Θεωρία αλλαγής της θεραπείας Gestalt

Συνήθως, όταν κάποιος προσπαθεί πάρα πολύ να αλλάξει και να γίνει κάτι το oπoίo δεν είναι, παραμένει ο ίδιος. Αντίστοιχα, όταν κάποιος προσπαθεί να επιβάλει σε κάποιον άλλον να αλλάξει , συνήθως αποτυγχάνει. Η αλλαγή θα συμβεί όταν ένας άνθρωπος αποφασίσει να δώσει το χρόνο και την προσπάθεια να ''είναι αυτό που είναι, να είναι ως ένα όλον του εαυτού του στο κάθε τώρα του''. Εάν ο θεραπευτής αρνηθεί το ρόλο του ανθρώπου που αλλάζει τους άλλους, του ανθρώπου που δημιουργεί μόνος του τις αλλαγές στους άλλους, τότε η ουσιαστική αλλαγή του άλλου θα επέλθει στο βαθμό που ο άλλος το επιθυμεί.

Η αλλαγή μέσα από τη θεραπευτική διαδικασία

Ο θεραπευτής δεν είναι ο αντιπρόσωπος της αλλαγής. Ο ίδιος ο θεραπευόμενος, μέσα από την επίγνωση, την επιλογή, την ευθύνη από την επαφή, θα αλλάξει αυθόρμητα και φυσικά. Θα αρχίσει να είναι αυτό που είναι και όχι αυτό που έγινε, χωρίς την επίγνωσή του . Αντίθετα, η επιβεβλημένη αλλαγή είναι μια διαδικασία που επιφέρει αλλαγή στην ''εικόνα'', στην επιφάνεια και όχι στο βάθος του εαυτού.

Όταν είμαστε βρέφη, καταπίνουμε την τροφή αμάσητη. Μας δίνεται λιωμένη. Αυτό είναι ενδοβολή. Αντίστοιχα, με τον ίδιο τρόπο, καταπίνουμε ιδέες, απόψεις και συμπεριφορές των σημαντικών άλλων. Αυτό μέχρι να βγουν τα δόντια είναι δεδομένο, και το βρέφος προσαρμόζεται δημιουργικά και αυτορρυθμίζεται.

Αν όμως συνεχιστεί αυτή η κατάσταση και όταν βγάλει δόντια ένα μωρό, τότε αυτό θα έχει σαν αποτέλεσμα μια επιβεβλημένη ηθική στάση, n οποία μπορεί να μην είναι συμβατή με τον οργανισμό. Στις ελληνικές οικογένειες αυτό γίνεται συνεχώς, όχι μόνο με το φαγητό, αλλά με αξίες και ιδέες. Οι γονείς ξέρουν τα πάντα. Ξέρουν τι είναι καλύτερο για το παιδί τους χωρίς, τις περισσότερες φορές, να γνωρίζουν ποιο είναι ουσιαστικά το παιδί τους. Στην πραγματικότητα, δυστυχώς, ικονοποιούν τις προσδοκίες τους. Και λέω δυστυχώς, γιατί το αποτέλεσμα είναι συχνό οι άνθρωποι να αισθάνονται ενοχές όταν συμπεριφέρονται σύμφωνα με τις ανάγκες τους και όχι σύμφωνα με τα πρέπει του σημαντικού άλλου.

Οι ενδοβολές των σημαντικών άλλων

Πολλοί άνθρωποι επενδύουν τεράστια ενέργεια για να αντέξουν αυτή τη σύγκρουση μέσα τους, καθώς θεωρούν αδιανόητο να την αντιμετωπίσουν. Θεωρούν αδιανόητο ότι υπάρχει κι άλλος τρόπος να ζήσουν, πέραν της παρομονής τους στον διαχωρισμό μεταξύ θέλω και πρέπει ή θέλω και θα έπρεπε, καθώς αυτό θα σήμαινε, υπό μία έννοια, επανάσταση και αναγνώριση της δικής τους ηθικής ενάντια στις ενδοβολές των σημαντικών άλλων. Τα πρέπει μπλοκάρουν και σαμποτάρουν την εξέλιξη αυτών των ανθρώπων, οι οποίοι όσο αυτοκαταπιέζονται να είναι αυτό που δεν είναι, τόσο η αντίστασή τους μεγαλώνει και η αλλαγή δεν συμβαίνει.

