Τα 8 στάδια του κύκλου ζωής της οικογένειας

Για πολλούς ανθρώπους (αν και όχι για όλους) ο γάμος είναι το πρώτο βήμα για τη διαμόρφωση μιας νέας δικής τους οικογένειας. Πολλά ζευγάρια προσδοκούν ότι θα αποκτήσουν παιδιά και, ύστερα από μερικά χρόνια έγγαμου βίου, μπορεί να δεχθούν πιέσεις από τους συγγενείς προς αυτή την κατεύθυνση.

Η ανατροφή των παιδιών συνεπάγεται ιδιαίτερες ευθύνες για τους συζύγους και αναπόφευκτα ασκεί τις επιδράσεις της στην εξέλιξη του γάμου.

O Duvall (1971) διατύπωσε την άποψη ότι η πορεία του γάμου και της οικογενειακής ζωής ακολουθεί μια σειρά από στάδια, τα οποία καθορίζονται με βάση τις κύριες ευθύνες και αποστολές που αναλαμβάνει η οικογένεια στην εξέλιξή της.

Πρόκειται για οχτώ διαδοχικά στάδια τα οποία είναι τα ακόλουθα:

1. Ο μήνας του μέλητος: Παντρεμένα ζευγάρια (χωρίς παιδιά)

2. Η ανατροφή: Οι οικογένειες που βρίσκονται στη φάση της τεκνοποίησης (το μεγαλύτερο παιδί δεν έχει ακόμη γεννηθεί ή είναι μέχρι 2 ετών)

3. Η άσκηση εξουσίας: Οικογένειες με παιδιά προσχολικής ηλικίας (το μεγαλύτερο παιδί είναι ηλικίας 2-5 ετών) 

4. Η ερμηνεία-επεξήγηση: Οικογένειες με παιδιά προσχολικής ηλικίας (το μεγαλύτερο παιδί είναι ηλικίας 5-13 ετών)

5. Η αλληλεξάρτηση: Οικογένειες με εφήβους

6. Η απομάκρυνση: Οικογένειες με νεαρούς ενηλίκους που αφήνουν το γονεϊκό σπίτι (το πρώτο παιδί έχει ήδη φύγει και το τελευταίο ξεκινά)

7. Η άδεια φωλιά: Γονείς στη μέση ώριμη ηλικία (χωρίς παιδιά στο σπίτι)

8. Η συνταξιοδότηση: Μέλη της οικογένειας που γερνούν και συνταξιοδοτούνται

Μερικές οικογένειες θα παραμείνουν για περισσότερο χρονικό διάστημα στο ένα στάδιο από ό,τι σε κάποιο άλλο. Το κάθε στάδιο όμως στο οποίο βρίσκεται η οικογένεια οριοθετείται γενικά από την ηλικία του μεγαλύτερου παιδιού. Σύμφωνα με το θεωρητικό μοντέλο του Duvall, η κάθε φαση συνεπάγεται και διαφορετικές απαιτήσεις για τα μέλη της οικογένειας.

Ο μήνας του μέλητος

Για πολλούς το πρώτο στάδιο είναι η πιο ευτυχισμένη εποχή, ίσως εξαιτίας της δραματικής αλλαγής που παρατηρείται αργότερα με τη γέννηση του πρώτου παιδιού. Ο Galinsky (1981) υποστήριξε ότι οι απαιτήσεις της ανατροφής ενός βρέφους προκαλούν γενικά στους γονείς αισθήματα κόπωσης και εξάντλησης, έστω και αν ασχολούνται και οι δύο με τις οικιακές εργασίες και τις ανάγκες της φροντίδας του παιδιού.

Πολλά από τα άτομα τα οποία έλαβαν μέρος στην έρευνα του Galinsky δήλωσαν ότι είχαν υποτιμήσει την προσπάθεια που απαιτεί η φροντίδα ενός βρέφους, ακόμη και όταν ανέφεραν ότι ο παιδί τους πρόσφερε χαρά και ευχαρίστηση.

Η ανατροφή

Το δεύτερο στάδιο του κύκλου ζωής της οικογένειας είναι δυνατόν να βιωθεί ως επίπονη εμπειρία, παρόλο που θεωρείται ότι προσφέρει επίσης αρκετές αμοιβές.

