Οι αυτιστικοί ψυχοπαθείς του Χανς Άσπεργκερ, το Αμ Σπίγκελγκρουντ και οι πράξεις θανάτου (Μέρος 3ο)

Ο Χανς Άσπεργκερ, οι Ναζί και η σύγχρονη ιστορία του αυτισμού: Μέρος 3ο  - Η άποψη του Άσπεργκερ για τους ασθενείς του

Οι αυτιστικοί ψυχοπαθείς

Ο Άσπεργκερ είχε εκφράσει την εκτίμησή του για τους αυτιστικούς ψυχοπαθείς ασθενείς του σε πολλές περιπτώσεις και είχε επίσης ταχθεί υπέρ της υποστήριξής τους και της παροχής ευκαιριών ανάπτυξης. Στην εργασία του το 1944 γράφει: 

«Διαπιστώνουμε ότι τέτοιοι άνθρωποι έχουν επίσης τη θέση τους μέσα στον οργανισμό της σοσιαλιστικής κοινωνίας, την οποία γεμίζουν πλήρως, ίσως με τρόπο που κανείς άλλος δεν μπορούσε - και συχνά ήταν παιδιά που προετοίμασαν στους παιδαγωγούς τους με τις μεγαλύτερες δυσκολίες και τις μεγαλύτερες ανησυχίες.

Ακριβώς από τέτοιους χαρακτήρες γίνεται φανερό πόσο ικανές για ανάπτυξη και προσαρμοστικότητα μπορεί να είναι οι παρεκκλίνουσες προσωπικότητες, πόσο συχνά εμφανίζονται πιθανότητες κοινωνικής ταξινόμησης στην πορεία της ανάπτυξης, που κανείς δεν θα υποψιαζόταν προηγουμένως στους ανθρώπους. Αυτό το γεγονός καθορίζει επίσης τη στάση μας και την αξιολογική μας κρίση απέναντι σε δύσκολα άτομα αυτού και άλλων ειδών, και μας δίνει το δικαίωμα και το καθήκον να τους στηρίξουμε με όλη μας την προσωπικότητα, γιατί πιστεύουμε ότι μόνο η πλήρης δέσμευση του στοργικού παιδαγωγού μπορεί να πετύχει με τόσο δύσκολους ανθρώπους.»

Είναι άραγε πιθανό ο Άσπεργκερ να περιέγραψε σκόπιμα μόνο παιδιά με υψηλή λειτουργικότητα;

Συχνά διαβάζει κανείς ότι ο Λέο Κάννερ περιέγραψε τα παιδιά με αυτισμό χαμηλής λειτουργικότητας και ο Χανς Άσπεργκερ τα παιδιά υψηλής λειτουργικότητας. Αυτό είναι μια εσφαλμένη άποψη, που φαίνεται να επικράτησε για κάποιες δεκαετίες στην έρευνα λόγω κοινωνικοπολιτικών παραγόντων που δεν λήφθηκαν ενεργά υπόψη. Για παράδειγμα, γνωρίζουμε πως μεταξύ των παιδιών που περιγράφει ο Κάννερ ήταν ένα αγόρι, ο Τζέι Σ., το οποίο ήταν πολύ ταλαντούχο στα μαθηματικά και είχε IQ 150.

Προς υπεράσπιση του Άσπεργκερ, υπάρχει η άποψη πως επέλεγε παιδιά με ιδιαίτερα υψηλή λειτουργικότητα για τις περιγραφές του, προκειμένου να τα προστατεύσει από τους Ναζί. Παρόλα αυτά, αυτό το επιχείρημα θεωρώ πως δεν στέκει και τόσο, αφού είναι γνωστό πως ο Άσπεργκερ τόνισε την κληρονομικότητα του αυτισμού σε ένα περιβάλλον που οτιδήποτε μη άριο μπορούσε να κληρονομηθεί, θεωρούταν αυτομάτως παρεκκλίνον και τιμωρούταν φριχτά.

Έτσι, αν και αυτή η θέση προέβλεπε μεταγενέστερες εξελίξεις στην έρευνα για τον αυτισμό, τίθεται το ερώτημα εάν ήταν σοφό υπό τις περιστάσεις να δοθεί μια τέτοια έμφαση στην κληρονομικότητα. Γιατί εάν ο πρωταρχικός στόχος του Άσπεργκερ ήταν πράγματι να προστατεύσει τους ασθενείς του, θα μπορούσε να είχε πάρει μια πιο ευέλικτη θέση, που θα ήταν λιγότερο πιθανό να επιστήσει την προσοχή των φυλετικών υγιεινολόγων στους ασθενείς του. 

