Βασικές Δεξιότητες Επικοινωνίας κατά τη Συμβουλευτική Διαδικασία

Ακρόαση άρθρου......

Η επικοινωνία μεταξύ των ζωντανών πλασμάτων του πλανήτη μας είναι μια μορφή διάδρασης απαραίτητη για τις ανάγκες επιβίωσης αλλά και εξέλιξής τους σε ατομική καθώς και σε συνολικότερη διάσταση.

Από την εποχή των σπηλαίων, οι πρωτόγονοι άνθρωποι επικοινωνούσαν με κραυγές και χειρονομίες προκειμένου να συνεννοηθούν μεταξύ τους και να καταφέρουν να συνυπάρχουν. Με το πέρασμα των αιώνων και τη ροή της αναπόφευκτης εξέλιξης οι κραυγές και οι χειρονομίες έφυγαν από την πρωτοκαθεδρία της επικοινωνίας και τη θέση τους πήρε ο λόγος μέσα από τις λέξεις και τη σύνταξή τους σε φράσεις. 

Έτσι, ο διάλογος μεταξύ τους απόκτησε μια άλλη μορφή περισσότερο ξεκάθαρη και παραγωγική ως προς τις ανάγκες της καθαυτής επικοινωνίας. Όπως λοιπόν, η επικοινωνία διευκολύνει και ικανοποιεί αποτελεσματικά το ένστικτο επιβίωσης και εξέλιξης σε κάθε είδους διάδραση, δε θα μπορούσε να μην αποτελεί- αν όχι το κυριότερο- ένα σίγουρα από τα κυριότερα εργαλεία στη συμβουλευτική και τη θεραπευτική σχέση μεταξύ συμβούλου-συμβουλευόμενου και θεραπευτή –θεραπευόμενου αντίστοιχα.

Έχουν αναπτυχθεί σε βασικές δεξιότητες επικοινωνίας που εξυπηρετούν τη συμβουλευτική και θεραπευτική διαδικασία, ανάλυση των οποίων θα γίνει παρακάτω.

Είδη επικοινωνίας 

Είναι ωφέλιμο στο σημείο αυτό να γίνει αναφορά σχετικά με τα δύο είδη επικοινωνίας. Έχουμε λοιπόν, τη λεκτική επικοινωνία καθώς και τη μη λεκτική. Και τα δύο αυτά είδη είναι εξίσου σημαντικά ως προς τη μεταβίβαση πληροφοριών, ιδεών, σκέψεων, συναισθημάτων, ενέργειας από τον πομπό στον αποδέκτη ώστε να προκαλέσει στον τελευταίο την εμφάνιση αντίδρασης, συναισθημάτων και να επηρεάσει την κατάστασή του.

Ο διαχωρισμός μεταξύ των δύο φύσεων των ειδών αυτών είναι ευδιάκριτος και απόλυτα εμφανής.

Στη λεκτική επικοινωνία χρησιμοποιείται:

• λόγος,
• λέξεις,
• φράσεις

Προκειμένου τα μηνύματα να πάνε στον αποδέκτη. Εδώ η διαδικασία είναι πιο άμεση και τα μηνύματα που αποστέλλονται περισσότερα. Τα χαρακτηριστικά αυτά αποτελούν και το βασικό πλεονέκτημα της λεκτικής επικοινωνίας.

Από την άλλη, στη μη λεκτική επικοινωνία δεν έχουμε λέξεις ή φράσεις .Εδώ πρωταγωνιστούν διαφορετικά στοιχεία, όπως:

• η στάση του σώματος,
• η εμφάνισή μας,
• οι κινήσεις των χεριών μας,του κεφαλιού μας,
• ο τρόπος που κοιτάζουμε κάποιον,
• οι ήχοι που παράγουμε
• και η απόσταση που κρατάμε από τους άλλους.

