Αγοραφοβία

Ακρόαση άρθρου......

Μπορεί να φαίνεται απλό στους άλλους: να πας στο σούπερ μάρκετ, να πάρεις το λεωφορείο, να βγεις για έναν καφέ. Αλλά για σένα, δεν είναι έτσι. Γιατί πίσω από το “δεν νιώθω καλά” κρύβεται ένας βαθύς φόβος — όχι απλώς του χώρου ή του πλήθους, αλλά του τι θα συμβεί αν δεν μπορέσεις να ξεφύγεις, αν νιώσεις αβοήθητος, εκτεθειμένος, παγιδευμένος.

Η αγοραφοβία δεν είναι τεμπελιά, ούτε υπερβολή. Είναι μια σιωπηλή μάχη που δίνεται καθημερινά, στο σαλόνι, στο κατώφλι της πόρτας, ακόμα και μέσα στο μυαλό.

Αν νιώθεις έτσι, να ξέρεις κάτι πολύ σημαντικό: δεν είσαι μόνος. Και δεν είσαι “τρελός”. Υπάρχει όνομα γι’ αυτό που νιώθεις, υπάρχει κατανόηση, και το κυριότερο — υπάρχει τρόπος να ξαναπάρεις πίσω τη ζωή σου.

Σε αυτό το άρθρο θα δούμε μαζί τι είναι η αγοραφοβία, από πού προέρχεται, πώς επηρεάζει την καθημερινότητα και — το πιο σημαντικό — πώς μπορείς να την ξεπεράσεις. Γιατί το να ζητήσεις βοήθεια δεν είναι αδυναμία. Είναι το πρώτο βήμα προς την ελευθερία.

Πριν μπορέσουμε να βοηθήσουμε τον εαυτό μας ή κάποιο δικό μας άτομο, χρειάζεται να καταλάβουμε τι είναι ακριβώς η αγοραφοβία. Η αγοραφοβία είναι μια αγχώδης διαταραχή που χαρακτηρίζεται από φόβο ή άγχος για καταστάσεις ή μέρη από τα οποία η διαφυγή μπορεί να είναι δύσκολη ή η βοήθεια μπορεί να μην είναι διαθέσιμη σε περίπτωση κρίσης πανικού ή άλλων παρόμοιων συμπτωμάτων.

Σύμφωνα με το DSM-5, για τη διάγνωση της αγοραφοβίας απαιτείται ο φόβος ή το άγχος να σχετίζεται με τουλάχιστον δύο από τις ακόλουθες καταστάσεις: 

• Χρήση δημόσιων μέσων μεταφοράς (π.χ. λεωφορεία, τρένα, πλοία)
• Βρίσκεσαι σε ανοιχτούς χώρους (π.χ., πλατείες, πάρκα)
• Βρίσκεσαι σε κλειστούς χώρους (π.χ., καταστήματα, σούπερ μάρκετ, θέατρα)
• Στέκεσαι σε ουρές ή βρίσκεσαι σε πλήθος
• Είσαι μόνος εκτός σπιτιού 

 Οι καταστάσεις αυτές σχεδόν πάντα προκαλούν φόβο ή άγχος και αποφεύγονται ενεργά, απαιτούν την παρουσία συνοδού ή υπομένονται με έντονη δυσφορία. Το άγχος προκαλείται από τον φόβο ότι δεν υπάρχει εύκολος τρόπος να ξεφύγει το άτομο ή να ζητήσει βοήθεια εάν το άγχος ενταθεί.

Οι περισσότεροι άνθρωποι που έχουν αγοραφοβία την αναπτύσσουν μετά από μία ή περισσότερες κρίσεις πανικού, με αποτέλεσμα να ανησυχούν μήπως υποστούν κι άλλη κρίση και να αποφεύγουν τα μέρη όπου μπορεί να ξανασυμβεί.

Τα άτομα με αγοραφοβία συχνά δυσκολεύονται να αισθάνονται ασφαλή σε δημόσιους χώρους, ειδικά όπου συγκεντρώνονται πλήθη. Γι' αυτό συνήθως χρειάζονται κάποιον (συγγενή, φίλο), να πάει μαζί τους σε δημόσιους χώρους. Ο φόβος μπορεί να είναι τόσο συντριπτικός που μπορεί να αισθάνονται ότι δεν μπορούν να φύγουν από το σπίτι.