Επιπλέον, γνωρίζουμε πως οι προβλέψεις του Άσπεργκερ για τους αυτιστικούς ψυχοπαθείς ασθενείς του δεν ήταν σε καμία περίπτωση πάντα αισιόδοξες. Ενώ από τη μία τονίζει τη νοημοσύνη ορισμένων από τους ασθενείς του, επισημαίνει από την άλλη ότι υπάρχουν πολλοί που είναι ξεκάθαρα δαιμονικοί, με «αδιαμφισβήτητα τυπικά χαρακτηριστικά αυτιστικού ψυχοπαθή».

Ζητήματα Ηθικής και Δεοντολογίας στην Άσκηση της Ψυχοθεραπείας
Κύκλος Σεμιναρίων για Επαγγελματίες Ψυχικής Υγείας | Γενική είσοδος: 35 ευρώ
Θεματικές Ενότητες: Διπλές σχέσεις θεραπευτή – θεραπευόμενου | Ψυχική ανθεκτικότητα του θεραπευτή | Υπέρβαση – παραβίαση ορίων στην ψυχοθεραπευτική σχέση | Ειδικές προκλήσεις στην ψυχοθεραπεία | Ζητήματα ηθικής και δεοντολογίας | Διαχείριση εξω-θεραπευτικών πληροφοριών | Διατήρηση και άρση του απορρήτου

Τα παιδιά που βρίσκονταν στο χαμηλότερο όριο λειτουργικότητας του φάσματος, ακόμη και όταν διαγνώστηκαν με αυτιστική ψυχοπάθεια, δεν επωφελήθηκαν από τη δυνατότητα που αποδίδονταν στο ανώτερο λειτουργικό όριο. Η μοίρα τους δεν εξαρτιόταν από τη διάγνωση που λάμβαναν, αλλά από την ατομική εκτίμηση των ικανοτήτων τους. 

Σήμερα, μπορούμε να δώσουμε διάφορες ερμηνείες, αλλά δεν είναι πλέον δυνατό να κατανοήσουμε ακριβώς τους λόγους για τους οποίους ο Άσπεργκερ επέλεξε αυτά τα παιδιά και όχι κάποια άλλα.

Μια ακόμα εικασία είναι πως αυτά τα παιδιά φέρονταν ως τυπικά για το τμήμα του φάσματος του αυτισμού που συνάντησε ο Άσπεργκερ στην Μονάδα Ειδικής Αγωγής. Άλλωστε η αποστολή αυτής της Μονάδας αφορούσε παιδιά που χαρακτηρίζονταν ως «δύσκολα», που προκαλούσαν δηλαδή προβλήματα, τα οποία οι φροντιστές τους δεν μπορούσαν να λύσουν δίχως τη βοήθεια κάποιου επαγγελματία. Τα παιδιά με σοβαρές διανοητικές αναπηρίες θεωρούνταν εκτός των αρμοδιοτήτων της θεραπευτικής εκπαίδευσης επειδή δεν υπόσχονταν απτή πρόοδο.

Τα παιδιά, όμως, που κινδύνευαν από το πρόγραμμα παιδικής ευθανασίας ήταν διαφορετικά. Στην πραγματικότητα, οι θετικές παρατηρήσεις του Άσπεργκερ (η υποτιθέμενη εκστρατεία του) αναφέρονταν ρητά μόνο σε ανώμαλα (abnormal) ή δύσκολα παιδιά, ποτέ σε παιδιά με σοβαρές διανοητικές αναπηρίες, που στοχοποιήθηκαν από το πρόγραμμα παιδικής ευθανασίας που εφαρμόστηκε στο αμ Σπίγκελγκρουντ (Αm Spiegelgrund).*

Η συμβολή του Τσεχ μας επισημαίνει ότι η γλώσσα που χρησιμοποιούσε ο Άσπεργκερ ήταν συχνά εντελώς σκληρή, ακόμα και σε σύγκριση με τις αξιολογήσεις που γράφτηκαν για τα ίδια παιδιά από άλλους γιατρούς στο αμ Σπίγκελγκρουντ.

