Bullying: Ένας πλήρης οδηγός για τον σχολικό εκφοβισμό

Παρόλο που ο σχολικός εκφοβισμός δεν είναι κάτι πρωτόγνωρο, πολλές χώρες έχουν καταδείξει την ολοένα και μεγαλύτερη αύξηση του φαινομένου (ειδικά τις δύο τελευταίες δεκαετίες) συγκριτικά με τις προηγούμενες δεκαετίες. Παρακάτω ακολουθεί ένας πλήρης οδηγός εφ' όλης της ύλης για τον σχολικό εκφοβισμό.

Επιγραμματικά στο παρόν άρθρο θα μιλήσουμε για:

• Τι είναι ο σχολικός εκφοβισμός;
• Ποιες είναι οι μορφές σχολικού εκφοβισμού;
• Ποια είναι τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα των θυτών και ποια των θυμάτων;
• Ποιες οι αιτίες (οικογένεια, σχολείο, κοινωνία) που συμβάλλουν και συντηρούν ή/και εντείνουν το φαινόμενο;
• Ποιες είναι οι συνέπειες του bullying στα παιδιά;
• Πως μπορώ να διαχειριστώ την κατάσταση ως γονέας θύματος/θύτη
• Πως να εκπαιδεύσω το παιδί μου να αντιδρά απέναντι σε μια κατάσταση εκφοβισμού;
• Πως να διαχειριστώ τους γονείς του εκφοβιστή;
• Τι συμβουλεύω το παιδί – θεατή να κάνει όταν είναι παρόν σε ένα περιστατικό εκφοβισμού;
• Αντιμετώπιση φαινομένου (ατομικά, συλλογικά, ως γονείς, ως εκπαιδευτικοί, ως κοινωνία)
• Πρόληψη φαινομένου

Τι είναι ο σχολικός εκφοβισμός;

Ο σχολικός εκφοβισμός είναι η επαναλαμβανόμενη, εσκεμμένη επιθετική συμπεριφορά που στοχεύει και βλάπτει ένα άλλο άτομο στο πλαίσιο μιας ανισόρροπης εξουσίας και λαμβάνει χώρα στο σχολικό περιβάλλον (ως επί το πλείστον).

Ο εκφοβισμός αποτελεί κατάχρηση εξουσίας και εμπεριέχει ανισότητα στη δύναμη (π.χ. σωματική) ή αντιληπτική (π.χ. προσωπικότητας).

Κατευθύνεται δηλαδή προς εκείνα τα θύματα που εκλαμβάνονται από τους θύτες (έναν ή πολλούς μαζί) ως αδύναμα, είτε σωματικά είτε ψυχολογικά.

Μορφές σχολικού εκφοβισμού

Ο σχολικός εκφοβισμός εκδηλώνεται με διάφορους τρόπους:

Σωματική βία

Περιλαμβάνει: χτυπήματα, πάτημα, κλωτσιές, σπρώξιμο, τράβηγμα μαλλιών, φτύσιμο, τρικλοποδιές, κλοπή, απειλές με αιχμηρά αντικείμενα και γενικά κάθε είδους βία που προκαλεί σωματικό πόνο ή τραυματισμό στο θύμα

Λεκτικός εκφοβισμός

Περιλαμβάνει: χλευασμό, κοροϊδίες, προσβολές, βρισιές, ρατσιστικά σχόλια, σεξουαλικά υπονοούμενα ή/και χειρονομίες και κάθε άλλη μορφή προφορικής κακοποίησης που πλήττει την αυτοεκτίμηση και την ψυχολογία του θύματος

Ψυχολογικός εκφοβισμός

Περιλαμβάνει: εκβιασμό, κρύψιμο/καταστροφή αντικειμένων, απειλές με σωματική βία και απαίτηση χρημάτων ή αντικειμένων, διάδοση ψευδών φημών, προδοσία μυστικών, προσβλητικά γκράφιτι, επίμονη κριτική, αποστολή απειλητικών μηνυμάτων, παρενόχληση, εκμετάλλευση και άλλες μορφές ψυχολογικής κακοποίησης που στοχεύουν να δημιουργήσουν αίσθηση φόβου και ανασφάλειας στο θύμα

Ηλεκτρονικός εκφοβισμός

Μέσω κινητού τηλεφώνου ή διαδικτύου, απειλητικά μηνύματα, προσβολές, συκοφαντίες, δημοσιοποίηση πληροφοριών και εικόνων χωρίς άδεια, ψεύτικη ταυτότητα για εκμαίευση πληροφοριών και γελοιοποίηση και γενικότερη παρενόχληση μέσω διαδικτύου.

Κοινωνικός αποκλεισμός

Συμπεριλαμβάνει την παρενόχληση και την απομόνωση του θύματος από την ομάδα των συμμαθητών του. Το θύμα αποκλείεται από κοινωνικές δραστηριότητες, χάνει φίλους και στενές σχέσεις και αποκτά αίσθηση εγκατάλειψης και απομόνωσης.