Η άσκηση εξουσίας

Στο τρίτο στάδιο του κύκλου ζωής της οικογένειας, κεντρικό θέμα γίνεται η άσκηση εξουσίας. Όποιος έχει ασχοληθεί με ένα παιδί ανάμεσα στην ηλικία των 2 και 5 ετών θα γνωρίζει πόσο ατίθασο και εγωκεντρικό μπορεί να γίνει σε μερικές περιπτώσεις. Σε αυτό το στάδιο καθίσταται ιδιαίτερα σημαντικό το ερώτημα του πώς οι δύο γονείς θα χειριστούν το παιδί.

Επιπλέον, οι ενήλικοι σύντροφοι καθιερώνουν σχήματα συμπεριφοράς που σχετίζονται με τη μεταξύ τους κατανομή των ευθυνών. Κατ' αυτόν τον τρόπο εμφανίζεται μέσα στη σχέση τους το θέμα της εξουσίας, το οποίο πρέπει να επιλύσουν.

Στάδιο ερμηνείας επεξήγησης

Όταν το πρώτο παιδί πηγαίνει σχολειο, ο γονεϊκός ρόλος αλλάζει. Σε αυτό το στάδιο δίνεται μεγαλύτερο βάρος στην επεξήγηση, τη διεύρυνση και την κρίση των εμπειριών του παιδιού. Οι γονείς συνήθως αναφέρουν ότι γίνονται περισσότερο ρεαλιστές ως προς το γονεϊκό τους ρόλο και την οικογενειακή ζωή τους -αν μη τι άλλο, επειδή αναγνωρίζουν ότι το κάθε στάδιο δεν θα κρατήσει για πάντα.

Στάδιο αλληλεξάρτησης

Το πέμπτο στάδιο, όπου το πρώτο παιδί μπαίνει στην εφηβεία, χαρακτηρίζεται από διαφορετικά προβλήματα. Ένα σύνηθες φαινόμενο αυτή την περίοδο είναι η αναδιοργάνωση των συμμαχιών μέσα στην οικογένεια. Οι Bengston & Troll (1978) διαπίστωσαν ότι πολλοί σύζυγοι σε αυτό το στάδιο έρχονται πιο κοντά ο ένας στον άλλο, ίσως αντιδρώντας στις νέες απαιτήσεις αναφορικά με το ρόλο τους ως γονείς εφήβων.

Αποκτήστε το βιβλίο Το δώρο της εφηβείας, από το εξειδικευμένο βιβλιοπωλείο ψυχολογίας του Psychology.gr

Στάδιο απομάκρυνσης

Το έκτο στάδιο, όπου τα παιδιά φεύγουν από το σπίτι τους και οργανώνουν τη δική τους ζωή, μπορεί να αποδειχθεί είτε δύσκολο είτε αγχογόνο για τους γονείς. Έχει διαπιστωθεί ότι περισσότερο άγχος προκαλείται όταν τα παιδιά φεύγουν από το σπίτι την εποχή που πρέπει και παραμένουν στην οικογένεια για πολύ μεγαλύτερο χρονικό διάστημα.

Σύνδρομο της άδειας φωλιάς

Από τη στιγμή που φύγουν τα παιδιά, το έβδομο στάδιο, η περίοδος της άδειας φωλιάς, μπορεί για πολλούς να είναι το πιο ικανοποιητικό σε όλο το γάμο.

Τότε τα ζευγάρια αρχίζουν να έχουν νέα κοινά ενδιαφέροντα και να χαίρονται ο ένας την παρουσία του άλλου με τρόπους που ήταν αδύνατο προηγουμένως. Για πολλούς, αυτή η απόλαυση και η διαπροσωπική αρμονία διαρκεί και κατά το στάδιο της συνταξιοδότησης.

Στάδιο συνταξιοδότησης

Ο Argyle (1980)  διαπίστωσε ότι συχνά αυτή είναι η περίοδος της μέγιστης συζυγικής ευτυχίας, ιδιαίτερα αν το ζευγάρι διατηρεί την επαφή με τα παιδιά που έοχυν φύγει από το σπίτι.