Βέβαια, σημαντικό είναι να πούμε πως οι χειρονομίες για παράδειγμα των χεριών μπορεί να δίνουν διαφορετικό νόημα από χώρα σε χώρα. Η προσβλητική για εμάς τους Έλληνες μούντζα στην Αμερική μεταφράζεται σαν χαιρετισμός. Ίδια χειρονομία, εντελώς διαφορετική ερμηνεία.

Ο τόνος της φωνής μας επίσης, ανάλογα με την έντασή του υποδηλώνει πληθώρα συναισθηματικών καταστάσεων όπως

• θυμό,
• τρυφερότητα,
• επιθετικότητα,
• στοργή,
• σαρκασμό και άλλα.

Οι εκφράσεις του προσώπου μας επίσης μεταδίδουν μηνύματα μέσω των πολλών και διαφορετικών συναισθημάτων που μπορεί να εκφράσουν.

Η στάση του σώματός μας, για παράδειγμα, μπορεί ο τρόπος που το σώμα είναι τοποθετημένο σε μια καρέκλα, υποδηλώνει συναισθηματικές καταστάσεις ή και ακόμα οι κινήσεις του εκφράζουν συμπεριφορές.

Μια δυνατή ή ισχνή χειραψία , ένας εναγκαλισμός σφιχτός, ένα χτύπημα παρηγοριάς στην πλάτη αποστέλλουν μηνύματα μη λεκτικά μέσω της σωματικής επαφής.

Δεξιότητες Επικοινωνίας 

Μέσα στο πλαίσιο της διαδικασίας της επικοινωνίας έχουν αναπτυχθεί και σημειωθεί πολύ σημαντικές για τη συμβουλευτική σχέση δεξιότητες.

Είναι οι εξής:

• Ενεργητική Ακρόαση
• Παράφραση
• Αντανάκλαση συναισθήματος
• Σύνοψη
• Σιωπή
• Προσοχή και Ενδιαφέρον
• Εστίαση στο εσωτερικό πλαίσιο αναφοράς του συμβουλευόμενου
• Ερωτήσεις
• Πρόκληση
• Αυτό-αποκάλυψη και
• Λεκτικές ενθαρρύνσεις

Όλες αυτές οι δεξιότητες επικοινωνίας πρέπει να εφαρμοστούν σ’ ένα πλαίσιο όπου ευδοκιμούν οι συνθήκες της ενσυναίσθησης, της αυθεντικότητας/γνησιότητας και της άνευ όρων αποδοχής. Συνθήκες πραγματικά σημαντικές για την παραγωγική και ωφέλιμη χρήση των δεξιοτήτων ώστε να καταστούν αυτές πραγματικά αποτελεσματικές.

Ενσυναίσθηση

Είναι η προσπάθεια του συμβούλου να κατανοήσει αυτά που ο συμβουλευόμενος αισθάνεται, σκέφτεται , βιώνει μέσα από τη ματιά του τελευταίου χωρίς να τον κρίνεικαι αξιολογεί, διατηρώντας παράλληλα το ρόλο του στην όλη διαδικασία.

Παράδειγμα: «Όλα τα παιδιά θυμώνουν με τ’ αδέρφια τους κάποιες φορές. Καθώς μεγαλώνεις, ίσως είναι πιο εύκολο να θυμάσαι πώς να έχεις έλεγχο στις αντιδράσεις σου όταν θυμώνεις, ώστε να βρίσκεις τη λύση.»

Γνησιότητα-Αυθεντικότητα

Αφορά την ικανότητα του συμβούλου για συνεχή επίγνωση των προσωπικών εσωτερικών εμπειριών του κατά τη διάρκεια της ακρόασης του συμβουλευόμενου.