Τα παιδιά των Εβραίων

Ο Άσπεργκερ φαίνεται να αδυνατεί να συναισθανθεί την αγωνία που βίωναν τα παιδιά εβραϊκής καταγωγής μετά την «προσάρτηση» της Αυστρίας στο Γ’ Ράιχ. Δεν κάνει καμία συσχέτιση μεταξύ των φόβων των παιδιών αυτών και του πραγματικού κινδύνου που διέτρεχαν. Σε αυτό το παράδειγμα που διασώζεται μέσω του Χέρβιγκ Τσεχ μπορούμε να καταλάβουμε καλύτερα πού στηρίζεται αυτός ο ισχυρισμός: 

«Ο Βάλτερ Μπρούκερ εισήχθη στην κλινική στις 14 Μαρτίου 1938, την επομένη της ένωσης [της Αυστρίας με την ναζιστική Γερμανία], λόγω υπερβολικής συναισθηματικής ταραχής. Το αρχείο του παρέχει μια σπάνια ματιά στην καθημερινή ζωή στην πτέρυγα του Άσπεργκερ εκείνες τις κρίσιμες μέρες. Στις 15 Μαρτίου, ανάμεσα σε παιδιά που επευφημούσαν, ο Βάλτερ έπρεπε να ακούσει μια θριαμβευτική ομιλία του Χίτλερ.

Παρά το γεγονός ότι ως Εβραίος, ο Βάλτερ είχε κάθε λόγο να πανικοβάλλεται, η αγωνιώδης αντίδρασή του χρεώθηκε σε αυτόν. Το ιστορικό από εκείνη την ημέρα (όχι [γραμμένο] από το χέρι του Άσπεργκερ) έλεγε ότι ο Βάλτερ ήταν πολύ λιγότερο φιλικός από ό,τι όταν ήταν [τελευταία] εδώ πριν από τρεις εβδομάδες. Κατά τη διάρκεια της ομιλίας του Χίτλερ, έβαλε το κεφάλι του στα χέρια του και κοίταξε το κενό. Ήταν πολύ ταραγμένος. Όταν ένα παιδί άρχισε να ζητωκραυγάζει, άνοιξε τα μάτια του και χλόμιασε. Η διάγνωση του Άσπεργκερ αγνόησε την επισφαλή κατάσταση του αγοριού και διατύπωσε τα ψυχολογικά του προβλήματα ως εξής: «σοβαρή ψυχοπαθητική εικόνα, το κύριο σύμπτωμα της οποίας είναι η ιδιαίτερη ευαισθησία και η παρανοϊκή ευερεθιστότητα.»

Ο Άσπεργκερ παθολογικοποίησε και αποπολιτικοποίησε με αυτή του τη διάγνωση την αντίδραση του αγοριού στην αντιεβραϊκή δίωξη που διαπερνούσε την πόλη εκείνη τη στιγμή. Γνωρίζουμε πως ο Βάλτερ είχε κάθε λόγο να φοβάται. Γνωρίζουμε επίσης πως πέθανε στις 26 Φεβρουαρίου 1945 ως εργάτης καταναγκαστικής εργασίας στο Σλέζιεν της τότε Πρωσίας.

Άλλα παραδείγματα που ενισχύουν την άποψη πως ο Άσπεργκερ δεν προσπαθούσε όντως να προστατέψει τα παιδιά, αλλά υποστήριζε από τη θέση του το καθεστώς έχοντας εσωτερικεύσει τις ιδέες του ναζισμού είναι τα εξής:

1. Στον φάκελο ενός άλλου παιδιού, πρόσθεσε το σημείωμα ότι το παιδί ήταν «ημίαιμο», χωρίς κανέναν αντικειμενικό λόγο - κάτι που υπό τις συνθήκες εκείνης της εποχής θα μπορούσε να είναι εξαιρετικά επικίνδυνο για το παιδί.

2. Σε ορισμένους φακέλους με τα ιατρικά αρχεία των παιδιών εβραϊκής καταγωγής σημείωνε αντισημιτικά στερεότυπα.

3. Έβαζε παιδιά Εβραίων που μεγάλωσαν με χριστιανικές ανάδοχες οικογένειες σε άλλους ανάδοχους οίκους. Αυτοί οι οίκοι αποτελούσαν συχνά παγίδες θανάτου για τα παιδιά κατά τη διάρκεια του Ολοκαυτώματος.