Συνήθη χαρακτηριστικά θυτών και θυμάτων

Οι μαθητές – θύτες έχουν συνήθως τα εξής χαρακτηριστικά:

• Έντονη, εξωστρεφής, παρορμητική προσωπικότητα
• Μη ανοχή στη διαφορετικότητα
• Χειριστικοί, με έλλειψη ενσυναίσθησης, αδιάφοροι για τον πόνο και την δυσκολία που προκαλούν στα θύματά τους
• Εναλλάσσονται σε ρόλους θύτη-θύματος
• Δικαιολογούν τις πράξεις τους ως πρόκληση του θύματος και τις εκλογικεύουν ελαχιστοποιώντας τις συνέπειες για το θύμα
• Ναρκισσιστική προσωπικότητα, υψηλή αυτοπεποίθηση, με υπερβολικά θετική αυτοεικόνα που δε στηρίζεται στην πραγματικότητα
• Συμπεριφορές εξουσίας: οι εκφοβιστές συνήθως αναζητούν την εξουσία και τον έλεγχο επί των άλλων μαθητών. Επιδεικνύουν επιθετικότητα, αυξημένη δύναμη, σκληρότητα
• Χαμηλή αυτοεκτίμηση: οι εκφοβιστές μπορεί να έχουν χαμηλή αυτοπεποίθηση και να αναζητούν την επιβεβαίωση του εαυτού τους μέσα από την ταπείνωση των άλλων.

Οι μαθητές – θύματα έχουν συνήθως τα εξής χαρακτηριστικά:

• Χαμηλή αυτοπεποίθηση, ευαίσθητα, ανασφαλή, αγχώδη, με χαμηλή αυτοεκτίμηση
• Συνήθως απομονώνονται από τους συμμαθητές τους και αισθάνονται μόνα
• Αδυναμία να αμυνθούν: τα θύματα συχνά δυσκολεύονται να αντιμετωπίσουν τον εκφοβισμό και να αμυνθούν ενάντια σε αυτόν
• Αντιδραστικά, αδέξια, αυθόρμητα, συχνά υπερκινητικά με δυσκολία συγκέντρωσης
• Ανήκουν σε μειοψηφική ομάδα (εθνότητα, θρήσκευμα, αναπηρία, σεξουαλικός προσανατολισμός, σωματική εμφάνιση, παχυσαρκία, κλπ)

Αιτίες: Γιατί τα παιδιά ασκούν bullying;

Εδώ είναι σημαντικό να σημειωθεί πως η εξήγηση του γιατί κάποιος κάνει bullying δεν δικαιολογεί τις πράξεις του. Το bullying είναι κατακριτέο και προκαλεί σοβαρές συνέπειες στα θύματά του. Είναι σημαντικό όμως να αναγνωρίζουμε τέτοιες συμπεριφορές όσο είναι ακόμη νωρίς και να μην εθελοτυφλούμε.

Οφείλουμε να προωθούμε ένα περιβάλλον σεβασμού και ασφάλειας για όλα τα παιδιά. Τι είναι όμως αυτό που πιθανώς ωθεί τα παιδιά να ασκήσουν βία σε άλλα παιδιά;

Οικογένεια

Συχνά παρατηρούμε στα παιδιά που ασκούν το bullying, να επικρατεί το παρακάτω μοτίβο γονεϊκής συμπεριφοράς:

• Αυταρχικοί γονείς, τιμωρητικοί και όχι υποστηρικτοί (μίμηση συμπεριφοράς)
• Χρήση βίας ως μέθοδος επίλυσης προβλημάτων
• Συναισθηματική παραμέληση, έλλειψη τρυφερότητας τα πρώτα χρόνια της ζωής
• Έλλειψη ελέγχου και ορίων που εκλαμβάνεται ως αδιαφορία από τα παιδιά
• Συχνά ξεσπάσματα θυμού και σωματικές τιμωρίες
• Βίαιη συμπεριφορά των γονιών προς τα παιδιά
• Ανοχή στη βίαιη συμπεριφορά των παιδιών
• Έλλειψη επιβράβευσης: όταν το παιδί δε λαμβάνει επαρκή επιβράβευση, αναγνώριση ή αγάπη από τους γονείς του, ενδεχομένως να αναζητήσει την προσοχή τους κατ' αυτό τον τρόπο

Σχολείο

Μετά την οικογένεια, το σχολείο είναι αυτό που συμβάλλει τα μέγιστα στη διαπαιδαγώγηση των παιδιών και στη διαμόρφωση του χαρακτήρα τους. Πώς συμβάλλει λοιπόν το σχολείο στην διατήρηση ή ακόμα και στην ενίσχυση του φαινομένου;

• Ανταγωνιστικότητα, έλλειψη συνεργασίας στη μάθηση
• Έλλειψη ενθάρρυνσης μαθητικών πρωτοβουλιών και δημιουργικότητας στη μάθηση
• Αδιαφορία ή ανοχή στη βίαιη συμπεριφορά
• Μειωμένο ενδιαφέρον για τη συναισθηματική ζωή των παιδιών
• Έλλειψη συνεργασίας με τους γονείς, μη συμμετοχή τους στη σχολική ζωή
• Έλλειψη κώδικα συμπεριφοράς και συνολικής σχολικής πολιτικής
• Έλλειψη προγραμμάτων ψυχοκοινωνικής αγωγής
• Εκφοβισμός και από τους ίδιους τους εκπαιδευτικούς προς τα παιδιά (κατάχρηση εξουσίας, φωνές κ.α.).

