Ο εγκλεισμός της φυλακής: εκεί που ο χρόνος «παγώνει» και η ψυχολογία του κάθε κρατούμενου βρίσκεται σε τεντωμένο σχοινί

Η φυλακή χαρακτηρίζεται σαν μία «μικροκοινωνία» των κρατουμένων. Θεωρείται ένας άλλος κόσμος που ορίζει το δικό του κοινωνικό σύστημα, έχει τους δικούς του κανόνες και ο κάθε κρατούμενος καλείται να υπακούει σε αυτούς, ώστε να καταφέρει να επιβιώσει.

Ο ήλιος, η ελευθερία…. Τα οποία θεωρούμε αυτονόητα και δεδομένα, είναι κάποια από αυτά που οι έγκλειστοι αδυνατούν να «γευτούν». Οι έγκλειστοι των φυλακών καλούνται να ζήσουν μία άλλη ζωή, διαφορετική από αυτή που έχουν συνηθίσει αλλά και από αυτή που ζει ένας μη παραβατικός άνθρωπος. 

Ο εγκλεισμός οδηγεί στον ιδρυματισμό. Με την έννοια εγκλεισμός νοείται η υποχρέωση κάποιου να παραμείνει για μεγάλο ή μικρό χρονικό διάστημα περιορισμένος σε κλειστό χώρο, όπως για παράδειγμα στη φυλακή, σε κάποια ψυχιατρική κλινική ή ακόμη και στο σπίτι του. Στην ουσία θεωρείται ένας απόλυτος περιορισμός αλλά και ένας αυστηρός έλεγχος που προέρχεται από την επιθυμία άλλων ατόμων προς κάποια άλλα.  

Η έννοια του εγκλεισμού από μόνη της φαίνεται να έχει ένα αρνητικό πρόσημο και αυτό γιατί συγχέεται με μια εξαναγκαστική μορφή αλλά και μια ρεαλιστική αποστέρηση της ελευθερίας του κάθε ατόμου, παρά μία μορφή εθελοντικού εγκλεισμού, όπως συμβαίνει σε άλλες περιπτώσεις (Μοναστήρια).

Μέχρι πρότινος και μέχρι ο μέσος άνθρωπος να βιώσει τον εγκλεισμό λόγω του COVID-19 και της Πανδημίας, δύσκολα μπορούσε κάποιος να καταλάβει αυτό που βιώνουν όλοι οι κρατούμενοι-έγκλειστοι αλλά και το πώς μπορεί οι ίδιοι να αισθάνονται. Σύντομα όμως, όλοι καταλάβαμε ότι το να μένεις «παγιδευμένος» μέσα σε έναν χώρο είτε για μεγάλο είτε για μικρό χρονικό διάστημα, με περιορισμένες επιλογές, είναι κάτι αναμφισβήτητα δύσκολο.

Η εξαναγκαστική παραμονή σε έναν ειδικό χώρο-περιβάλλον αλλά και η πειθαρχία ως προς κάποιες συμπεριφορές (μη ελευθερία) είναι λίγα μόνο από αυτά που βιώνουν οι άνθρωποι κατά τη διάρκεια παραμονής τους εντός της φυλακής. 

Τις περισσότερες φορές, οι άνθρωποι που βρίσκονται εντός του χώρου της φυλακής, έχουν διαπράξει κάποιο αδίκημα, είτε σοβαρό είτε μη. Διαπιστώνοντας τις αρνητικές επιπτώσεις που έχει ο εγκλεισμός της φυλακής, είναι σημαντικό να γίνει αναφορά στον Ψυχολογικό Αντίκτυπο του ψυχικού κόσμου των κρατουμένων και πώς αυτός επιδρά στην προσωπικότητά τους.

Οι δραστηριότητες και πώς αυτές κατανέμονται, φαίνεται να οργανώνονται με σκοπό την μεγιστοποίηση του ελέγχου, της επιτήρησης και της εκμετάλλευσης των ατόμων, γεγονός που επιβαρύνει την Ψυχολογία αλλά και τις συνθήκες ζωής των κρατουμένων.

Οι βίαιες συμπεριφορές, οι απόπειρες αποδράσεων, η εκδήλωση αυτοκαταστροφικών συμπεριφορών και σκέψεων όπως οι αυτοτραυματισμοί, οι απεργίες πείνας ή ακόμη και οι απόπειρες αυτοκτονίας είναι κάποια από αυτά που εκδηλώνουν οι τρόφιμοι εντός του χώρου της φυλακής ως μια ένδειξη της ασταθής ψυχολογικής κατάστασης που βρίσκονται οι περισσότεροι.

Στην ουσία, το άτομο που κάνει χρήση τέτοιων ακραίων συμπεριφορών φαίνεται να χρησιμοποιεί τα τελευταία μέσα αντίδρασης που του έχουν απομείνει από τον εγκλεισμό, εκφράζοντας έτσι την αντίδρασή του στην τιμωρία που του υφίσταται. 