Παιδιά που έχουν υποστεί σεξουαλική βία

Ο Άσπεργκερ κατηγορούσε συχνά τα παιδιά που κακοποιήθηκαν σεξουαλικά για τη δική τους κακοποίηση. Σε ενημέρωση υπόθεσης αποκάλεσε πόρνη ένα εξάχρονο κορίτσι.

Ήταν της γνώμης ότι τα κορίτσια που κακοποιήθηκαν σεξουαλικά είχαν προκαλέσει τα ίδια τις επιθέσεις εναντίων τους. Ήταν πεπεισμένος ότι τα θύματα σεξουαλικής κακοποίησης μοιράζονταν μια θεμελιώδη διάθεση, καθώς και ορισμένα χαρακτηριστικά, όπως η αναίσχυνση, που είχε ως αποτέλεσμα να έλκονται από τέτοιες εμπειρίες, ενώ τα παιδιά με φυσικές άμυνες θα πρέπει να είναι σε θέση να τις απωθούν.

Με τη σειρά του, όταν ένα παιδί υπέστη τραύμα ως αποτέλεσμα κακοποίησης ή βιασμού, ο Άσπεργκερ το θεώρησε ως ένδειξη εγγενούς θεμελιώδους αδυναμίας, επειδή μια υγιής προσωπικότητα θα πρέπει να μπορεί να ξεπεράσει ακόμη και τις βίαιες πράξεις σεξουαλικής βίας χωρίς να βλάψει την ψυχολογική του ανάπτυξη. 

Σε αυτό το σημείο καλό είναι να θυμηθούμε τη συσχέτιση που υπάρχει μεταξύ ψυχανάλυσης - και κατ’ επέκταση της ιδέας του τραύματος ως αιτία της ψυχικής δυσφορίας -  και της εβραϊκής κοινότητας της Βιέννης. Ένας γιατρός σαν τον Άσπεργκερ που εξελίσσει την καριέρα του μέσα στα πολιτικά, ηθικά και κοινωνικά όρια του ναζισμού, δε θα μπορούσε με τίποτα να εφαρμόσει ή έστω να δει πιο θετικά ιδέες και πρακτικές που προέρχονταν από Εβραίους επιστήμονες, όπως ήταν ο Σίγκμουντ Φρόυντ.  

Ο Άσπεργκερ παρέπεμπε παιδιά στο Αμ Σπίγκελγκρουντ

Στις 27 Ιουνίου 1941, ο Χανς Άσπεργκερ εξέτασε την σχεδόν τρίχρονη Χέρτα Σράιμπερ. Το αποτέλεσμα της εξέτασης ήταν πως η Χέρτα έπασχε από σοβαρή διαταραχή μεταεγκεφαλιτικής προσωπικότητας (postenzephalitische Persönlichkeitsstörung). Αυτό σήμαινε σοβαρό κινητικό έλλειμμα, ερεθική ηλιθιότητα κι επιληπτικές κρίσεις. Ο Άσπεργκερ θεώρησε πως το παιδί πρέπει να είναι αφόρητο βάρος στο σπίτι για τη μητέρα, που είχε ακόμη πέντε υγιή παιδιά να φροντίσει.

Έτσι, αποφάσισε πως η μόνιμη διαμονή της Χέρτα στο αμ Σπίγκελγκρουντ φαίνεται απολύτως απαραίτητη. Με αυτή του τη διάγνωση και την παραπομπή, υπέγραψε τη θανατική καταδίκη του κοριτσιού.

Ο πρώην συνάδελφός του Έρβιν Γιεκέλιους (Erwin Jekelius) είχε ήδη μετατρέψει το Αμ Σπίγκελγκρουντ σε κέντρο δολοφονίας. Τουλάχιστον 789 παιδιά δολοφονήθηκαν εκεί μεταξύ 1940 και 1945. Σε διάστημα μικρότερο από τρεις μήνες μετά την παραπομπή του Άσπεργκερ, η Χέρτα Σράιμπερ δολοφονήθηκε μια μέρα μετά τα τρίτα γενέθλιά της. Επίσημη αιτία θανάτου καταγράφηκε η πνευμονία. Αυτού του είδους η πνευμονία δεν οφειλόταν σε φυσικά αίτια, αλλά προκαλούνταν τεχνητά κατά τη διάρκεια της διαδικασίας παιδικής ευθανασίας μέσω δηλητηρίασης με φαινοβαρβιτάλη.

