte, Lehrer, Psychologen, Richter und Fürsorgerinnen. Wien 2. Auflage.

Asperger, H. (1968). Zur Differentialdiagnose des kindlichen Autismus. Acta paedopsychiatrica 35.4: 136-145.

Asperger-Felder, M. (2008). Zum Sehen geboren, Zum Schauen bestellt Hans Asperger (1906-1980: Leben und Werk). In: R. Castell (Hg.): Hundert Jahre Kinder- und Jugendpsychiatrie. Göttingen: V&R unipress, S. 99-118.

Baker, J., B. Lang (2017). Eugenics and the Origins of Autism. Pediatrics 140.2: e20171419.

Barahona-Correa, J., C. Filipe (2016): A concise history of Asperger Syndrome. The short reign of a troublesome diagnosis. In: Frontiers in Psychology 6, 2024.

Berger, H. (1976). Professor Dr. Hans Asperger zum 70. Geburtstag. Pädiatrie und Pädologie, 11, S. 1-4.

Berger, M. (2007). Hans Asperger. Sein Leben und Wirken. In: heilpaedagogik.de 5, (4), S. 29-32.

Bleuler, E. (1911). Dementia praecox oder Gruppe der Schizophrenien. (Handbuch der Psychiatrie, hg. von G. Aschaffenburg, Spez. Teil, 4. Abt., 1. Hälfte). Leipzig und Wien: Deuticke.

Czech, H. (2003). Erfassung, Selektion und Ausmerze. Das Wiener Gesundheitsamt und die Umsetzung der nationalsozialistischen Erbgesundheitspolitik 1938 bis 1945. Wien: Deuticke.

Czech, H. (2018). Hans Asperger, national socialism, and race hygiene in Nazi-era Vienna. Molecular autism 9.1: 29.

Czech, H. (2015). Hans Asperger und die Kindereuthanasie in Wien – mögliche Verbindungen. Auf den Spuren Hans Aspergers: Fokus Asperger-Syndrom: Gestern, Heute, Morgen: 24.

Czech, H. (2014). Der Spiegelgrund-Komplex: Kinderheilkunde, Heilpädagogik, Psychiatrie und Jugendfürsorge im Nationalsozialismus. Österreichische Zeitschrift für Geschichtswissenschaften 25.

Czech, H. (2019). Response to Non-complicit: Revisiting Hans Asperger’s Career in Nazi-era Vienna. Journal of autism and developmental disorders: 1-5.

Donvan, J., C. Zucker (2016). In a different key: The story of autism. Broadway Books.

Falk, D. (2019). Non-complicit: Revisiting Hans Asperger’s career in Nazi-era Vienna. Journal of autism and developmental disorders: 1-12.

Falk, D. (2019). More on Asperger’s Career: A Reply to Czech. Journal of autism and developmental disorders: 1-6.

Feinstein, A. (2010). A history of autism: conversations with the pioneers.

Feinstein, A. (2013). Asperger, Hans. In: F. R. Volkmar (Hg.): Encyclopedia of Autism Spectrum Disorders. New York: Springer-Verlag, S. 265-267.

Fitzgerald, M. (2008). Autism: Asperger’s syndrome – History and First Descriptions. In: J. L. Rausch, M. E. Johnson & M. F. Casanova (Hg.): Asperger’s Disorder. New York, London: informa, S. 1-5.

Friedmann, I. (2016): Hans Asperger und die Heilpädagogische Abteilung der Wiener Universitätskinderklinik. Konzepte und Kontinuitäten. In: M. Krischel, M. Schmidt, D. Groß (Hg.): Medizinische Fachgesellschaften im Nationalsozialismus. Berlin: Lit Verlag, S. 309-320.

Frith, U. (1991). Asperger and his syndrome. In: U. Frith, Hrsg. Autism and asperger syndrome. Cambridge: Cambridge University Press, S. 1–36.

Gröger, H. (2015): Zur Ideengeschichte der medizinischen Heilpädagogik – Hans Asperger und das Syndrom des Autistischen Psychopathen. In: A. Pollak (Hg.): Auf den Spuren Hans Aspergers. Fokus Asperger-Syndrom: Gestern, Heute, Morgen. Stuttgart: Schattauer, S. 30-37.

Hippler, K., and C. Klicpera (2005). Hans Asperger und seine Kinder – eine retrospektive Untersuchung des Spektrums der autistischen Psychopathie anhand von Wiener Krankenakten. Zeitschrift für Kinder-und Jugendpsychiatrie und Psychotherapie 33.1: 35-47.

Hippler, K., C. Klicpera (2003): A retrospective analysis of the clinical case records of autistic psychopaths diagnosed by Hans Asperger and his team at the University Children’s Hospital, Vienna. In: Philosophical Transactions of The Royal Society B Biological Sciences 358, S. 291-301.

Hippler, K. (2013). Hans Asperger and His Patients. Development and Brain Systems in Autism. Psychology Press, S. 27-46.

Kanner, L. (1943). Autistic disturbances of affective contact. Nerv Child; 2(3):217–250

Löscher, M. (2009): …der gesunden Vernunft nicht zuwider…?: Katholische Eugenik in Österreich vor 1938. Innsbruck, Wien: Studien-Verlag.

Lyons, V., M. Fitzgerald (2007): Did Hans Asperger (1906–1980) have Asperger Syndrome? In: Journal of autism and developmental disorders 37, (10), S. 2020-2021.

Newman, S. (2013): Writing Disability: A Critical History. Boulder: firstforumpress.

Pollak, A., Hrsg. (2015) Auf den Spuren Hans Aspergers. Fokus Asperger-Syndrom: Gestern, Heute, Morgen. Stuttgart: Schattauer.

Poustka, F. (2015): Autismus-Spektrum-Störung – Hans Asperger und klinische Aspekte heute. In: A. Pollak (Hg.): Auf den Spuren Hans Aspergers. Fokus Asperger-Syndrom: Gestern, Heute, Morgen. Stuttgart: Schattauer, S. 1-14.

Schirmer, B. (2002). Autismus und NS-Rassengesetze in Österreich 1938: Hans Aspergers Verteidigung der autistischen Psychopathen gegen die NS-Eugenik. Neue Sonderschule 6 (2002): 450-454.

Schmuttermeier, E. (2006): Aspergers Spuren in der Heilpädagogik. In: Heilpädagogik 49, (3), S. 11-16.

Sheffer, E. (2018). Aspergers Kinder: die Geburt des Autismus im q>Dritten Reich. Campus Verlag.

Silberman, S. (2015): NeuroTribes. The Legacy of Autism and the Future of Neurodiversity. New York: Avery. (deutsch: Geniale Störung: Die geheime Geschichte des Autismus und warum wir Menschen brauchen, die anders denken)

Sousek, R. (2015): Hans Asperger (1906-1980) – Versuch einer Annäherung. In: A. Pollak (Hg.): Auf den Spuren Hans Aspergers. Fokus Asperger-Syndrom: Gestern, Heute, Morgen. Stuttgart: Schattauer, S. 15-23.

Wing, L. (2015): Development of the concept of the Autism Spectrum. In: A. Pollak (Hg.): Auf den Spuren Hans Aspergers. Fokus Asperger-Syndrom: Gestern, Heute, Morgen. Stuttgart: Schattauer, S. 44-51.

Wing, L. (1991): The relationship between Asperger’s syndrome and Kanner’s autism. In: U. Frith (Hg.): Autism and Asperger Syndrome. Cambridge: Cambridge University Press, S. 93-121.

Wing, L. (1981): Asperger Syndrome: A clinical account. Psychological Medicine 11, (1) S. 115-129.