Άνευ όρων αποδοχή

 Ορίζεται ως η θερμή αποδοχή κάθε πλευράς της εμπειρίας του συμβουλευόμενου προερχόμενη στη βαθιά πίστη του συμβούλου στην τάση πραγμάτωσης του πελάτη.
Παράδειγμα άνευ όρων αποδοχής: Όταν ο πελάτης μοιράζεται σκέψεις, συναισθήματα ή συμπεριφορές που κοινωνικά θεωρούνται μη αποδεκτές, ο σύμβουλος τον ενθαρρύνει να εστιάσει στο τι ένιωσε και τι ώθησε τη σκέψη ή τη συμπεριφορά του, αντί να τον κρίνει ή να επισημάνει ηθικές διαστάσεις.

Ενεργητική Ακρόαση

Ξεκινώντας την ανάλυση κάθε μιας από τις δεξιότητες η ενεργητική ακρόαση θα τολμούσαμε να πούμε πως είναι η μητέρα των υπολοίπων καθότι αποτελεί το κλειδί που μπορεί να ανοίξει ή να κλείσει την επικοινωνιακή ροή λεκτική ή μη του συμβουλευόμενου.

Μπορούμε επίσης, να πούμε ότι περιλαμβάνει όλες τις υπόλοιπες δεξιότητες όταν αυτή πραγματικά συμβαίνει από πλευράς του συμβούλου.

Στοιχεία όπως:

• παρακολούθηση,
• σύνθεση,
• ανάλυση

από πλευράς του συμβούλου των όσων λέει ο συμβουλευόμενος είναι δομικά της ενεργητικής ακρόασης.

Αυτό συμβαίνει γενικότερα και σε άλλα πλαίσια επικοινωνίας πέραν της συμβουλευτικής διαδικασίας.

Ο καλός ακροατής ακούγοντας προσεχτικά, έχοντας οπτική επαφή με τον άλλον, χρησιμοποιώντας αλλαγές στον τόνο, το ρυθμό, την ένταση της ομιλίας του, ώστε να δείχνει ενδιαφέρον και γενικά επιστρατεύοντας όλες τις αισθήσεις και την προσοχή του ώστε όχι απλά ν’ ακούσει, αλλά και να κατανοήσει σε βάθος αυτά που λέει ο συμβουλευόμενος, βοηθά τον τελευταίο σημαντικά ώστε να ακούσει και ο ίδιος τον πραγματικό του εαυτό και να προσπαθήσει να εκφράσει συναίσθημα, απόψεις, ιδέες, προτιμήσεις, εμπειρίες.

Δίνει δε παράλληλα τη δυνατότητα στο σύμβουλο να γνωρίσει βαθύτερα τον πελάτη του και να τον βοηθήσει περισσότερο.
Παράδειγμα: «Αν καταλαβαίνω σωστά, αισθάνεσαι θυμό και θλίψη παράλληλα για τον θάνατο της μητέρας σου. Είναι σωστή αυτή η περιγραφή;

Παράφραση

Η συγκεκριμένη δεξιότητα αφορά στην επαναδιατύπωση από το σύμβουλο της προηγούμενης δήλωσης του συμβουλευόμενου με παρόμοιες, αλλά λιγότερες λέξεις . Ο σύμβουλος επαναδιατυπώνει τα κύρια σημεία που αναφέρθηκαν απ’ το συμβουλευόμενο σε μια σύντομη δήλωση. Έτσι ο σύμβουλος επικοινωνεί στο συμβουλευόμενο ότι γίνονται κατανοητά αυτά που λέει επαληθεύοντας παράλληλα τις προσλήψεις του ενώ βοηθά και τον ίδιο το συμβουλευόμενο να επικεντρωθεί στα πιο σχετικά και σημαντικά μέσω της αποσαφήνισης των όσων παραθέτει.