Σε διάφορες δημοσιεύσεις του, ο Χανς Άσπεργκερ τάχθηκε επανειλημμένα υπέρ της παροχής της καλύτερης δυνατής προσοχής στα ψυχικά διαταραγμένα άτομα.

Επικροτούσε την παροχή ευκαιριών, ώστε να αναπτύξουν όσο το δυνατόν περισσότερο τις δυνατότητές τους. Σε περιπτώσεις σαν της Χέρτα Σράιμπερ όμως, βλέπουμε πως η ιατρική «πίστη» του ήταν αμυδρή, καθώς για να στείλει την Χέρτα στο Σπίγκελγκρουντ δεν περίμενε καμία βελτίωση και δεν ήθελε να εφαρμόσει μαζί της το «αίτημά» του για καλύτερη δυνατή υποστήριξη.

Το 1944 δημοσίευσε ένα δοκίμιο για αυτό το θέμα στο περιοδικό «Ιατρική Εβδομάδα του Μονάχου» (Münchener Medizinischen Wochenschrift), στο οποίο δήλωσε ότι η θεραπευτική αισιοδοξία που επικρατούσε στο Τμήμα του, συνήθως έπρεπε να συνθηκολογήσει, όταν επρόκειτο για μεταεγκεφαλιτικές προσωπικότητες.

Σε άλλο παράδειγμα βλέπουμε τον Άσπεργκερ να παραπέμπει ένα άλλο παιδί στο Αμ Σπίγκελγκρουντ: την πεντάχρονη Ελίζαμπετ Σράιμπερ (τυχαία συνωνυμία με την Χέρτα), με μια διάγνωση που φαίνεται να έχει ομοιότητες ανάμεσα στα δύο παραδείγματα: «Ερεθική ανυποληψία, πιθανή μεταεγκεφαλιτική βάση: σιελόρροια, εγκεφαλικές επιδράσεις, αρνητισμός, σημαντική καθυστέρηση στην ομιλία (αρχίζει να μιλάει αργά τώρα) με σχετικά καλύτερη κατανόηση.» Και σε αυτήν την περίπτωση τον βλέπουμε να θεωρεί το παιδί ως ένα αναμφίβολο και σχεδόν αφόρητο βάρος στην οικογένεια, ιδιαίτερα λόγω του ότι το σπίτι που ζει είναι μικρό και με την επιθετικότητά της θέτει σε κίνδυνο τα αδέρφια της.

Η μητέρα της Ελίζαμπετ επιθυμούσε να μπει η κόρη της σε κάποιο ίδρυμα και να δεχτεί βοήθεια και θεραπεία εκεί. Αντ’ αυτού, το κορίτσι παραπέμφθηκε σε κέντρο δολοφονίας κατόπιν σύστασης του Άσπεργκερ. 

Ωστόσο, η Ελίζαμπετ δεν μεταφέρθηκε αμέσως στο Αμ Σπίγκελγκρουντ, πιθανώς επειδή δεν υπήρχε διαθέσιμο κρεβάτι. Αντίθετα, πέρασε μερικούς μήνες σε ένα σπίτι για παιδιά με νοητική υστέρηση. Τον Μάρτιο του 1942 μεταφέρθηκε από εκεί στο Αμ Σπίγκελγκρουντ. Μία από τις νοσοκόμες έγραψε ότι ήταν ευγενική και στοργική αλλά έλεγε μόνο μία λέξη: Μαμά. Η Ελίζαμπετ Σράιμπερ πέθανε λίγο πριν τα έκτα γενέθλιά της από τεχνητά προκληθείσα «πνευμονία», όπως και η Χέρτα και τόσα άλλα παιδιά στο Αμ Σπίγκελγκρουντ. 

Θανατηφόρες απόψεις

Χάρη στον Τσεχ έχουμε σήμερα στοιχεία που αποδεικνύουν ότι ο Άσπεργκερ ήταν σε μια επιτροπή επτά ατόμων που είχε επιφορτιστεί να κατηγοριοποιήσει 200 παιδιά με αναπηρία σύμφωνα με τις εκπαιδευτικές τους ικανότητες. Σε αυτήν την επιτροπή είχε ενεργό ρόλο ως ειδικός υπεύθυνος για την πόλη της Βιέννης, αξιολογώντας τα παιδιά και καθορίζοντας ποια από αυτά έπρεπε να φοιτήσουν υποχρεωτικά στο Γκούγκινγκ (Gugging), ένα μεγάλο ψυχιατρικό ίδρυμα με το δικό του Τμήμα Παίδων.