Κοινωνία

Πώς η κοινωνία συντηρεί/ενισχύει το φαινόμενο:

Αγνόηση, αδιαφορία για την ύπαρξη του φαινομένου

Η κοινωνία μας δεν επενδύει επαρκώς σε εκπαιδευτικά προγράμματα για την αντιμετώπιση του bullying, την ευαισθητοποίηση και την ανάπτυξη δεξιοτήτων επικοινωνίας

Ηγεσία και μοντέλα συμπεριφοράς: όταν οι αρχηγοί, οι ενήλικες και οι επίσημοι φορείς εξουσίας δεν αναλαμβάνουν την ευθύνη για την προστασία των ατόμων που υποφέρουν από το bullying, αυτό ενισχύει το φαινόμενο δείχνοντας στους εκφοβιστές ότι η συμπεριφορά τους είναι αποδεκτή και δεν θα υπάρξει κάποια επίπληξη, κάποια συνέπεια για αυτή τους τη συμπεριφορά

Απουσία συστημάτων ανίχνευσης και αντίδρασης: όταν δεν υπάρχουν αποτελεσματικά συστήματα παρακολούθησης, ανίχνευσης και αντίδρασης στα περιστατικά του bullying, τα θύματα νιώθουν αβοήθητα και απομονωμένα. Με απλά λόγια, έχετε δει εσείς ποτέ παιδί που υφίσταται bullying, να γνωρίζει πού να απευθυνθεί, πού να στραφεί ώστε να του δώσει κάποιος μια χείρα βοηθείας; εγώ πουθενά!

Συμπεριφορά και πρότυπα: Ορισμένες κοινωνικές ομάδες ενθαρρύνουν το bullying ως μέσο άσκησης εξουσίας και επίδειξης δύναμης. Όταν μάλιστα αυτές οι συμπεριφορές και τα πρότυπα προβάλλονται τόσο έντονα από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, επηρεάζουν αρνητικά τα παιδιά και τους ενήλικες, διαιωνίζοντας το φαινόμενο

Δομή κοινωνίας: Ζούμε σε μια κοινωνία με μεγάλες κοινωνικές ανισότητες, με υψηλά επίπεδα ανεργίας και εγκληματικότητας, υπάρχει ελλιπής επικοινωνία μεταξύ των πολιτισμικών ομάδων, καμία ανοχή στη διαφορετικότητα, έλλειψη ενσυναίσθησης και εγωκεντρισμός είναι τα καλύτερα που μπορούμε να διδάξουμε ως γονείς, ως εκπαιδευτικοί και ως κοινωνία στα παιδιά μας! Οι κοινωνικές νόρμες ανέχονται και ενθαρρύνουν τη βία (κατά των μεταναστών, των παιδιών, των γυναικών)

Ατομικές αιτίες

Τι ανάγκες μπορεί να καλύπτει σε ένα παιδί η άσκηση bullying; Τι μπορεί να του προσφέρει;

Ανάγκη για εξουσία και έλεγχο
Κάποια παιδιά ασκούν bullying επειδή έχουν ανάγκη να αναδείξουν την εξουσία ή τον έλεγχό τους πάνω στους άλλους. Με αυτό το τρόπο νιώθουν ισχυροί.

Ανάγκη αποδοχής και αναγνώρισης
Άλλοι μπορεί να αναζητούν την προσοχή των άλλων κατ΄ αυτό το τρόπο. Έχουν δηλαδή ανάγκη για αποδοχή και αναγνώριση. Έτσι ασκούν βία ώστε επιδεικνύοντας τη δύναμή τους να λάβουν την επιβεβαίωση και την αναγνώριση που επιζητούν.

Επηρεαστικά παραδείγματα
Όλα ξεκινάνε και καταλήγουν στο σπίτι μας, στην οικογένειά μας. Κάποια παιδιά μπορεί να μη ζουν σε ένα υγιές και ασφαλές περιβάλλον. Μπορεί να βιώνουν ακόμη και καθημερινά παρόμοια περιστατικά στο σπίτι τους ή σε κοντινά συγγενικά ή φιλικά τους πρόσωπα.

Προβλήματα αυτοεκτίμησης
Τα παιδιά που αντιμετωπίζουν προβλήματα με την αυτοεκτίμησή τους ενδέχεται να επιδεικνύουν αγενή συμπεριφορά προς τους άλλους για να νιώθουν καλύτερα για τον εαυτό τους.

Συνέπειες

Είναι σημαντικό να μπούμε έστω και για λίγο στη θέση των παιδιών που υφίστανται σχολικό εκφοβισμό, να φορέσουμε για λίγο τα παπούτσια τους. Η αδικία και η κακοποίηση που υφίστανται τα παιδιά αυτά, είναι βαθιές πληγές που αφήνουν ανεξίτηλο σημάδι μέσα τους. Όταν κάποιος υποφέρει από το bullying, αυτό που επηρεάζεται περισσότερο είναι η ψυχή του, τα συναισθήματά του αλλά και ολόκληρος ο τρόπος που αντιλαμβάνεται τον κόσμο.

