Παιδική Σχιζοφρένεια: ψυχιατρική διαταραχή "ταμπού".

Η σχιζοφρένεια είναι μία από τις πιο παρεξηγημένες ψυχιατρικές διαταραχές. Ο όρος σχιζοφρένεια επινοήθηκε από τον Eugen Bleuler το 1911 υποδηλώνοντας τις έννοιες των όρων «σχίζω-διαχωρίζω» και «φρένα» υπονοώντας τη νοημοσύνη των ατόμων.

Είναι η πιο κοινή ψυχωτική διαταραχή σκέψης και διάθεσης αποτελούμενη από διάφορα είδη.

Η έννοια της «παιδικής σχιζοφρένειας» ιστορικά περιλάμβανε μια ευρεία κατηγορία παιδιών με σοβαρές αναπτυξιακές διαταραχές οι οποίες όμως διέφεραν αρκετά μεταξύ τους. Το γεγονός πως η συμπτωματολογία είναι παρόμοια με των ενηλίκων βοήθησε τους ερευνητές να διαφοροποιήσουν την αιτιολογία της σχιζοφρένειας, καθώς στα παιδιά δεν παρεμβαίνουν παράγοντες όπως φαρμακευτική αγωγή και χρόνια δυσλειτουργία.

Η σχιζοφρένεια με έναρξη στην παιδική ηλικία θεωρείται ο σοβαρότερος τύπος διαταραχής συγκριτικά με την εκδήλωση της σε μεγαλύτερη ηλικία. Η πορεία της νόσου είναι μακροχρόνια και η έναρξη μπορεί να είναι αιφνίδια, αλλά και με εξελισσόμενα συμπτώματα. Ο εντοπισμός και η έναρξη της θεραπείας για την παιδική σχιζοφρένεια όσο το δυνατόν νωρίτερα μπορεί να βελτιώσει σημαντικά τη μακροπρόθεσμη έκβαση του παιδιού. Αυτό που οφείλουν να γνωρίζουν οι γονείς είναι πως είναι μια χρόνια πάθηση που απαιτεί δια βίου θεραπεία. 

Διαγνωστικά κριτήρια σχιζοφρένειας

Σύμφωνα με το DSM το διαγνωστικό στατιστικό εγχειρίδιο ψυχικών διαταραχών, η διάγνωση της σχιζοφρένειας εξαρτάται από την παρουσία ενός ή περισσότερων συμπτωμάτων για μια περίοδο μεγαλύτερη των 6 μηνών:

Χαρακτηρίζεται από:

• Έντονη αποδιοργάνωση βασικών ψυχικών διεργασιών
• Στρεβλή αντίληψη πραγματικότητας
• Αλλοιωμένο ή αμβλυμμένο συναίσθημα
• Διαταραχή στη σκέψη, τη συμπεριφορά και την κινητοποίηση

Όταν εμφανίζονται 2 ή περισσότερα από τα παρακάτω συμπτώματα για διάρκεια τουλάχιστον ενός μήνα ο ειδικός προβαίνει σε διάγνωση, ώστε να ξεκινήσει η κατάλληλη θεραπεία και φαρμακευτική αγωγή:

• Παραληρητικές ιδέες
• Ψευδαισθήσεις
• Αποδιοργανωμένος λόγος
• Αποδιοργανωμένη ή Κατατονική συμπεριφορά
• Αρνητικά συμπτώματα

Συννοσηρότητα

Πέρα από τα παραπάνω η παιδική σχιζοφρένεια συνοδεύεται και από:

• κατάθλιψη,
• τάσεις αυτοκτονίας
• αντιδραστική συμπεριφορά

Είναι μια εξαιρετικά σπάνια διαταραχή σε παιδιά κάτω των 12 ετών. Η ηλικία αιχμής για την εμφάνιση της σχιζοφρένειας θεωρείται πως είναι τα 15-30 έτη. Η συχνότητα εμφάνισης της διαταραχής επισημαίνεται διπλάσια στα αγόρια παρά στα κορίτσια και γι’ αυτό διακρίνεται περισσότερο στην εφηβεία. 

Αυτό οφείλεται κυρίως στους βιολογικούς παράγοντες καθώς τα αγόρια είναι πιο ευάλωτα σε αυτούς, οι οποίοι αποτελούν και το γενετικό υπόβαθρο της σχιζοφρένειας.

Ο επιπολασμός διαφόρων ψυχωσικών διαταραχών σε παιδιά και εφήβους ηλικίας 5–18 ετών έχει αναφερθεί ότι είναι 0. 4%.

Υπάρχουν 4 τύποι σχιζοφρένειας

Κατατονικός τύπος: το άτομο χαρακτηρίζεται από παράδοξες και στατικές πεποιθήσεις, υιοθέτηση κατατονικής στάσης, παθητικότητα, ηχολαλία (επανάληψη φράσεων) και παρατεταμένη σιωπή.