Από το πρόγραμμα Τ4 του ιδρύματος, περισσότερα από 100 παιδιά κρίθηκαν ανάξια, μεταφέρθηκαν στο Χάρχαϊμ και εξοντώθηκαν με αέρια.  Στις αρχές του 1942, υπήρχαν ακόμη 220 παιδιά σε αυτό το ίδρυμα που επρόκειτο να αξιολογηθούν για να χαρακτηριστούν ως άξια υποστήριξης ή μη. Ο Άσπεργκερ συμμετείχε και σε αυτήν την επιτροπή. Στις 16 Φεβρουαρίου 1942, όλα αυτά τα παιδιά φέρεται να εξετάστηκαν.

Συνολικά αξιολογήθηκαν 160 παιδιά, 35 ταξινομήθηκαν ως εκπαιδευτικά ανάπηρα. Εκ μέρους της επιτροπής, αναφέρθηκε ρητά ότι όσοι δεν ήταν ικανοί για εκπαίδευση θα οδηγούνταν στην «Δράση Γιεκέλιους» – δηλαδή στην ευθανασία. Ο Άσπεργκερ συμμετείχε άμεσα ως ειδικός σε αυτή τη διαδικασία επιλογής και τελικά τη δολοφονία των παιδιών στο Αμ Σπίγκελγκρουντ.

Μερικοί από τους γονείς και άλλοι συγγενείς αυτών των παιδιών έγραψαν επιστολές ζητώντας να τους επιτραπεί να πάρουν τα παιδιά τους πίσω. Δυστυχώς όμως, όλες οι προσπάθειες των γονιών απέβησαν μάταιες. Τους επόμενους μήνες, τα παιδιά, τα οποία η επιτροπή είχε χαρακτηρίσει ως «απέλπιδες υποθέσεις», μεταφέρθηκαν στο Αμ Σπίγκελγκρουντ και εκτελέστηκαν όλα.

Σε αυτή την περίπτωση, φαίνεται πια ξεκάθαρα πως ο Άσπεργκερ ήταν ένα καλά ρυθμισμένο γρανάζι σε μια θανατηφόρα μηχανή. Ακόμη κι αν η τελική ευθύνη για τους θανάτους αυτών των παιδιών έπεσε στον Σίκερ (Schicker), τον διευθυντή του ιδρύματος Γκούγκινγκ, ο οποίος υπέγραψε τα χαρτιά την μετεγγραφής των παιδιών, και στο προσωπικό του Αμ Σπίγκελγκρουντ, το περιστατικό δείχνει ότι αυτοί που είχαν την εξουσία εμπιστεύονταν τον Άσπεργκερ και την κρίση του στην επιλογή παιδιών που προορίζονταν για εξόντωση.

Πόσα ήξερε ο Χανς Άσπεργκερ;

Ο ανθρωπολόγος Dean Falk υποστηρίζει πως είναι πολύ απίθανο ο Άσπεργκερ να γνώριζε για το πρόγραμμα Τ4 όταν παρέπεμψε τη Χέρτα Σράιμπερ ή την Ελίζαμπετ Σράιμπερ στο Αμ Σπίγκελγκρουντ. Έτσι, αν ο Άσπεργκερ δεν ήξερε τι συνέβαινε στο Αμ Σπίγκελγκρουντ, δεν μπορεί να κατηγορηθεί για το ότι έστειλε τα παιδιά εκεί.

Ωστόσο, αυτό είναι  ε ξ α ι ρ ε τ ι κ ά   α π ί θ α ν ο.

Στην πραγματικότητα, το γεγονός ότι οι ψυχιατρικοί ασθενείς πέθαιναν σε μεγάλους αριθμούς υπό - αν μη τι άλλο - ύποπτες συνθήκες, είχε γίνει ευρέως γνωστό στην κοινωνία της Βιέννης ήδη από τον Σεπτέμβριο του 1940 – δηλαδή μήνες πριν από την παραπομπή της Χέρτα.