Ένα παιδί που βιώνει το bullying καθημερινά αισθάνεται απορρίψεις, ανασφάλεια, και χάνει την αυτοπεποίθησή του. Οι συναισθηματικές πληγές αποβαίνουν καταστροφικές για την ψυχολογία του, δημιουργώντας μια συνεχή αίσθηση φόβου και θλίψης. Αυτός ο φόβος γίνεται ενσωματωμένος στην καθημερινή του ζωή, επηρεάζοντας τις σχέσεις του, τις επιδόσεις του στο σχολείο και γενικά την ποιότητα ζωής του.

Αναλυτικότερα, τα αποτελέσματα του εκφοβισμού στα παιδιά περιλαμβάνουν:

Σωματικές συνέπειες στα θύματα

• Γρατσουνιές, μώλωπες, στραμπουλίγματα, διαστρέμματα, διάσειση
• Πονοκέφαλοι, πόνοι πλάτης, στομαχόπονοι
• Αϋπνία, εφιάλτες
• Απώλεια όρεξης ή βουλιμία
• Αύξηση στρες, άγχο
• Αδύναμο ανοσοποιητικό, μεγαλύτερη πιθανότητα τραυματισμού στα πρώτα 15΄ μετά το περιστατικό
• Εύκολη απώλεια ισορροπίας, παραπατήματα
• Κακός έλεγχος κυκλοφορίας αυτοκινήτων

Ακαδημαϊκές συνέπειες στα θύματα

•  Μείωση της προσοχής, αποσπασματικότητα, δυσκολία συγκέντρωσης, μνήμης και μάθησης
•  Έλλειψη κινήτρων και μειωμένη επιθυμία για εκπαίδευση
• Χαμηλό προφίλ στην επικοινωνία, δε λένε τις σκέψεις τους από φόβο χλευασμού
• Αποφεύγουν να τραβούν την προσοχή με τη συμμετοχή τους στη μαθησιακή διαδικασία ακόμα και με ερωτήσεις
• Σχολική άρνηση, συχνές απουσίες
• Μειωμένη σχολική επίδοση

Κοινωνικές συνέπειες

• Ακολουθούν ομάδα δημοφιλών-νταήδων και υπομένουν την κοροϊδία από φόβο χειρότερης μορφής βίας
• Προσκόλληση σε ένα φίλο, υποτακτικά, από φόβο μην τον χάσουν και μείνουν μόνα
• Συνδέονται με παιδιά με επίσης έλλειμμα στις κοινωνικές δεξιότητες όπως τα ίδια που δε μπορούν να τα προστατέψουν από τη βία
• Προβλήματα στην ανάπτυξη φιλίας και κοινωνικών σχέσεων
• Απομόνωση από τους συμμαθητές τους
• Αποφυγή σχολικών δραστηριοτήτων

Συνέπειες στην αυτοεικόνα τους

• Η κοροϊδία μειώνει την αυτοεκτίμησή τους, ιδιαίτερα όταν αυτή σχετίζεται με τη διαφορετικότητά τους (σωματική διάπλαση, εθνικότητα, κλπ)
• Παιδιά που δεν αποδέχονται τον εαυτό τους όπως είναι, γίνονται ιδιαίτερα ευαίσθητα σε οποιουδήποτε είδους κριτική
• Είναι ιδιαίτερα αυστηρά, απαιτητικά με τον εαυτό τους
• Επικρίνουν τον εαυτό τους και σταδιακά όλους τους άλλους

Ψυχολογικές συνέπειες

• Βρίσκεται σε διαρκή ετοιμότητα και κατάσταση άμυνας
• Φόβος, αγωνία, νευρικότητα, ευερεθιστότητα
• Δε μπορεί να χαλαρώσει, ούτε στις κοινωνικές του επαφές
• Γίνεται επιθετικό, ως αντίδραση στη βία
• Εκτονώνει την ένταση στο σπίτι, γίνεται εχθρικό και αγενές
• Μιλάει χαμηλόφωνα ή γρήγορα και χάνει, «μασάει» τις λέξεις
• Εμφανίζει μελαγχολία, κατάθλιψη
• Σε ακραίες περιπτώσεις εμφανίζει τάσεις αυτοκτονίας

Συνέπειες (μακροπρόθεσμες) στους θύτες

Συνέπειες δε παύουν να υφίστανται και αυτοί που ασκούν τη βία. Εξάλλου, κάθε επιλογή μας έχει και τις συνέπειές της. Έτσι παρατηρούνται σε αρκετούς θύτες τα εξής:

• Εμπλοκή σε μοτίβα παραβατικής και αντικοινωνικής συμπεριφοράς
• Αδυναμία να αποδεχτούν τον εαυτό τους και να αντλήσουν δύναμη και αυτοεκτίμηση με θετικούς, δημιουργικούς τρόπους
• Δυσκολία διαπροσωπικών σχέσεων, διαχείρισης θυμού και συγκρούσεων
• Οι οπαδοί τους αποχωρούν σταδιακά, καθώς μεγαλώνουν και μένουν μόνοι, με άγχος και τάσεις κατάθλιψης
• Έχουν αυξημένο κίνδυνο νεανικής και ενήλικης εγκληματικότητας, χρήση ουσιών και αλκοόλ
• Αυξημένη πιθανότητα βίαιης συμπεριφοράς προς τα παιδιά και τη σύντροφο μέσα στην οικογένειά τους

Αντιμετώπιση - Πρόληψη

Το bullying δεν είναι απλά μια φυσιολογική εμπειρία που πρέπει να ζήσει κάποιος. Είναι μια βαθιά πληγή που απαιτεί αντιμετώπιση και υποστήριξη. Οι συναισθηματικές επιπτώσεις του bullying μπορούν να διαρκέσουν για πολλά χρόνια αν όχι για πάντα.

Είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε ότι αυτό που τυραννάει την ψυχή μας έχει συνέπειες πέρα από τα άμεσα συμπτώματα και οφείλουμε να το αντιμετωπίσουμε με σοβαρότητα. Όταν αντιμετωπίζουμε το bullying, πρέπει να απευθυνόμαστε στην καρδιά και την ψυχή του θύματος. Πρέπει να δείξουμε συμπόνοια και να κατανοήσουμε τον πόνο που βιώνει.

Στις έρευνες επισημαίνεται η ανάγκη αύξησης των προγραμμάτων παρέμβασης σε ατομικό/οικογενειακό και σε σχολικό επίπεδο.

Θα πρέπει να υπάρχει συχνή ενημέρωση των παιδιών, των γονέων και των εκπαιδευτικών. Ακόμη, θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη βαρύτητα στην παρουσίαση μη τιμωρητικών μεθόδων διαχείρισης των περιστατικών εκφοβισμού.

Όσο σημαντικό είναι να είμαστε δίπλα στα θύματα, εξίσου σημαντικό είναι να στηρίξουμε και τα παιδιά που ασκούν τον εκφοβισμό και όχι να τα στήσουμε στη γωνία, να γίνουν δακτυλοδεικτούμενοι και να τους απομονώσουμε. Έτσι δε θα λύσουμε το πρόβλημα, αντίθετα, θα εντείνουμε την κατάσταση.

Ο ρόλος των γονέων και των εκπαιδευτικών

Ο ρόλος των γονέων και των εκπαιδευτικών στο φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού είναι κρίσιμος και ιδιαίτερα σημαντικός και καθοριστικής σημασίας. Οι γονείς διαδραματίζουν σπουδαίο ρόλο στην πρόληψη και την αντιμετώπιση του bullying ενώ οι εκπαιδευτικοί έχουν επίσης μεγάλη επιρροή στο σχολικό περιβάλλον.

Οι γονείς οφείλουν ως πρότυπα για τα παιδιά τους να επικοινωνούν ανοιχτά μαζί τους σχετικά με τον σχολικό εκφοβισμό, να τους ενημερώνουν για τα σημάδια και τους κινδύνους του bullying και να τους ενθαρρύνουν να μιλήσουν αν αντιμετωπίζουν προβλήματα. Πρέπει να χτίσουν μια τέτοια σχέση με τα παιδιά τους, όπου τα παιδιά θα νιώθουν ασφαλή να μοιραστούν σκέψεις και καταστάσεις που τους απασχολούν. Σε ένα περιβάλλον που δε χωράει η κριτική, οι φωνές και οι τσακωμοί. Σε ένα περιβάλλον εμπιστοσύνης και αγάπης. Έτσι θα ανθίσουν τα παιδιά μας. Μέσα από τη ζεστασιά, τη θαλπωρή και την αγάπη. Είναι χρέος μας να τους δείχνουμε έμπρακτα ότι είμαστε δίπλα τους και τους στηρίζουμε.

Οι εκπαιδευτικοί από την πλευρά τους, πρέπει να δημιουργήσουν ένα ασφαλές και υποστηρικτικό περιβάλλον στο σχολείο. Χρέος τους είναι να προωθούν την ελευθερία έκφρασης και τον αλληλοσεβασμό. Μπορούν επίσης να εκπαιδεύσουν τα παιδιά να αναγνωρίζουν τον εκφοβισμό και να μην τον ανέχονται. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με την παροχή πληροφοριών για τα σημάδια και τις συνέπειες του σχολικού εκφοβισμού.

Ακόμη, οι εκπαιδευτικοί πρέπει να είναι πάντα σε επιφυλακή για τυχόν ενδείξεις bullying και να αντιμετωπίζουν τα περιστατικά με δίκαιο και αποτελεσματικό τρόπο. Όταν παρουσιάζεται ένα περιστατικό bullying, οφείλουν να παρέχουν άμεση και ορατή παρέμβαση. Να παρέχουν δηλαδή άμεσα βοήθεια – υποστήριξη στο θύμα, να εφαρμόσουν άμεσα κυρώσεις στον εκφοβιστή και να ενημερώσουν άμεσα τους γονείς και των δύο οικογενειών. Γενικότερα, οι εκπαιδευτικοί θα πρέπει να διατηρούν ανοιχτή επικοινωνία με τους γονείς.