Οι έγκλειστοι συνήθως: 

• Χάνουν την αυτονομία και τη μοναδικότητά τους
• Αλλάζουν τον τρόπο συμπεριφοράς τους
• Δυσκολεύονται να πάρουν πρωτοβουλίες
• Κυριεύονται από φόβο, θυμό και ανασφάλεια 
• Βιώνουν μια συναισθηματική αδιαφορία
• Διατηρούν μία αμυντική στάση στη ζωή
• Νιώθουν τον ‘‘στιγματισμό’’, καθώς πιστεύουν ότι δεν θα έχουν ίσες ευκαιρίες για εργασία και εκπαίδευση 

Στον χώρο της φυλακής, η συχνότητα των αυτοκτονιών είναι 6 φόρες πιο συχνή σε σύγκριση με τον γενικό πληθυσμό. 

Ας μην ξεχνάμε ότι η εμπειρία που καλείται να βιώσει ένα άτομο στον χώρο της φυλακής, για τους περισσότερους έγκλειστους, αποτελεί μία τραυματική εμπειρία με αποτέλεσμα να προκύπτει: 

• Προσωπική, επαγγελματική, οικονομική κατάρρευση
• Διατάραξη και ‘‘ρήξη’’ των οικογενειακών-διαπροσωπικών σχέσεων του κρατουμένου
• Έλλειψη προσωπικής και επαγγελματικής προοπτικής
• Βίαιη-ραγδαία αποκοπή του ατόμου από το οικείο οικογενειακό-κοινωνικό περιβάλλον
• Βίαιη ένταξη του ατόμου σε ένα άγνωστο-ξένο περιβάλλον, όπως αυτός της φυλακής
• Απομόνωση και στιγματισμό του κρατούμενου, χαρακτηρίζοντάς το «κακό», «εγκληματία» «επικίνδυνο».  

Οι απότομες και βίαιες, πολλές φορές, αλλαγές στη ζωή των κρατουμένων, έχουν ως αποτέλεσμα την εκδήλωση ποικίλων ψυχολογικών διαταραχών.

Η κατάθλιψη, οι αυτοκτονικοί ιδεασμοί, η εκδήλωση αγχώδη διαταραχών αποτελούν λίγα μόνο από αυτά που ο έγκλειστος βιώνει στον χώρο της φυλακής, πίσω από τα σίδερα της φυλακής, εκεί που το φως εισχωρεί στο κελί με το «σταγονόμετρο» και εκεί που η προσωπική ελευθερία έχει παγώσει στην είσοδο των φυλακών.

Ένα ακόμη φαινόμενο με το οποίο έρχεται αντιμέτωπος ο έγκλειστος είναι αυτό της Ιδρυματοποίησης, το «Σύνδρομο της Ιδρυματοποίησης» (η απόλυτη εξάρτηση του κρατούμενου από το εκάστοτε Ίδρυμα), όπου θεωρείται μία από τις πιο χαρακτηριστικές διαταραχές που καλείται να βιώσει ο κρατούμενος.

Η Ιδρυματοποίηση συνοδεύεται από πρώιμο γήρας, διαταραχές της σεξουαλικότητας, έντονες συναισθηματικές αλλαγές με τα περισσότερα να συνοδεύουν τον κρατούμενο και στη μετέπειτα ζωή του και εκτός του ιδρυματικού περιβάλλοντος μετά δηλαδή την αποφυλάκισή του. 

Όπως είναι αναμενόμενο, ο εγκλεισμός των κρατούμενων στα σωφρονιστικά καταστήματα αποτελεί έναν κρίσιμο παράγοντα που επηρεάζει την ψυχική τους υγεία. Σύμφωνα με μελέτες, ο εγκλεισμός οδηγεί στην αύξηση στρεσογόνων παραγόντων, οι οποίοι με τη σειρά τους συμβάλουν στην επιδείνωση της ψυχοπαθολογίας του κάθε ατόμου.

Σε έρευνα των Fazel & Danesh, σε 23.000 φυλακισμένους από 62 έρευνες που εξέταζαν ψυχικές διαταραχές, διαπίστωσαν ότι, το 3,7% των αντρών είχαν ψυχωσικές παθήσεις, το 10% μείζονα κατάθλιψη και το 65% είχε διαταραχή προσωπικότητας. Στις γυναίκες, το 4,0% είχε ψυχωσικές ασθένειες, το 12% είχε μείζονα κατάθλιψη και το 42% είχε διαταραχή προσωπικότητας (Fazel & Danesh, 2002).   

Το μόνο σίγουρο είναι ότι μετά από την αποφυλάκιση και γενικά μετά από έναν εγκλεισμό, ποτέ δεν μένεις ο ίδιος! 

 

Βιβλιογραφική αναφορά

Fazel, S., & Danesh, J. (2002). Serious mental disorder in 23,000 prisoners: A  systematic review of 62 surveys. The Lancet, 359(9306), 545–550. doi.org/10.1016/S0140-6736(02)07740-1