Κατανάλωση ψυχιατρικών φαρμάκων στην Ελλάδα

Με βάση τα διαθέσιμα στατιστικά στοιχεία, η Ελλάδα βρισκόταν πάντα αρκετά «πίσω» σε σχέση με άλλες χώρες του Δυτικού Κόσμου, ως προς τη συνταγογράφηση και κατανάλωση ψυχιατρικών φαρμάκων.

Αυτό φαίνεται να έχει αλλάξει και να εξακολουθεί να αλλάζει, ιδιαίτερα τα τελευταία 10 περίπου χρόνια. Η κατανάλωση των αντικαταθλιπτικών φαρμάκων από το 1998 μέχρι το 2007 αυξήθηκε κατά 368% και από το 2002 μέχρι το 2011 κατά 130.6 %. Το 2020 στην Ελλάδα καταναλώθηκαν 65.8 ημερήσιες δόσεις αντικαταθλιπτικών (DDD) ανά 1000 άτομα (https://www.statista.com).

Γενικά βέβαια, η συνταγογράφηση αντικαταθλιπτικών στην Ευρώπη έχει αυξηθεί κατά 20% ετησίως από το 2000 ως το 2010. Σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ περίπου 350 εκατομμύρια άνθρωποι παγκοσμίως πάσχουν από κατάθλιψη.

Στις περισσότερες έρευνες, τα επιδημιολογικά στοιχεία δείχνουν ότι οι καταθλιπτικές και οι αγχώδεις διαταραχές και εξαιτίας αυτού και η κατανάλωση ψυχιατρικών χαπιών, είναι συχνότερες μεταξύ των γυναικών μέσης ηλικίας και χαμηλού κοινωνικο-οικονομικού επιπέδου.

Σίγουρα, η πρώτη, μεγάλη αύξηση οφείλει να αποδοθεί και στην καλύτερη διάγνωση της κατάθλιψης αλλά και στη χρήση των αντικαταθλιπτικών στις αγχώδεις διαταραχές λόγω της αντιμετώπισης από ειδικούς ψυχιάτρους.

Παράλληλα, υπάρχει μία τάση συνταγογράφησης αντικαταθλιπτικών φαρμάκων από ιατρούς άλλων ειδικοτήτων (γενικούς ιατρούς, παθολόγους, νευρολόγους κ.α.), οι οποίοι καταφεύγουν στη λύση αυτή πάντα, δεδομένου του ότι δεν έχουν γνώσεις ψυχοθεραπείας.

Η πρώτη φάση αύξησης της ζήτησης και συνταγογράφησης ψυχιατρικών φαρμάκων ήταν η περίοδος της οικονομικής κρίσης. Οι επιπτώσεις της κρίσης, με το εργασιακό άγχος, την οικονομικά ανέχεια, την αίσθηση αβεβαιότητας και την επακόλουθη χαλάρωση των κοινωνικών δεσμών ήταν σίγουρα ορισμένες από βασικές αιτίες που οδήγησαν με αυξημένη ένταση και συχνότητα σε αγχώδεις και καταθλιπτικές εκδηλώσεις.

Πριν από το 2012, τα αγχολυτικά φάρμακα ανιχνεύονταν σε πολύ χαμηλά επίπεδα στα λύματα της Αττικής. Από το 2012 έως το 2014 έγινε μία δραματική αλλαγή, η οποία σίγουρα συσχετίστηκε με με κοινωνικο-οικονομικά μεγέθη, όπως η ανεργία και η μείωση του εισοδήματος και πολλά άλλα.

Στις αρχές της πρώτης δεκαετίας του 2000 η Ελλάδα ήταν 2η χώρα σε ρυθμό αύξησης στην κατανάλωση φαρμάκων του κεντρικού νευρικού συστήματος στην Ευρώπη.

Τα τελευταία 2 χρόνια, η πανδημία του κορωνοϊού επιδείνωσε σίγουρα και σημαντικά την ψυχική κατάσταση των Ελλήνων. Οι άνθρωποι ήρθαν αντιμέτωποι με το φόβο σε όλες του τις διαστάσεις. Ο φόβος της ασθένειας, της θνητότητας, η δαιμονοποίηση της επαφής εξαιτίας αυτού, η απομόνωση, η αντιμετώπιση του θανάτου και του πένθους, προκάλεσαν μία πληθώρα κλινικών ψυχιατρικών εκδηλώσεων.