Παρανοϊκός τύπος: έντονες παραληρητικές ιδέες καταδίωξης ή μεγαλείου. Το άτομο θεωρεί πως το παρακολουθούν ή το ελέγχουν μεταφυσικές δυνάμεις. Μπορεί να υπάρχουν ψευδαισθήσεις χωρίς συναισθηματική άμβλυνση.

Αποδιοργανωμένος τύπος: προοδευτική διαταραχή σκέψης και λόγου

Αδιαφοροποίητος τύπος: διαθέτει όλα τα παραπάνω χωρίς όμως να πληροί τα κριτήρια των 3 πρώτων.

Ποιος μπορεί να αναπτύξει παιδική σχιζοφρένεια

Παρακάτω παρατίθενται ορισμένοι παράγοντες κινδύνου που αυξάνουν την πιθανότητα εμφάνισης αυτής της πάθησης στο παιδί:

• Δομή του εγκεφάλου. 
• Οικογενειακό ιστορικό σχιζοφρένειας ή άλλων διαταραχών προσωπικότητας
• Πατέρας ηλικίας άνω των 30 ετών κατά τη στιγμή της σύλληψης
• Γενετικοί παράγοντες κινδύνου: γονίδια και κληρονομικότητα
• Νευροδιαβιβαστές που δεν λειτουργούν σωστά ή δεν λειτουργούν καθόλου. Με τη σχιζοφρένεια, οι νευροδιαβιβαστές ντοπαμίνη ή σεροτονίνη μπορεί να μην λειτουργούν ορθά.

Επειδή λοιπόν είναι αρκετά δύσκολο ειδικά στην παιδική ηλικία, να αναγνωριστεί εάν και κατά πόσο το παιδί αποκλίνει από την εύρυθμη λειτουργία της πραγματικότητας, πρώιμες ενδείξεις σε σκέψη , συναίσθημα και συμπεριφορά μπορούν να βοηθήσουν τους γονείς να κατανοήσουν περισσότερο τι συμβαίνει στα παιδιά τους, ώστε  έγκαιρα να μπορέσουν να συνδράμουν λειτουργικά και θεραπευτικά στην καθημερινότητα τους:

Σκέψη & Γνωστικές λειτουργίες:

• Προβλήματα με τη σκέψη και τη λογική
• Παράξενες ιδέες ή λόγος
• Μπερδεύουν τα όνειρα ή την τηλεόραση με την πραγματικότητα
• Αναπτυξιακά ελλείματα
• Διάσπαση προσοχής
• Δυσκολία οπτικής επαφής
• Ελλιπείς κινητικές δεξιότητες (χρήση 2 χεριών για χειρισμό πραγμάτων, συντονισμός, βάδιση)
• Καθυστέρηση ομιλίας

Συμπεριφορά:

• Κοινωνική απόσυρση από φίλους και οικογένεια
• Δυσκολία στον ύπνο
• Έλλειψη κινήτρων
• Δεν αυτοεξυπηρετείται ή ανταποκρίνεται στο καθημερινό του πρόγραμμα (μπάνιο, φαγητό, ντύσιμο)
• Παράξενη, βίαιη, επιθετική συμπεριφορά
• Χρήση ουσιών
• Κακή επίδοση στο σχολείο

Συναισθήματα:

• Ευερεθιστότητα ή καταθλιπτική διάθεση
• Έλλειψη συναισθήματος- ενσυναίσθησης ή ακατάλληλα συναισθήματα ανάλογα το πλαίσιο
• Αρνητικές εκφράσεις προσώπου
• Περίεργες αγωνίες και φόβοι
• Ταραχή και σύγχυση
• Έντονη κυκλοθυμία
• Υπερβολική καχυποψία για τους άλλους

Οι περισσότερες σύγχρονες ερμηνείες υποστηρίζουν ως εκλυτικά αίτια εκδήλωσης της πάθησης τον συνδυασμό γενετικής προδιάθεσης και αγχογόνων περιβαλλοντικών παραγόντων.

Διάγνωση:

Η διάγνωση της παιδικής σχιζοφρένειας περιλαμβάνει διαφορική εξέταση, ώστε να αποκλειστούν άλλες διαταραχές ψυχικής υγείας.

Η διαδικασία διάγνωσης περιλαμβάνει:

Κλινική εξέταση: ενδελεχής ιατρική εξέταση ώστε να αποκλειστούν άλλα προβλήματα που θα μπορούσαν να προκαλέσουν τα παραπάνω σημάδια της ασθένειας (εξετάσεις αίματος, λειτουργική μαγνητική τομογραφία, τομογραφία εκπομπής ποζιτρονίων).

Προβολικές Δοκιμασίες: προβολικά τεστ, σχεδιασμός και ιχνογράφημα με σκοπό τον αποκλεισμό παθήσεων με παρόμοια κριτήρια και άλλες δοκιμασίες για έλεγχο επίδρασης ουσιών (αλκοόλ και ναρκωτικών) .