Θεωρητικό μοντέλο του κύκλου ζωής της οικογένειας

Παρόλο που η ηλικία στην οποία τα ζευγάρια αποκτούν παιδιά ποικίλλει, ο Duvall υποστήριξε ότι οι περισσότερες οικογένειες συνήθως περνούν από αυτά τα στάδια.

Σύμφωνα με το θεωρητικό του μοντέλο, τα ζευγάρια βρίσκονται στην πρώιμη ώριμη ηλικία όταν διανύουν τα στάδια 1-3, και στέλνουν το μικρότερο παιδί στο σχολείο όταν η μητέρα είναι περίπου στην ηλικία των τριάντα πέντε. Το θεωρητικό σχήμα του Duvall είναι χρήσιμο για τον προσδιορισμό των διαφόρων φάσεων που σχετίζονται με το γονεϊκό ρόλο, παρόλο που αξίζει να σημειωθεί ότι οι περισσότεροι άνθρωποι περνούν δώδεκα περίπου χρόνια μόνο στα τρία πρώτα στάδια σε σχέση με τα πολύ περισσότερα χρόνια που διαρκούν τα υπόλοιπα στάδια.

Κριτική του μοντέλου του κύκλου ζωής της οικογένειας

Το μοντέλο του κύκλου ζωής της οικογένειας έχει επικριθεί για διαφόρους λόγους. Ένας από αυτούς σχετίζεται με το περιορισμένο πεδίο εφαρμογής του.

Όπως φαίνεται, το εν λόγω μοντέλο περιγράφει μόνο παραδοσιακές οικογένειες, χωρίς να λαμβάνει υπόψη το πλήθος των ανθρώπων που χωρίζουν, παντρεύονται για δεύτερη φορά, χάνουν το σύντροφό τους ή δημιουργούν δεύτερη οικογένεια.

Υπάρουν πολλοί άνθρωποι που ανατρέφουν παιδιά τα οποία δεν είναι δικά τους και άλλοι που περνούν αρκετά χρόνια ασκώντας μόνοι τους το γονεϊκό ρόλο. Καμία από αυτές τις περιπτώσεις δεν καλύπτεται από το θεωρητικό μοντέλο του Duvall.

Μια πρόσθετη κριτική αναφέρει ότι το μοντέλο του Duvall αποτυγχάνει να λάβει υπόψη του τις επιδράσεις που ασκούν οι πατρικές οικογένειες στη νέα οικογένεια. Επειδή το μοντέλο αυτό υποθέτει ότι η έναρξη της ζωής της οικογένειας συμπίμπτει με τις πρώτες ημέρες του γάμου, ελάχιστη προσοχή δόθηκε στην επίδραση των οικογενειών από τις οποίες προέρχονται οι σύζυγοι.

Στην πραγματικότητα, ωστόσο, κατά τη διάρκεια των τριών πρώτων σταδίων του γάμου οι νέοι σύζυγοι σχετίζονται στενά με τους γονείς, των οποίων ο γάμος ίσως διέρχεται το έβδομο ή όγδοο στάδιο. Στο μοντέλο του Duvall υποτίθεται ότι οι οικογένειες μπορούν να θεωρούνται απομονωμένες και αυτοτελείς. Εντούτοις, η διαγενεακή επίδραση ενδέχεται να είναι σημαντική, ανεξάρτητα από το αν η οικογένεια διατηρεί τη φυσική εγγύτητά της ή όχι.

Παρά την κριτική που ασκήθηκε, το μοντέλο έχει κάποια αξία, διότι παρέχει μια δομή στον τρόπο εξέτασης της οικογένειας και επειδή καταδεικνύει τις περιοχές στις οποίες απαιτούνται περαιτέρω έρευνες. Ειδικότερα, η έμφαση που έδωσε στο ότι η οικογενειακή μονάδα δεν αποτελεί μια στατική οντότητα, αλλά αλλάζει ανάλογα με τις διαφορετικές απαιτήσεις των μελών της, αποδείχθηκε χρήσιμη για τη μελέτη της ανθρώπινης ανάπτυξης καθ' όλη τη διάρκεια της ζωής.

*Το παρόν άρθρο αποτελεί αδειοδοτημένο απόσπασμα από τον Β' τόμο του βιβλίου Εισαγωγή στην ψυχολογία που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πεδίο.