Οι ψυχαναγκασμοί, το άγχος και οι καταθλιπτικές εκδηλώσεις είναι τόσο συχνές, που δεν είναι τυχαίο ότι μιλάμε πολλές φορές για μία παράλληλη ψυχιατρική πανδημία.

Το Μάρτιο του 2021 σημειώθηκε το υψηλότερο ποσοστό κατανάλωσης αντικαταθλιπτικών σε σχέση με πριν από την πανδημία, τόσο σε ηρεμιστικά (με συστατικά όπως η αλπραζολάμη) όσο και συνολικά στα αντικαταθλιπτικά φάρμακα.

Παράλληλα, την τελευταία εικοσαετία συντελείται στην Ελλάδα μία σημαντική αλλαγή, η οποία, όπως όλες οι αλλαγές, έχει μία θετική και μία αρνητική πτυχή: Η αναζήτηση εξειδικευμένης βοήθειας από επαγγελματίες ψυχικής υγείας άρχισε να απενοχοποιείται και οι πάσχοντες να εξοικειώνονται με αυτήν.

Αυτό βέβαια έχει πολύ θετικά αποτελέσματα λόγω της εξάλειψης του στίγματος και της δυνατότητας παροχής εξειδικευμένης και εξατομικευμένης βοήθειας γύρω από τα ζητήματα ψυχικής υγείας.

Από την άλλη πλευρά, το ίδιο αυτό γεγονός, διαμόρφωσε τα τελευταία χρόνια και ειδικά για τις νέες γενιές ένα είδος «μόδας». Ιδιαίτερα οι νέες γενιές προσέρχονται πολλές φορές στα ψυχιατρικά ιατρεία, έχοντας, μέσω της ιντερνετικής βοήθειας, σαφή άποψη τόσο ως προς τη διάγνωση, όσο και ως προς τον τρόπο αντιμετώπισης του προβλήματός τους.

Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με την αναζήτηση μίας γρήγορης λύσης που συνάδει με το γενικότερα γρήγορο τρόπο ζωής τους, οδηγεί συχνά σε αυξημένη ζήτηση φαρμακευτικής αγωγής.

Παράλληλα, οι μεγαλύτερες γενιές αντιμετωπίζουν συχνά με δυσπιστία την ψυχοθεραπεία ή και άλλες εναλλακτικές μορφές, όπως τα φυτικά σκευάσματα. Στις μεγαλύτερες ηλικίες υπάρχει σίγουρα και ένας βαθμός απενοχοποίησης της χρήσης αγχολυτικών φαρμάκων τύπου Xanax και Lexotanil, καθώς και μία παγιωμένη αντίληψη περί της πανάκειας που αποτελούν τα χάπια.

Στο πρόσφατο παρελθόν, οι βενζοδιαζεπίνες (Lexotanil, Xanax κ.α.) πωλούνταν στην Ελλάδα χωρίς ιατρική συνταγή, με αποτέλεσμα να επιτείνεται η κατάχρησή τους και μάλιστα χωρίς ενημέρωση περί της εξαρτησιογόνου δράσης τους. Η μεγαλύτερη συχνότητα συνταγογράφησης και κατανάλωσης βενζοδιαζεπινών εμφανίζεται σε γυναίκες άνω των 65 ετών.

Στα πρακτικά αυτά ζητήματα προστίθεται βέβαια και το γεγονός ότι στη χώρα μας τα ασφαλιστικά ταμεία δεν αναλαμβάνουν το κόστος της ψυχοθεραπείας. Το ίδιο το σύστημα υγείας δε δίνει χρόνο ή ευκαιρία στον ασθενή για άλλου είδους αντιμετώπιση.