 Ποιά είναι τα συμπτώματα της αγοραφοβίας;

Τα συμπτώματα της αγοραφοβίας (σύμφωνα με το DSM – 5) μπορεί να περιλαμβάνουν: 

• Ταχυκαρδία
• Δύσπνοια ή πνιγμονή
• Αίσθημα ζάλης ή λιποθυμίας
• Εφίδρωση
• Ναυτία/κοιλιακή δυσφορία
• Τρέμουλο
• Αίσθημα αποπραγματοποίησης ή αποπροσωποποίησης, αίσθημα παγίδευσης
• Φόβος απώλειας ελέγχου ή τρέλας 
• Έντονο φόβο ή άγχος σε τουλάχιστον δύο από τις καταστάσεις που είδαμε και νωρίτερα στον ορισμό

 Αυτά τα συμπτώματα μπορεί να οδηγήσουν σε αποφυγή των καταστάσεων που τα προκαλούν, περιορίζοντας σημαντικά την καθημερινή λειτουργικότητα του ατόμου, την εργασία, τις κοινωνικές σχέσεις του.

 Ποιά είναι τα αίτια της αγοραφοβίας;

Τα αίτια της αγοραφοβίας είναι πολυπαραγοντικά και περιλαμβάνουν βιολογικούς, ψυχολογικούς και περιβαλλοντικούς παράγοντες. Δεν υπάρχει ένα μοναδικό αίτιο, αλλά συνδυασμός παραγόντων που αυξάνει την ευαλωτότητα του ατόμου στην εμφάνιση της διαταραχής.

Παράγοντες που μπορεί να συμβάλλουν στην ανάπτυξη της αγοραφοβίας περιλαμβάνουν: 

Ιστορικό κρίσεων πανικού ή άλλων αγχωδών διαταραχών: Πολλοί άνθρωποι με αγοραφοβία έχουν ιστορικό διαταραχής πανικού. Ο φόβος μιας νέας κρίσης σε δημόσιο χώρο οδηγεί στην αποφυγή αυτών των καταστάσεων.

Οικογενειακό ιστορικό αγχώδους διαταραχής: Υπάρχουν ενδείξεις για κληρονομικότητα των αγχωδών διαταραχών. Άτομα με συγγενείς πρώτου βαθμού που πάσχουν από αγοραφοβία ή διαταραχή πανικού έχουν μεγαλύτερο κίνδυνο.

Τραυματικά ή στρεσογόνα γεγονότα ζωής: Θάνατος αγαπημένου προσώπου, ασθένεια, κακοποίηση ή απόρριψη μπορεί να λειτουργήσουν ως εκλυτικοί παράγοντες. Μπορεί επίσης να έχει προηγηθεί μια τραυματική κρίση πανικού σε δημόσιο χώρο.

Δυσλειτουργία στο σύστημα άγχους του εγκεφάλου: Διαταραχή στη νευροχημεία (σεροτονίνη, νοραδρεναλίνη) μπορεί να επηρεάσει την αντίδραση στο στρες. Υπερδραστήριες περιοχές όπως η αμυγδαλή ενισχύουν την αντίδραση φόβου.

Μαθησιακοί παράγοντες – Συμπεριφορική εξήγηση: Μέσω της κλασσικής εξαρτημένης μάθησης, το άτομο συνδέει ουδέτερες καταστάσεις (όπως ένα σούπερ μάρκετ) με κρίσεις άγχους. Η αποφυγή ενισχύεται αρνητικά επειδή μειώνει προσωρινά το άγχος, διαιωνίζοντας τη φοβία.

Γνωσιακές στρεβλώσεις: Αρνητικές σκέψεις όπως: “Αν πάω εκεί, θα πάθω κάτι”, “Δεν μπορώ να ελέγξω το σώμα μου”, “Κανείς δεν θα με βοηθήσει”, συμβάλλουν στη διατήρηση της αγοραφοβίας.