Ψυχιατρική αξιολόγηση: ερωτήσεις και συζήτηση γύρω από τις σκέψεις και τα συναισθήματα τόσο του ίδιου του παιδιού όσο και των γύρω του, με σκοπό να ελεγχθεί και να αξιολογηθεί η ικανότητα σκέψης και λειτουργίας, το επίπεδο άγχους του παιδιού και άλλα ψυχωτικά συμπτώματα συνδυαστικά με το αναπτυξιακά ηλικιακό του επίπεδο.

Διαγνωστικά κριτήρια σχιζοφρένειας: ο ειδικός ψυχικής υγείας μπορεί  να χρησιμοποιήσει τα κριτήρια του Διαγνωστικού και Στατιστικού Εγχειριδίου Ψυχικών Διαταραχών (DSM-5), προκειμένου να κάνει διάγνωση.

Θεραπεία:

Υπάρχουν δύο διαστάσεις:

1η) Περιορισμός βασικών ψυχωσικών συμπτωμάτων όπως ψευδαισθήσεων, παραληρητικών ιδεών και επιθετικής συμπεριφοράς με χορήγηση φαρμακευτικής  αγωγής.

2η) Ψυχοκοινωνική στήριξη παιδιών και των οικογενειών τους με σκοπό τη βελτίωση της κοινωνικής τους προσαρμογής.

Οι θεραπείες για την παιδική σχιζοφρένεια περιλαμβάνουν:

Φάρμακα: Τα περισσότερα από τα αντιψυχωσικά που χρησιμοποιούνται στα παιδιά είναι τα ίδια με αυτά που χρησιμοποιούνται για τους ενήλικες με σχιζοφρένεια. Τα αντιψυχωσικά φάρμακα είναι συχνά αποτελεσματικά στη διαχείριση δύσκολων περιστάσεων όπως παραλήρημα και ψευδαισθήσεις.

Ψυχοθεραπεία: ατομική και οικογενειακή με σκοπό τη διαχείριση των συμπτωμάτων, βοήθεια στην αποφυγή  απόδοσης κατηγοριών, βελτίωση δεξιοτήτων επίλυσης προβλημάτων και γενικότερα εκπαίδευση του ατόμου και της οικογένειας σχετικά με τη σχιζοφρένεια, την υποτροπή, τα συμπτώματα και τα γνωστικά προβλήματα.

Εκπαίδευση κοινωνικών και ακαδημαϊκών δεξιοτήτων: Η εκπαίδευση κοινωνικών και ακαδημαϊκών δεξιοτήτων είναι ένα πολύ  σημαντικό μέρος της θεραπείας καθώς τα παιδιά με σχιζοφρένεια δυσκολεύονται πολύ σε καθημερινές τυπικές δραστηριότητες και αντιμετωπίζουν πολλά σχολικά προβλήματα. Έτσι θα μάθουν αποτελεσματικές στρατηγικές αντιμετώπισης καθημερινών δυσκολιών που προκαλεί η διαταραχή αυτή.

Νοσηλεία: Σε περιόδους έντονης κρίσης ή σοβαρής συμπτωματολογίας, μπορεί να χρειαστεί το παιδί νοσηλεία. Δεν πρέπει να υπάρχει άγχος και ανησυχία από τη πλευρά των γονιών καθώς το νοσοκομειακό περιβάλλον είναι ο ασφαλέστερος και καλύτερος τρόπος για να τεθούν τα συμπτώματα γρήγορα υπό έλεγχο. Έτσι διασφαλίζεται η ασφάλεια του παιδιού όπως και η διατροφή, η υγιεινή και ο ύπνος του. 

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΗ: 
Το μέλλον των φαρμακοθεραπειών στην ψυχική υγεία: Σχιζοφρένεια και Κατάθλιψη

Βιβλιογραφικές Αναφορές:

Avasthi, A. & Grover, S. (2019). Clinical Practice Guidelines for the Management of Schizophrenia in Children and Adolescents. Indian Journal of Psychiatry, 61(2), 277–293. 10.4103/psychiatry.IndianJPsychiatry_556_18 

Kendhari, J., Shankar, R., & Young-Walker, L. (2016). A Review of Childhood-Onset Schizophrenia. FOCUS, 14(3), 328–332. doi:10.1176/appi.focus.20160007

Martin, G. N. (2011). Νευροψυχολογία- Εγκέφαλος και Συμπεριφορά. Αθήνα: Εκδοτικός όμιλος Ιων-Εκδόσεις Έλλην.

Rosenzweig R. Mark, B. M. (2011). Βιολογική Ψυχολογία-Εισαγωγή στη Συμπεριφορική και Γνωσιακή Νευροεπιστήμη. Αθήνα: Παριασιάνου ΑΕ. 

Κάκουρος, Ε. Κ. Μανιαδάκη, Κ. (2006). Ψυχοπαθολογία παιδιών και εφήβων. Αναπτυξιακή Προσέγγιση. Αθήνα: Τυπωθήτω.