Αποκτήστε το βιβλίο της Ζωής Γιαννακούρου Gestalt με ζωή, από το εξειδικευμένο βιβλιοπωλείο Ψυχολογίας της Πύλης του Psychology.gr

Δυσκολία αλλαγής 

Η ουσιαστική αλλαγή έρχεται με διάλογο των δύο πλευρών, ενοποίηση, συμφιλίωση, συμφωνία. Όχι με ακρωτηριασμό . Με επίγνωση, με αποδοχή και με το δικαίωμα να υπάρχουμε όπως είμαστε, ο οργανισμός αναπτύσσεται. Η επιβεβλημένη παρέμβαση -είτε από τον ίδιο τον οργανισμό είτε από τον θεραπευτή-καθυστερεί την  ανάπτυξη Αλλαγή σημαίνει κίνηση. Σημαίνει μετατόπιση. Σημαίνει επίγνωση. Σημαίνει ζωή . οι άνθρωποι δυσκολεύονται με τις αλλαγές. Παράδοξο ακούγεται. Αφού αλλαγή σημαίνει ζωή. Τι είναι αυτό που δυσκολεύει; Ό,τι δεν κινείται είναι νεκρό.

Οπότε πώς και οι άνθρωποι δυσκολεύονται με την αλλαγή, αφού σημαίνει κίνηση, ζωή; Ωραίο ακούγεται. Όντως ακούγεται. Και είναι. Είναι όμως και πολύ δύσκολη διαδικασία, καθώς η κάθε αλλαγή, η παραμικρή κίνηση, το κάθε άνοιγμα μιας Gestalt, σημαίνει και το θάνατο της προonγούμενης, το κλείσιμό της. Η αλλαγή, λοιπόν, εμπεριέχει το συναίσθημα του τρόμου του θανάτου. Και, είτε ασυνείδητα με γνώση, το συναίσθημα του θανάτου δεν είναι βολικό στους ανθρώπους. Δεν τους είναι ευχάριστο να το συναντούν. Πολλοί θεραπευόμενοί μου μού λένε ότι δεν φοβούνται τον θάνατο. Ότι με το θάνατο είναι μια χαρά. Ότι δεν τους τρομάζει ο θάνατος. Αυτό που δεν θέλουν είναι να αρρωστήσουν οι ίδιοι ή οι άλλοι.

Και τους απαντώ: Μα όταν φοβάσαι μην αρρωστήσεις, προφανώς φοβάσαι την πιθανότητα η αρρώστια να σε οδηγήσει σε κάποια απώλεια, φθορά και σιγά-σιγά στο θάνατο. Άρα φοβάσαι το θάνατο. Ακόμα και στην περίπτωση δυστυχήματος, ο άνθρωπος βιώνει, έστω και για 1 δευτερόλεπτο, την αρρώστια όλων των οργάνων του, τα οποία φθάρηκαν ανεπανόρθωτα και δυσλειτουργούν, τόσο που στο τέλος σταματά εντελώς η λειτουργία τους. Επίσης, πολλοί μου λένε ότι ειναι μια χαρα με Το θάνατο και εννοούν ότι πάνε σε τόπο χλοερό και σε τόπο αναπαύσεως . Ενταξει . Πριν πανε όμως , θα πρέπει να πούνε αντίο σε όσους αγαπούν.

Αυτό το αντίο, το σε χανω για πάντα, είναι θάνατος. Και συνήθως δεν είναι καθόλου ''μια χαρά''. Γι αυτό και πολλά παιδιά δεν ολοκληρώνουν ένα παιχνίδι για να μην το χάσουν για πάντα ή οι ενήλικες δεν ολοκληρώνουν ό,τι ορχίζουν, γιατί μετά θα πρέπει να το αποχαιρετήσουν για πάντα .

Τέλος, η δήλωση ''εγώ δεν φοβάμαι το θάνατο τον δικό μου, αυτό που φαβάμαι είναι να μην πεθάνουν οι άλλοι, αυτοί που αγαπώ'' πάλι οδηγεί στο γεγονός πως το θάνατο τον δικό τους φοβούνται, καθώς οι άλλοι αγαπημένοι τους κάποια στιγμή μετά βεβαιότητας θα πεθάνουν και συνεπώς ένα δικό τους κομμάτι θα πεθάνει. Η έμπρακτη αγάπη τους για τους συγκεκριμένους αγαπημένους θα πάψει νο υφίσταται, εφόσον τα πρόσωπα αυτά δεν θα είναι εν ζωή πια. Προσωπικά, ο θάνατος με πονά. Τον θεωρώ ό,τι πιο δύσκολο. Μένω στη δυσκολία. Την συναντώ και βρίσκω τρόπους να την απαλύνω.