Είναι επιτακτική η ανάγκη εντοπισμού και επίλυσης των κοινωνικών προβλημάτων που σχετίζονται με τη νεανική εγκληματικότητα. Καθοριστικής σημασίας είναι ο ρόλος των γονέων και των εκπαιδευτικών καθώς οφείλουν να ακολουθήσουν μια ενιαία γραμμή πλεύσης για την αντιμετώπιση του φαινομένου και την προώθηση ενός υγιούς και ασφαλούς περιβάλλοντος στο σχολείο.

Η γνώση είναι δύναμη. Γονείς, εκπαιδευτικοί, ενημερωθείτε και αφυπνιστείτε. Μας αφορά όλους.

Πως μπορώ να διαχειριστώ το παιδί μου ως θύμα;

Να αντιμετωπίζετε το παιδί σας ως θύμα σχολικού εκφοβισμού είναι μία δύσκολη κατάσταση. Ωστόσο, υπάρχουν κάποια βήματα που μπορείτε να ακολουθήσετε για να διαχειριστείτε την κατάσταση.

Ακούστε το παιδί σας ενεργά!

Αφιερώστε του χρόνο και επιτρέψτε του να μιλήσει για τις εμπειρίες του. Δείξτε κατανόηση και αποφύγετε την κριτική ώστε να νιώσει πως το στηρίζετε. Αργότερα, ενημερωθείτε για το φαινόμενο. Πώς αναγνωρίζεται, πώς αντιμετωπίζεται, ζητήστε συμβουλές από ειδικούς ψυχικής υγείας.

Ως επόμενο βήμα, καλό θα ήταν να έρθετε σε επικοινωνία με το σχολείο και να ενημερωθείτε για τις ενέργειες που έχουν γίνει για το θέμα αυτό και πώς μπορείτε να συνεργαστείτε. Το σχολείο πρέπει να είναι ενήμερο και να αναλαμβάνει δράση για να προστατεύσει το παιδί σας και κάθε παιδί που το έχει ανάγκη.

Ως γονέας, αυτό που μπορείτε να κάνετε είναι να ενισχύσετε την αυτοπεποίθηση του παιδιού σας.

Μιλήστε του για τις ικανότητές του, ενθαρρύνετέ το να ασχοληθεί με δραστηριότητες που του αρέσουν και υποστηρίξτε το να βρει ομάδες και παρέες με κοινά ενδιαφέροντα. Στο σπίτι, δημιουργήστε ένα ασφαλές και υποστηρικτικό περιβάλλον. Είναι σημαντικό το παιδί σας να νιώθει αποδεκτό, αγαπητό και προστατευμένο. Ωστόσο, αν η κατάσταση παραμένει σοβαρή, μη διστάσετε να ζητήσετε βοήθεια ειδικού (ψυχολόγου, κοινωνικού λειτουργού).

Πως μπορώ να διαχειριστώ το παιδί - θύτη ως γονέας του;

Η αντιμετώπιση/διαχείριση του παιδιού σας που ασκεί εκφοβισμό σε άλλα παιδιά απαιτεί σοβαρότητα και λεπτούς χειρισμούς. ΜΗΝ παίρνετε αψήφιστα αναφορές που γίνονται για το παιδί σας για θέματα βίας. Αναγνωρίστε έγκαιρα το πρόβλημα.

Ακούστε προσεκτικά την αναφορά από το θύμα, την οικογένειά του ή από τους εκπαιδευτικούς και διαπιστώστε την ακριβή φύση του προβλήματος. ΠΟΤΕ μη μπείτε στη διαδικασία να ενοχοποιήσετε το θύμα.

Συνειδητοποιήστε τη σοβαρότητα του προβλήματος και την επίπτωσή του στα άλλα παιδιά.

Έπειτα, κάντε συζήτηση με το παιδί σας. Εκφράστε την ανησυχία σας και τα συναισθήματά σας με συνετό τρόπο. Δώστε έπειτα την ευκαιρία και στο παιδί σας να εκφραστεί και να εξηγήσει γιατί ασκεί εκφοβισμό και ποια είναι η αντίληψή του για αυτό. Απευθυνθείτε στο παιδί σας με αγάπη και μην απαντάτε με βία στη βία. Να είστε αποφασιστικοί όσον αφορά τη σοβαρότητα του θέματος. Ενθαρρύνετε το παιδί σας να επικοινωνήσει ανοιχτά και ειλικρινά μαζί σας για τα αισθήματά του, τις ανησυχίες του και τους λόγους που πιθανώς τον οδηγούν σε αυτήν τη συμπεριφορά.

Έπειτα, εξηγήστε του τις συνέπειες που θα έχουν και τα θύματα αλλά και ο ίδιος εξαιτίας των πράξεών του. Βοηθήστε το παιδί σας να αντιληφθεί τον πόνο που προκαλεί στο άλλο παιδί. Ενισχύστε την ενσυναίσθησή του. Ενθαρρύνετέ τον να σκεφτεί πώς θα αισθανόταν αν ο ίδιος ήταν στη θέση του θύματος.