Η αγοραφοβία συχνά συνυπάρχει με άλλες ψυχικές διαταραχές, όπως η κατάθλιψη, η διαταραχή πανικού και η κοινωνική φοβία. 

 Πώς γίνεται η διάγνωση;

Η διάγνωση της αγοραφοβίας βασίζεται σε κλινική αξιολόγηση από επαγγελματία ψυχικής υγείας, σύμφωνα με τα κριτήρια του DSM-5. Αυτό περιλαμβάνει λεπτομερή συζήτηση για τα συμπτώματα, το ιστορικό και τον αντίκτυπο που έχουν στην καθημερινή ζωή του ατόμου. 

Για την διάγνωση ενός ατόμου με αγοραφοβία, θα πρέπει η διάρκεια των συμπτωμάτων να είναι τουλάχιστον 6 μήνες και τα συμπτώματα να μην εξηγούνται καλύτερα από άλλη ψυχική διαταραχή.

Μπορεί να θεραπευετεί η Αγοραφοβία; Πώς;

 Η αγοραφοβία είναι μια διαταραχή που μπορεί να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά με την κατάλληλη θεραπεία. Οι κύριες μορφές θεραπείας περιλαμβάνουν: 

Γνωσιακή-Συμπεριφορική Θεραπεία (CBT): Η CBT είναι μια από τις πιο αποτελεσματικές θεραπείες για την αγοραφοβία. Εστιάζει στην αναγνώριση και την αλλαγή αρνητικών προτύπων σκέψης και συμπεριφοράς που συμβάλλουν στον φόβο και την αποφυγή. Μέσω της σταδιακής έκθεσης στις φοβικές καταστάσεις, το άτομο μαθαίνει να αντιμετωπίζει και να διαχειρίζεται το άγχος του.

Φαρμακευτική αγωγή: Σε ορισμένες περιπτώσεις, η φαρμακευτική αγωγή μπορεί να είναι χρήσιμη, ιδιαίτερα όταν τα συμπτώματα είναι σοβαρά ή συνυπάρχουν με άλλες διαταραχές. Οι επιλεκτικοί αναστολείς επαναπρόσληψης σεροτονίνης (SSRIs) είναι συχνά η πρώτη επιλογή φαρμάκων. Η φαρμακευτική αγωγή δεν είναι θεραπεία από μόνη της, αλλά συχνά συμπληρώνει τη ψυχοθεραπεία, ειδικά στα αρχικά στάδια.

Άλλες θεραπείες: Άλλες μορφές θεραπείας, όπως η ψυχοδυναμική ψυχοθεραπεία ή η θεραπεία αποδοχής και δέσμευσης (ACT), μπορεί επίσης να είναι χρήσιμες, ανάλογα με τις ανάγκες του ατόμου.

Υποστηρικτικό περιβάλλον και ενίσχυση αυτονομίας: Η στήριξη από το οικογενειακό περιβάλλον χωρίς υπερπροστατευτικότητα είναι σημαντική. Οι θεραπευτικοί στόχοι εστιάζουν στην ανάκτηση της ανεξαρτησίας του ατόμου (π.χ να πάει μόνο του στο σούπερ μάρκετ, να χρησιμοποιήσει ΜΜΜ).

 Με την κατάλληλη θεραπεία, πολλοί άνθρωποι με αγοραφοβία μπορούν να δουν σημαντική βελτίωση στα συμπτώματά τους και να επανακτήσουν την ανεξαρτησία τους. Ωστόσο, χωρίς θεραπεία, η αγοραφοβία μπορεί να γίνει χρόνια και να περιορίσει σοβαρά την ποιότητα ζωής. 

 Πόσο διαρκεί η θεραπεία της αγοραφοβίας; 

Η διάρκεια της θεραπείας της αγοραφοβίας ποικίλλει ανάλογα με τη σοβαρότητα των συμπτωμάτων, την ύπαρξη κρίσεων πανικού, το αν συνυπάρχουν άλλες διαταραχές (π.χ. κατάθλιψη), τη δέσμευση του ατόμου στη θεραπεία και τη θεραπευτική μέθοδο που ακολουθείται.