Οι δημόσιες δομές ψυχικής υγείας, που θα μπορούσαν να παρέχουν την εξειδικευμένη ψυχοθεραπευτική αντιμετώπιση χωρίς κόστος έχουν δυστυχώς μεγάλο χρόνο αναμονής και δεν ενισχύονται από τις κρατικές πολιτικές.

Ως εκ τούτου, η ψυχοθεραπεία αποτελεί για πολλούς ένα δυσβάσταχτο κόστος, με αποτέλεσμα ορισμένοι ασθενείς να καταφεύγουν στη φαρμακευτική λύση. Το ίδιο φαινόμενο παρατηρείται και σε άλλες χώρες με αντίστοιχα συστήματα υγείας, όπως π.χ. στην Πορτογαλία.

Ένα επιπλέον πρόβλημα ως προς την κατανάλωση ψυχιατρικών φαρμάκων στην Ελλάδα, είναι ότι τα αντικαταθλιπτικά τουλάχιστον χάπια χορηγούνται από τα φαρμακεία χωρίς ιατρική συνταγή, με αποτέλεσμα συχνά την παράταση της χρήσης από τους ασθενείς χωρίς ιατρική συμβουλή.

Ορισμένοι άνθρωποι που αντιμετωπίζουν ψυχικά προβλήματα, συμβουλεύονται γνωστούς και φίλους, φτάνοντας μάλιστα στο σημείο να δοκιμάσουν την αγωγή που βοήθησε κάποιο κοντινό τους πρόσωπο.

Η σωστή εφαρμογή της θεραπείας προϋποθέτει λήψη ιστορικού, σωστή διάγνωση, προσδιορισμό της δοσολογίας αλλά και της διάρκειας θεραπείας. Συχνά, καταθλιπτικοί ασθενείς παίρνουν ευκολότερα αγχολυτικά φάρμακα, κάτι το οποίο μπορεί να οδηγήσει σε χρονιότητα και επιδείνωση της κατάθλιψης.

Από την άλλη πλευρά, οφείλουμε να πούμε ότι η συχνότητα με την οποία χρησιμοποιούνται τα ψυχιατρικά φάρμακα υπολείπεται των κλινικών απαιτήσεων. Υπολογίζεται ότι μόνο το 50% των καταθλιπτικών ασθενών υποβάλλονται σε θεραπεία και από αυτούς οι μισοί δεν υποβάλλονται στη σωστή.

Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι συχνά η κατάθλιψη δε γίνεται αντιληπτή από το άτομο, ότι ορισμένοι ασθενείς δε δέχονται ότι τα συμπτώματά τους είναι ψυχολογικά και ότι υπάρχει ακόμη σε ένα βαθμό το στίγμα και η προκατάληψη για τα ψυχιατρικά φάρμακα.

Κλείνοντας, οφείλουμε να τονίσουμε ότι στον τομέα της ψυχικής υγείας, η φαρμακοθεραπεία έχει μία σημαντική θέση.

Υπάρχει ακόμη αρκετός δρόμος που πρέπει να διανύσουμε στην Ελλάδα, ώστε να σταματήσουμε να δαιμονοποιούμε την έννοια των «ψυχοφαρμάκων». Πρέπει να αντιμετωπίσουμε τον άνθρωπο ως ολότητα και να κατανοήσουμε ότι η ψυχική ασθένεια έχει και ένα οργανικό- βιοχημικό υπόβαθρο, στο επίπεδο του οποίου επεμβαίνουν τα φάρμακα.

Αυτό που χρειάζεται είναι να υιοθετήσουμε μία υπεύθυνη στάση, απευθυνόμενοι σε ειδικούς ψυχικής υγείας και διερωτώμενοι ποια βήματα μπορούμε και θέλουμε να κάνουμε προκειμένου να βρούμε ξανά τον εαυτό μας. 

Προτεινόμενη βιβλιογραφία:

Maria Alvarez Del Vayo et al. Antidepressant use in Europe continues to break records. Civio Medicamentalia, 2021.

Dan Lewer, Claire O’Reilly, Ramin Mojtabai, Sara Evans-Lacko. Antidepressant use in 27 European countries: associations with sociodemographic, cultural and economic factors. The British Journal of Psychiatry (2015) 207, 221–226.