Στην περίπτωση που το παιδί σας συνεχίσει να εκδηλώνει εκφοβιστική συμπεριφορά, μη διστάσετε να ζητήσετε βοήθεια από έναν ειδικό ψυχικής υγείας.

Πως μπορώ να διαχειριστώ τους γονείς του εκφοβιστή;

Η διαχείριση των γονέων του θύτη μπορεί να είναι προκλητική και δύσκολη. Ενώ η επίμονη αντιμετώπιση του θέματος είναι σημαντική, υπάρχουν ορισμένες πρακτικές που μπορούν να σας βοηθήσουν να διαχειριστείτε αυτή την κατάσταση.

Αρχικά, προσπαθήστε να διατηρήσετε την ψυχραιμία σας όταν συζητάτε με τους γονείς του θύτη. Αντί να αντιδράσετε επιθετικά ή απειλητικά, προσπαθήστε να εκφραστείτε με ευαισθησία και ειλικρίνεια.

Αυτό μπορεί να συμβάλλει στην επίτευξη μιας εποικοδομητικής συνεργασίας. Έπειτα, ακούστε με προσοχή τις ανησυχίες των γονέων του παιδιού που ασκεί bullying. Ενώ μπορεί να είναι δύσκολο, ο σεβασμός των συναισθημάτων και των ανησυχιών τους είναι σημαντικός για την εδραίωση μιας ανοιχτής και ειλικρινούς επικοινωνίας. Τέλος, προτείνετε την αναζήτηση εξειδικευμένης βοήθειας από επαγγελματίες ψυχολόγους ή συμβούλους.

Οι ειδικοί μπορούν να παρέχουν υποστήριξη και συμβουλές που απαιτούνται τόσο για το παιδί που ασκεί bullying όσο και για το θύμα.

Συνεργαστείτε με το σχολείο αλλά πρωτίστως φροντίστε το δικό σας παιδί. Είναι σημαντικό να θυμάστε πως η διαχείριση των γονέων του παιδιού που ασκεί bullying απαιτεί υπομονή, αλληλοκατανόηση και ανοιχτή επικοινωνία.

Συνεργαστείτε με ειδικούς και ομάδες υποστήριξης για να βρείτε τις καλύτερες λύσεις για όλα τα παιδιά που εμπλέκονται σε αυτήν τη κατάσταση. Μην κρύβετε το θέμα κάτω από το χαλάκι, ενθαρρύνετε το παιδί να μην αρνείται την ύπαρξη του φαινομένου και να μη ντρέπεται ή φοβάται να ενημερώνει τους εκπαιδευτικούς για περιστατικά εκφοβισμού.

Τι συμβουλεύω το παιδί - θεατή να κάνει όταν είναι παρόν σε περιστατικό εκφοβισμού;

Όπως όλοι γνωρίζουμε το Bullying δε συμβαίνει πίσω από κλειστές πόρτες. Αντιθέτως, επιδιώκεται από τους θύτες, να διαδραματίζονται τα περιστατικά σε δημόσια θέα. Τι κάνουν συνήθως λοιπόν τα παιδιά που είναι παρόντες μπροστά στα περιστατικά bullying; Παίρνουν το μέρος του θύτη, νοιώθουν και αυτοί δυνατοί. Τον θαυμάζουν ή τον φοβούνται. Διασκεδάζουν, γελάνε και ενθαρρύνουν τη βία. Δεν πιστεύουν ότι με το να το πουν κάπου θα αλλάξει κάτι. Νομίζουν ότι το να αναφέρεις το περιστατικό είναι ‘κάρφωμα’. Νοιώθουν τύψεις και ανημπόρια.

Ωστόσο, θα πρέπει να απορρίπτουν τη βία και να παρεμβαίνουν για να τη σταματήσουν, εάν αυτό είναι εφικτό, χωρίς βέβαια να τεθεί σε κίνδυνο η σωματική τους ακεραιότητα. Επίσης, είναι σημαντικό να υποστηρίξουν το θύμα και έπειτα να αναφέρουν το περιστατικό στον εκπαιδευτικό και να ενθαρρύνουν το θύμα να κάνει το ίδιο.

Εάν επιλέξουμε να παραμένουμε αμέτοχοι και απλοί θεατές, ενδυναμώνουμε έτσι το θύτη! Η αδυναμία ή η απροθυμία σας να κάνετε κάτι, μεταφράζεται από τον εκφοβιστή ως συγκατάθεση, ως συναίνεση στο έργο της παραβατικότητας και της επιθετικότητας που πρωταγωνιστεί.

Όσοι δεν ανήκουν στην παρέα του θύτη και δεν είναι απλώς παθητικοί, αλλά δείχνουν να διασκεδάζουν με ό,τι γίνεται, επίσης τον ενδυναμώνουν με τη στάση τους. Όλοι αυτοί οι ρόλοι και οι δυναμικές μεταξύ των μαθητών θυτών, θυμάτων και θεατών, είναι απαραίτητο να αξιοποιηθούν προκειμένου να αντιμετωπιστεί το φαινόμενο.