Παρακάτω παραθέτω ενδεικτικά πλαίσια:

Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία (CBT): Συνήθως διαρκεί 12 έως 20 συνεδρίες (περίπου 3-6 μήνες). Σε πιο σύνθετες περιπτώσεις, μπορεί να παραταθεί έως 9-12 μήνες. Περιλαμβάνει φάσεις: αξιολόγηση, ψυχοεκπαίδευση, έκθεση, γνωσιακή αναδόμηση, πρόληψη υποτροπής.

Φαρμακευτική αγωγή: Συνήθως χορηγείται για 6 μήνες έως 1 χρόνο, ανάλογα με την ανταπόκριση. Σε ορισμένες περιπτώσεις, η φαρμακευτική αγωγή μπορεί να διατηρηθεί για 1,5-2 χρόνια. Η σταδιακή διακοπή γίνεται μόνο μετά από συνεννόηση με τον ψυχίατρο και όταν το άτομο έχει σταθεροποιηθεί.

Συνδυαστική θεραπεία (ψυχοθεραπεία + φάρμακα): Συχνά η συνδυαστική προσέγγιση οδηγεί σε ταχύτερη βελτίωση, ιδίως όταν υπάρχουν έντονες κρίσεις πανικού ή σοβαρή αποφυγή. Η διάρκεια κυμαίνεται από 6 μήνες έως 1 χρόνο ή και περισσότερο, ανάλογα με την πρόοδο.

Η θεραπεία είναι αποτελεσματικότερη όταν υπάρχει τακτική παρακολούθηση, εμπιστοσύνη στον θεραπευτή και ενεργή συμμετοχή του ατόμου στην αλλαγή.

Μπορώ να ξαναβγώ απο το σπίτι και να ζω κανονικά;

 Η απάντηση είναι ναι! Πολλοί άνθρωποι που πάσχουν από αγοραφοβία έχουν καταφέρει, με τη βοήθεια της κατάλληλης θεραπείας, να ξαναβγούν από το σπίτι τους, να πάρουν μέσα μεταφοράς, να πάνε σε εκδηλώσεις και να ζήσουν μια λειτουργική και γεμάτη ζωή.

Η επανένταξη στην καθημερινότητα δεν γίνεται από τη μια μέρα στην άλλη, αλλά βήμα-βήμα. Μέσα από τη θεραπευτική διαδικασία, το άτομο μαθαίνει να αντιμετωπίζει τους φόβους του χωρίς να τους αποφεύγει, να κατανοεί ότι τα συμπτώματα του πανικού δεν είναι επικίνδυνα και να επανασυνδέεται σταδιακά με τον εξωτερικό κόσμο.

Η ψυχοθεραπεία, η έκθεση σε καταστάσεις που φοβίζουν, και η ενίσχυση της αυτοπεποίθησης είναι τα μέσα με τα οποία το «δεν μπορώ» μετατρέπεται σε «το προσπαθώ» — και τελικά σε «τα καταφέρνω». Κανείς δεν είναι καταδικασμένος να ζήσει μέσα στον φόβο. Με συνέπεια, κατανόηση και στήριξη, μπορείς να ξαναβγείς από το σπίτι — και να επιστρέψεις στη ζωή.

 Πώς μπορώ να στηρίξω κάποιον που έχει αγοραφοβία;

 Όταν ένας άνθρωπος που αγαπάμε φοβάται να βγει από το σπίτι, να μπει σε ένα λεωφορείο ή να πάει στο σούπερ μάρκετ, συχνά νιώθουμε αβοήθητοι. Όμως η παρουσία μας μπορεί να είναι πολύ πιο σημαντική απ’ όσο νομίζουμε.

1. Άκου χωρίς να κρίνεις
Αποφεύγουμε φράσεις όπως: «Είναι όλα στο μυαλό σου», «Αν ήθελες, θα το είχες ξεπεράσει»
Αντίθετα, δείχνουμε κατανόηση: «Ξέρω ότι αυτό σου φαίνεται πολύ δύσκολο. Είμαι εδώ για σένα.»