Η κατάσταση οδήγησε σε δημόσιες διαμαρτυρίες. Τον Νοέμβριο του 1940, ο Εθνικός Παρατηρητής (Völkischer Beobachter), η επίσημη εφημερίδα του ναζιστικού κόμματος, αναγκάστηκε να διαψεύσει τις φήμες ότι οι ασθενείς δηλητηριάζονταν και δολοφονούνταν σε θαλάμους αερίων, επικαλούμενη διάφορα βιεννέζικα ιδρύματα. Για έναν γιατρό σαν τον Άσπεργκερ, μέλος διαφόρων επιτροπών σαν τις προαναφερθείσες, είναι κατηγορηματικά απίθανο να εξαρτιόταν η πληροφόρησή του από φήμες που έφταναν μέχρι το ευρύ κοινό. Άλλωστε ο ιδρυτής και διευθυντής του Αμ Σπίγκελγκρουντ, Γιεκέλιους, είχε ολοκληρώσει την εκπαίδευσή του υπό τον Χάμπουργκερ, ακριβώς όπως κι ο Άσπεργκερ.

Ο Γιεκέλιους και ο Άσπεργκερ ήταν συνάδελφοι στο Τμήμα Υγείας της Βιέννης, ενώ και οι τρεις αυτοί άνδρες έπαιξαν πρωταγωνιστικό ρόλο στην ίδρυση του Τμήματος Θεραπευτικής Εκπαίδευσης της Βιέννης το 1941, μέρος μιας ευρύτερης στρατηγικής για την ανάδειξη της θεραπευτικής εκπαίδευσης στη Ναζιστική Γερμανία, ως ιατρική πειθαρχία που υποχρεούται να συνάδει με την φυλετική «υγιεινή».

Σε συνδυασμό με όλα τα παραπάνω, σήμερα γνωρίζουμε πως ένας ακόμα συνάδελφος του Χανς Άσπεργκερ, ο Έλμαρ Τουρκ (Elmar Türk), διεξήγαγε ιατρικά πειράματα σε παιδιά, που στη συνέχεια στάλθηκαν και δολοφονήθηκαν στο Αμ Σπίγκελγκρουντ. Επίσης, το προσωπικό του Νοσοκομείου Παίδων, όχι μόνο γνώριζε τι συνέβαινε στο Αμ Σπίγκελγκρουντ, αλλά εκμεταλλεύτηκε τις ερευνητικές ευκαιρίες που δημιούργησαν οι δολοφόνοι.

Υπάρχουν άφθονα στοιχεία ακόμη και για το γεγονός πως και το ευρύ κοινό γνώριζε για τις δολοφονίες. Ο Τσεχ σε άλλο σημείο αναφέρει χαρακτηριστικά πως κατά τη διάρκεια της λεγόμενης «εκστρατείας για τη δολοφονία του Τ4», συγγενείς ασθενών οργάνωσαν δημόσιες διαδηλώσεις μπροστά από το Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Στάινχοφ στη Βιέννη.

Παρότι δυστυχώς δεν μπόρεσαν να αποτρέψουν τη μεταφορά των 3.200 ασθενών στους θαλάμους αερίων του Χάρτχαϊμ, κατάφεραν να πάρουν μια γενναία θέση ενάντια στην εκστρατεία εξόντωσης του καθεστώτος. Πολλοί γονείς έγραψαν απελπισμένες (και μάταιες) επιστολές στους γιατρούς, παρακαλώντας να τους σταλούν πίσω τα παιδιά τους. Μεταξύ αυτών των επιστολών υπάρχουν και κάποιες με ευχαριστήριο περιεχόμενο, που εστάλησαν μετά τον θάνατο των παιδιών. Αυτό σημαίνει πως αδιαμφισβήτητα κάποιοι γονείς γνώριζαν τι συνέβαινε.

