Η Ερμηνεία της Ψυχολογικής Σημασίας των Λέξεων

Η σημασία των λέξεων γίνεται αντιληπτή από τον άνθρωπο με τη βοήθεια των εξής παραγόντων:

Αντίληψη των λέξεων

της γλωσσικής διαίσθησης που είναι αναπτυγμένη σε κάθε άνθρωπο, της γνώσης που διαθέτει κάθε άνθρωπος του εκάστοτε επικοινωνιακού πλαισίου, της αντίληψης που διακρίνει τον κάθε άνθρωπο.

Το σημασιολογικό εύρος που έχουν οι έννοιες, καθώς και το νόημα που αποκτούν οι λέξεις που συμβολίζουν αυτές οι έννοιες αναγκαστικά βρίσκεται σε άμεση σχέση και αλληλεπίδραση με το φυσικό κόσμο, με τη φυσική πραγματικότητα.

Πολλά θεωρητικά μοντέλα επιχειρούν να ερμηνεύσουν αυτήν την ιδιαίτερη σχέση και αλληλεπίδραση.

Μοντέλο της αναφορικής συσχέτισης

Σύμφωνα με το μοντέλο της αναφορικής συσχέτισης, οι λέξεις αποκτούν νόημα μονάχα μέσα από τη συσχέτισή τους με τα αντικείμενα του φυσικού κόσμου, έχουν δηλαδή νόημα επειδή αναφέρονται και συνδέονται με την πραγματικότητα.

Μοντέλο του ιδεατού

Ο John Locke θεωρεί ότι οι λέξεις στην πρωταρχικότητά τους δεν εξυπηρετούν κανένα συγκεκριμένο λόγο ύπαρξης, αλλά υπάρχουν μονάχα για να δηλώσουν, να ανακοινώνουν, να μεταφράζουν σε υλική υπόσταση τον πλούσιο κόσμο των ιδεών και των σκέψεων κάθε ατόμου.

Αποκτήστε το βιβλίο Ψυχολογία του λόγου και της γλώσσας από το εξειδικευμένο βιβλιοπωλείο ψυχολογίας του Psychology.gr

Εναλλακτικό Μοντέλο: Η σημασία στην υπηρεσία του κοινού

Την ενδιάμεση συμβιβαστική λύση για την ψυχολογική ερμηνεία των λέξεων επιχειρούν να δώσουν οι φιλόσοφοι όπως οι Quine και Wittgenstein, υποστηρίζοντας ότι τα νοήματα που αντανακλούν οι λέξεις δεν μπορούν να αξιολογηθούν σε καμία περίπτωση απομονωμένα από το γλωσσικό τους πλαίσιο.

Κατανοούνται μόνο μέσα από τα συμφραζόμενά τους και μέσα από τη γνώση των καθολικά αποδεκτών συμβάσεων που αφορούν τη γλωσσική τους επικοινωνία. Η γλώσσα αποτελεί σύμβαση, ακολουθεί και ορίζεται από συμβατικούς κανόνες που έχουν καθολική ισχύ και προσδίδουν κάθε φορά το κατάλληλο νόημα στις γλωσσικές πραγματώσεις.

Μοντέλο των σημασιολογικών χαρακτηριστικών

Σύμφωνα με το μοντέλο αυτό, που οι αρχές του ανάγονται στην αριστοτελική φιλοσοφία και στη συνέχεια τις ασπάσθηκαν φιλόσοφοι όπως οι Katz και Fodor, οι λεξικές σημασίες είναι οργανωμένες στο νοητικό λεξικό ως δέσμη από επιμέρους σημασιολογικές μονάδες, οι οποίες αποτελούν τα θεμελιακά χαρακτηριστικά της λεξικής σημασίας και μπορούν να παρασταθούν με μαθηματικό τρόπο συμβολισμού, όπου η σηματοδότηση (+) δηλώνει την ύπαρξη του χαρακτηριστικού και η σηματοδότηση (–)την απουσία του.

Για παράδειγμα, η λέξη γυναίκα ορίζεται σαν +θηλαστικό, +ανθρώπινο ον, + ενήλικο, -αρσενικό. Μια τέτοια περιγραφή και οργάνωση εννοιολογικών σημασιών των λέξεων χαρακτηρίζεται από το πλεονέκτημα της οικονομίας αλλά είναι αρκετά αφηρημένη ως προς τη σύλληψη και τη δομή της.

Μοντέλο του προτύπου

Σύμφωνα με αυτή τη θεωρία η οποία είναι η πιο διαδεδομένη και αποδεκτή σήμερα, η σημασία της κάθε λέξης δεν καθορίζεται με βάση επιμέρους στοιχεία που χαρακτηρίζουν σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό ορισμένα μόνο από τα φαινόμενα. Για παράδειγμα, ένα πουλί θα μπορούσε να οριστεί με βάση τα επιμέρους αλλά βασικό χαρακτηριστικό του είναι ότι «έχει φτερά και πετάει».

Ωστόσο οι Rosch και Lakoff παρατήρησαν ότι σύμφωνα με το μοντέλο του προτύπου αυτό το επιμέρους στοιχείο αποτελεί χαρακτηριστικό ορισμένων μόνο πουλιών όπως του αετού αλλά όχι της στρουθοκαμήλου. Επομένως, ένα συγκεκριμένο είδος π.χ. ο αετός αποτελεί πρότυπο για όλα τα συγγενικά είδη.

Μοντέλο της ιεραρχικής δομής

Πρώτα οι Collins και  Quilliam υποστήριξαν ότι η οργάνωση των λέξεων στο νοητικό λεξικό ακολουθεί ιεραρχική δομή, η οποία σχηματικά θυμίζει πυραμίδες. Έτσι, η έννοια ζώο στη κορυφή μία πυραμίδας η οποία από κάτω συμπεριλαμβάνει όλα τα είδη ζώων, από τα συγκεκριμένα και περιορισμένου εννοιολογικού εύρους έως τα πιο αφηρημένα και εννοιολογικά ευρύτερα. 

Βέβαια, όπως και οι ίδιοι συγγραφείς παρατήρησαν ότι η ανάκληση των λέξεων από τη λεκτική μνήμη όσο και η σημασιολογική τους κατανόηση δεν ακολουθούν απαρέγκλιτα αυτήν την ιεραρχική δόμηση.

Όπως φαίνεται, η κατανόηση της σημασιολογικής οργάνωσης του νοηματικού λεξικού της γλώσσας αποδεικνύεται ένα ιδιαίτερα δύσκολο εκπόνημα, και γι’ αυτό το λόγο η ανάπτυξη των νοημάτων σε συνδυασμό με τις γλωσσικές σημασίες αποτελούν αντικείμενο έρευνας όχι μόνο της ψυχολογίας αλλά και πολλών άλλων επιστημονικών κλάδων όπως της γλωσσολογίας.

Πηγές:

Πήτα, Ρ. Μ. (1998). Ψυχολογία της γλώσσας, μια εισαγωγική προσέγγιση, Ελληνικά Γράμματα. Αθήνα