Είναι καλό να τους παρασχεθούν συγκεκριμένες οδηγίες για το πως να απορρίπτουν τη βία με τις κατάλληλες ενέργειες, να δείχνουν ενσυναίσθηση και να αναλάβουν την ηθική ευθύνη τους για αλληλεγγύη και αλληλοσεβασμό.

Παραδείγματα επιτυχημένων πρωτοβουλιών για τη μείωση του σχολικού εκφοβισμού σε διάφορες χώρες

Υπάρχουν πολλά παραδείγματα επιτυχημένων πρωτοβουλιών που έχουν αναληφθεί σε διάφορες χώρες για τη μείωση του σχολικού εκφοβισμού. Ας δούμε μερικά από αυτά:

KiVa Program" - Φινλανδία:
Η πρωτοβουλία KiVa Program είναι ένα καταπληκτικό παράδειγμα από τη Φινλανδία. Πρόκειται για ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα που βασίζεται στις αρχές της πρόληψης και παρέμβασης κατά του εκφοβισμού. Το πρόγραμμα περιλαμβάνει εκπαίδευση των μαθητών, εκπαιδευτικών και γονέων, καθώς και συστηματική παρακολούθηση και αντιμετώπιση των περιστατικών εκφοβισμού. Σύμφωνα με έρευνες, το KiVa Program έχει οδηγήσει σε σημαντική μείωση του εκφοβισμού στα σχολεία της χώρας.

"Olweus Bullying Prevention Program" - Νορβηγία:
Το Olweus Bullying Prevention Program είναι ένα άλλο επιτυχημένο παράδειγμα που προέρχεται από τη Νορβηγία. Αυτό το πρόγραμμα, που ξεκίνησε τη δεκαετία του 1980(!), επικεντρώνεται στη δημιουργία μιας αίσθησης ασφάλειας και ευημερίας στα σχολεία, μέσω εκπαίδευσης, παρακολούθησης και παρέμβασης. Η επέμβαση περιλαμβάνει την ενθάρρυνση της καταγγελίας των περιστατικών εκφοβισμού, τη διεξαγωγή συζητήσεων με τους εμπλεκόμενους και τη λήψη μέτρων για την αντιμετώπιση του προβλήματος. Το πρόγραμμα έχει αναγνωριστεί ως επιτυχημένο και έχει υιοθετηθεί σε πολλές χώρες παγκοσμίως.

"Bullying-Free NZ" - Νέα Ζηλανδία: Η κυβέρνηση της Νέας Ζηλανδίας έχει αναλάβει την πρωτοβουλία "Bullying-Free NZ" με στόχο την εξάλειψη του εκφοβισμού στα σχολεία. Το πρόγραμμα περιλαμβάνει εκστρατείες ευαισθητοποίησης, εκπαίδευσης των μαθητών, των εκπαιδευτικών και των γονέων, καθώς και την παροχή υποστήριξης σε θύματα εκφοβισμού. Οι προσπάθειες της Νέας Ζηλανδίας για την καταπολέμηση του εκφοβισμού έχουν οδηγήσει σε μείωση των περιστατικών εκφοβισμού στα σχολεία της.

Αυτά είναι μερικά παραδείγματα επιτυχημένων πρωτοβουλιών για τη μείωση του σχολικού εκφοβισμού σε διάφορες χώρες. Οι προσπάθειες αυτές καταδεικνύουν την ανάγκη για συνεργασία όλων των εμπλεκομένων φορέων, όπως οι εκπαιδευτικοί, οι γονείς, οι κυβερνήσεις και οι οργανώσεις, προκειμένου να δημιουργηθούν ασφαλή περιβάλλοντα μάθησης για όλα τα παιδιά.

Λέμε όχι στη βία!!! Η φωνή σου μπορεί να αλλάξει τον κόσμο!

Βιβλιογραφία

Καραβόλτσου Α. (2013). Σχολικός εκφοβισμός. Συνοπτικό εγχειρίδιο αντιμετώπισης του σχολικού εκφοβισμού εκπαιδευτικών δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Διπλωματική εργασία του Μεταπτυχιακού Προγράμματος στην Προαγωγή και Αγωγή Υγείας, της Ιατρικής Σχολής, του Εθνικού & Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών.

Davis, S., & Nixon, C. (2010). The role of empathy in the development and maintenance of bullying: A systematic review. Aggression and Violent Behavior, 15(2), 113-120.

Espelage, D. L., & Swearer, S. M. (2003). Research on school bullying and victimization: What have we learned and where do we go from here? School Psychology Review, 32(3), 365-383.

Ttofi, M. M., & Farrington, D. P. (2011). Effectiveness of school-based programs to reduce bullying: A systematic and meta-analytic review. Journal of Experimental Criminology, 7(1), 27-56.

Olweus, D., Limber, S. P., & Mihalic, S. F. (1999). Blueprints for violence prevention, Book Nine: Bullying Prevention Program. Boulder, CO: Center for the Study and Prevention of Violence.