2. Μην πιέζεις, αλλά ενθάρρυνε
Δεν αναγκάζουμε το άτομο να εκτεθεί σε φοβικές καταστάσεις, αλλά το ενθαρρύνουμε απαλά, π.χ. να κάνετε μαζί μια μικρή βόλτα κοντά στο σπίτι, να πειραματιστεί με ασφαλή βήματα.

3. Ενημερώσου για την αγοραφοβία
Όσο περισσότερο κατανοείς τη διαταραχή, τόσο καλύτερα μπορείς να προσφέρεις στοχευμένη στήριξη. Οι κρίσεις πανικού και οι αποφυγές δεν είναι “ιδιοτροπίες” — είναι πραγματικές και εξαντλητικές εμπειρίες.

 4. Ενίσχυσε τη θεραπευτική προσπάθεια
Αν το άτομο ξεκινήσει ψυχοθεραπεία, στήριξέ το διακριτικά:

1.  Δείξε του ότι είναι γενναίο που ζητά βοήθεια.
2.  Ενίσχυσέ το όταν κάνει μικρές προόδους.

5. Να είσαι σταθερά παρών

Η συνέπεια και η παρουσία σου – χωρίς υπερπροστασία αλλά με σταθερότητα – μπορεί να γίνει το «καταφύγιο» του άλλου για να τολμήσει να αντιμετωπίσει τον φόβο

Η αγοραφοβία είναι μια σοβαρή αλλά αντιμετωπίσιμη αγχώδης διαταραχή. Αν εσύ ή κάποιος που γνωρίζεις αντιμετωπίζει συμπτώματα αγοραφοβίας, είναι σημαντικό να ζητήσει βοήθεια από επαγγελματία ψυχικής υγείας.

Με την κατάλληλη υποστήριξη και θεραπεία, είναι δυνατόν να ξεπεραστούν οι φόβοι και να επανακτηθεί μια πλήρης και ικανοποιητική ζωή. 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

American Psychiatric Association. (2022). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed., text rev.; DSM-5-TR). American Psychiatric Publishing.

Craske, M. G., & Barlow, D. H. (2021). Mastery of your anxiety and panic: Therapist guide (4th ed.). Oxford University Press.

Kircanski, K., Peris, T. S., & Craske, M. G. (2019). Exposure therapy for anxiety and related disorders: Clinical insights and practical applications. Cognitive and Behavioral Practice, 26(3), 301–317. doi.org/10.1016/j.cbpra.2018.10.002

Roy-Byrne, P. P. (2015). Agoraphobia: Clinical features, diagnosis, and treatment. UpToDate. Retrieved from uptodate.com

Συγγραφή - Επιμέλεια Άρθρου

Τσομπάνη Θεοδώρα - Σύμβουλος Ψ.Υγείας

Τσομπάνη Θεοδώρα: έχει επιβεβαιωθεί από το Psychology

Οι πληροφορίες που αναφέρονται στον επαγγελματικό κατάλογο ειδικών παρέχονται από τους ίδιους τους ειδικούς, κατά την εγγραφή τους στο σύστημα. Όταν βλέπετε την ένδειξη «έχει επιβεβαιωθεί από το Psychology”, σημαίνει ότι το Psychology έχει ελέγξει, με email, τηλεφωνικά ή/και με λήψη των σχετικών εγγράφων, τα ακόλουθα στοιχεία:

• Ότι ο ειδικός είναι υπαρκτό πρόσωπο.
• Ότι τα πτυχία οι τίτλοι και οι εξειδικεύσεις που αναφέρει είναι αληθινά.
• Ότι οι πληροφορίες που αναφέρει ισχύουν.

Η Θεοδώρα Τσομπάνη είναι σύμβουλος ψυχικής υγείας , απόφοιτη του προγράμματος Εφαρμοσμένης Ψυχολογίας (Diploma of higher Education in Psychology) και συνεργάτιδα του πολυχώρου ευεξίας και αυτοβελτιωσης Be With You. 

6945773883

Δείτε όλα τα άρθρα Σελίδα ειδικού