Επιτρέπεται τελικά να υποθέσουμε πως ο Άσπεργκερ όντως είχε άγνοια; Πως ποτέ δεν ρώτησε τι συμβαίνει, ποτέ δεν υποψιάστηκε κάτι;

Σύμφωνα με μια αναφορά στο φάκελο της Χέρτα Σράιμπερ που βρέθηκε στο Αμ Σπίγκελγκρουντ, η μητέρα της ανέφερε τον πιθανό θάνατό της ως ανακούφιση. Αν η ίδια η μητέρα εξέτασε τουλάχιστον την πιθανότητα να πεθάνει το παιδί της στο Αμ Σπίγκελγκρουντ, ο Άσπεργκερ, καλή τη πίστη, δεν είχε καθόλου τέτοιες υποψίες; Και πόσο αληθοφανές είναι ότι

α) δεν έκανε ποτέ τη σύνδεση μεταξύ των μαζικών εξαφανίσεων ασθενών (συμπεριλαμβανομένων των παιδιών) κατά τη διάρκεια του προγράμματος T4,

β) του ρόλου του πρώην συναδέλφου του Έρβιν Γιεκέλιους (προϊστάμενου γιατρού της πόλης και υπεύθυνου για ψυχιατρικούς ασθενείς, στον οποίο οι συνάδελφοί του έστελναν τακτικά έρευνες για τους αγνοούμενους ασθενείς), και

γ) το ίδιο το ίδρυμα Αμ Σπίγκελγκρουντ, το οποίο είχε πρόσφατα ιδρυθεί και τεθεί υπό τη διεύθυνση του Γιεκέλιους; 

Δεν είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε επακριβώς τελικά πόσα ήξερε ή δεν ήξερε ο Άσπεργκερ, ούτε πόσα ήθελε να ανακαλύψει ή επέλεξε να κρύψει και να αγνοήσει. Αυτό που γνωρίζουμε πηγάζει μέσα από δικές μας υποθέσεις, αλλά και λόγια του ιδίου. Σε δήλωσή του το 1974, παρότι δεν αναφέρθηκε ανοιχτά στο πρόγραμμα ευθανασίας, ισχυρίστηκε ότι από την αρχή είχε αρνηθεί να αποδεχτεί τη ναζιστική ιδέα της ανάξιας ζωής ή να συμμετάσχει σε μέτρα φυλετικής υγιεινής.

Με αυτά τα λόγια ουσιαστικά παραδέχεται σιωπηρά ότι είχε επίγνωση της κατάστασης και του τι συνέβαινε. 

* από το 1940 έως το 1945, το Αμ Σπίλγκρουντ ήταν ένα ίδρυμα πρόνοιας για νέους στο χώρο του σανατόριου και του οίκου ευγηρίας «Am Steinhof» ((Αμ Στάινχοφ), σημερινή κλινική Penzing (Πέντσινγκ)), στο Μπάουμγκαρντενχοχε (Baumgartnerhöhe) στη Βιέννη. Χωριζόταν σε σωφρονιστικό οίκο και σε «νευρολογικό θεραπευτήριο για παιδιά», το οποίο περιλάμβανε επίσης ένα λεγόμενο παιδικό τμήμα, στο οποίο νοσηλεύονταν άρρωστα, ανάπηρα και «αμόρφωτα» παιδιά, καθώς και νέοι, που υποβλήθηκαν σε ιατρικά πειράματα και άλλα βασανιστήρια. Σήμερα, το Αμ Σπίλγκρουντ θεωρείται συνώνυμο των εγκλημάτων που διέπραξε η εθνικοσοσιαλιστική ιατρική και «μια απειλητική, ταπεινωτική, σε πολλές περιπτώσεις επίσης περίεργη «θεραπευτική» παιδαγωγική».

Δείτε όλα τα άρθρα της ενότητας Ο Χανς Άσπεργκερ, οι Ναζί και η σύγχρονη ιστορία του αυτισμού.

• Μέρος 1ο Χανς Άσπεργκερ. Τα πρώτα χρόνια της ζωής του
• Μέρος 2ο Η επαγγελματική εξέλιξη του Χανς Άσπεργκερ ως ιατρού μέσα στο ναζιστικό καθεστώς
• Μέρος 3ο Οι αυτιστικοί ψυχοπαθείς του Χανς Άσπεργκερ, το Αμ Σπίγκελγκρουντ και οι πράξεις θανάτου 
• Μέρος 4ο Ο Χανς Άσπεργκερ στη μεταναζιστική εποχή κι ο όρος Σύνδρομο Άσπεργκερ στη σημερινή ιατρική και κοινωνική πραγματικότητα

Βιβλιογραφία

Το σύνολο της βιβλιογραφίας παρατίθεται στο τέλος του 4ου μέρους της ενότητας Ο Χανς Άσπεργκερ, οι Ναζί και η σύγχρονη ιστορία του αυτισμού.