Η αλλαγή εμπεριέχει το συναίσθημα του θανάτου

Η αλλαγή, λοιπόν, εμπεριέχει το συναίσθημα του θανάτου, οπότε ο θεραπευτής θα πρέπει να έχει ερευνήσει τη δική του σχέση με το θάνατο και μετά, με πολλή αγάπη, να ξέρει τι να προτείνει στον θεραπευόμενο να συναντήσει. Πολλές φορές, όταν λέω κάτι βαρύ για το θάνατο ή αναφέρομαι στη λέξη κόλλυβα, βάζω και λίγο χιούμορ (ανάκλαση με επίγνωση), ώστε σαν ''σόδα'' να βοηθήσει τον μεταβολισμό και την αφομοίωση της λέξης και ό,τι αυτή συμπεριλαμβάνει.

Ο θεραπευτής της Gestalt, λοιπόν, δουλεύει και με το ''χαίρομαι'', άρα θέλω την αλλαγή του παλιού και, συγκρόνως, με το ''φοβάμαι'', άρα δεν θέλω την αλλαγή του παλιού. Με το ''θέλω τη ζω , φοβάμαι το θάνατο'' . Δεν δουλεύει ακρωτηριάζοντας ένα από τα δύο . Δουλεύει προς την ενοποίηση, με το να κάνει διαρκώς στον θεραπευόμενο ερωτήσεις εξερεύνησης, ώστε ο θερπευόμενος να αναγνωρίσει το κάθε μέρος. Τον ρωτά τι βιώνει κάθε λεπτό. Όταν αποκτήσει επίγνωση και των δυο πλευρών, τότε αυτές συνομιλούν, ώστε να επιτευχθεί το ξεπέρασμα της διχοτόμησης.

Το μέσο της αλλαγής είναι η σχέση του θεραπευτή με τον θεραπευτή με τον θεραπευόμενο, όπου ο θεραπευτής συναντά τον θεραπεύμενο αυθεντικά και τον κατανοεί, τον συμπεριλαμβάνει και τον αποδέχεται.Η επίγνωση του τι είναι το οτιδήποτε οδηγεί αυθόρμητα στην αλλαγή.

Για παράδειγμα, μπορεί κάποιος θεραπευόμενος να είναι χειριστικός. Αν ο θεραπευτής δεν είναι δεκτικός στο χειρισμό και συγκρουστεί με το χειρισμό του θεραπευόμενου,  τότε ίσως ο θεραπευόμενος συνειδητοποιήσει τι κάνει, πιθανόν όχι μόνο μέσα στη θεραπεία, αλλά και στη ζωή του. Μπορεί να φτάσει στην επίγνωση ότι μπορώ να έρθω σε επαφή με κάποιον και να μην τον χειριστώ. Αυτή η επίγνωση είναι το Aha moment. Είναι μια αλλαγή. Είναι μια καινούργια Gestalt, μια γεύση μιας νέας δυνατότητας.

Η επίγνωση του θεραπευτή

Πόση επίγνωση, όμως, και δύναμη χρειάζεται από την πλευρά του θεραπευτή; Γι αυτό και ο θεραπευτής ωφέλιμο είναι να είναι πάντα σε κάποιου είδους θεραπεία και, φυσικά, πάντα σε εποπτεία. Αν, από την άλλη, ο θεραπευόμενος συναντούσε έναν θεραπευτή που είτε αδυνατούσε να συγκρουστεί (φόβος απώλειας, δηλαδή μήπως του φύγει ο θεραπευόμενος ή φόβος απώλειας της τέλειας εικόνας του λόγω της πιθανότητας να έχει κάτι λάθος) είτε έκανε θεραπευτική συμπαιγνία (Πάω όπου πας) είτε νoητικά παιχνίδια (θα φανεί ο ισχυρότερος στο νου με βάση τα επιχειρήματα),τότε ίσως η Επίγνωση και η αλλαγή δεν θα συνέβαιναν .

Όσο ο θεραπευτής και ο θεραπευόμενος βλέπουν νέες δυνατότητες και ο θεραπευόμενος επιθυμεί να μάθει, τότε όλο και δημιουργούνται νέες επιγνώσεις, νέες συνειδητοποιήσεις, νέα Aha moments και επέρχεται η ανάπτυξη. Η αλλαγή μπορεί να γίνει οπουδήποτε στο πεδίο, σε κάθε μορφή που θα αναδυθεί . Και θα αλλάξει το όλον, καθώς όλες οι μορφές είναι σε διαρκή διάδραση. Όταν μετατοπίζεις έναν κόκκο άμμου από την παραλία, δημιουργείς μια νέα παραλία. Και ο μικρότερος κόκκος άμμου είναι προϋπόθεση της παραλίας.

Το παρόν άρθρο αποτελεί απόσπασμα από το βιβλίο Gestalt με ζωή της Ζωής Γιαννακούρου, Εκδόσεις Π.Ασημάκης