Παράδειγμα: "Με την Έφη η κατάσταση έχει γίνει ανυπόφορη. Χθες τσακωθήκαμε πάλι επειδή μου είπε να πάμε βόλτα και γω ήμουν κουρασμένος και δεν μπορούσα. Μου είπε ότι δεν υπολογίζω τις ανάγκες της και έγινε χαμός. Δε μπορώ άλλο αυτή την κατάσταση."
(Παράφραση)
- Κώστα μου λες ότι τσακωθήκατε πάλι με την Έφη χθες και αυτή την κατάσταση δεν την αντέχεις άλλο, σωστά ;

Αντανάκλαση Συναισθήματος 

Στη συγκεκριμένη δεξιότητα ο σύμβουλος δίνει μεγάλη προσοχή στο συναισθηματικό μέρος του μηνύματος που δίνει ο συμβουλευόμενος. Είναι πολύ σημαντικό ν’ αναγνωρίζονται και να χαρακτηρίζονται τα συναισθήματα. Στην ουσία ο σύμβουλος μετατρέπεται σ’ έναν καθρέφτη των συναισθημάτων του συμβουλευόμενου στον οποίο, ο τελευταίος, μπορεί να δει καθαρότερα και με περισσότερη σαφήνεια τα ίδια του τα συναισθήματα.

Για να μπορέσει να γίνει αυτό είναι απαραίτητο ο σύμβουλος να αποκοπεί απ’ τα δικά του γνωστικά στοιχεία, συναισθήματα και εμπειρίες και να δώσει χώρο στα αντίστοιχα του πελάτη του, ώστε να προσεγγίσει με εγγύτητα τα συναισθήματα του τελευταίου και να μπορέσει να τον φέρει σε επαφή με αυτά. Είναι απαραίτητη εδώ η ενσυναίσθηση σαν ένα ακόμα εργαλείο του συμβούλου που θα τον βοηθήσει να διακρίνει και να κατανοήσει τα συναισθήματα του συμβουλευόμενου.

Η «αλίευση» των πραγματικών συναισθημάτων δεν είναι μια εύκολη υπόθεση αφού αρκετές είναι οι περιπτώσεις συναισθηματικών συγκρούσεων όπου η αντιφατικότητα των ποικίλων συναισθημάτων θολώνει την κατάσταση . Εκεί ακριβώς είναι η δυσκολία της ανίχνευσης και ανάλυσης –μετέπειτα- των συναισθημάτων αυτών. Η προσοχή στη λεκτική επικοινωνία καθώς και στη μη λεκτική του συμβουλευόμενου βοηθά στη σταδιακή αποσαφήνιση. 

Παράδειγμα
Θεραπευόμενος: Είναι περίεργο αυτό που θα σας πω, αλλά όταν μιλάω μαζί σας τρέμω. Είναι το πιο ανόητο πράγμα. Γιατί το κάνω αυτό;
Σύμβουλος: Αυτή τη στιγμή που μου μιλάτε αισθάνεστε να τρέμετε. Σας συγχύζει το γεγονός ότι αισθάνεστε κατ’ αυτό τον τρόπο; (Ivey, A. E. et al. ,1996)

Μένοντας στο εσωτερικό πλαίσιο αναφοράς του συμβουλευόμενου

Ο σύμβουλος καλείται να παραμείνει στο εσωτερικό πλαίσιο αναφοράς του συμβουλευόμενου. Δηλαδή να βλέπει τα πράγματα όπως τα βλέπει ο συμβουλευόμενος και ν’ ανταποκρίνεται απ’ τη θέση του συμβουλευόμενου και όχι απ’ τη δική του ή τρίτων προσώπων που αναφέρει ο συμβουλευόμενος.

Παράδειγμα
Σύμβουλος: Χάρηκες με τον εαυτό σου που προσπάθησες περισσότερο. Ακούγεσαι ικανοποιημένος που ενήργησες έτσι. 

Ερωτήσεις

Ο τρόπος κατά τον οποίο ο σύμβουλος θέτει στο συμβουλευόμενο ερωτήσεις είναι καθοριστικός για την εξέλιξη της διαδικασίας. Χρειάζεται προσοχή ώστε η συμβουλευτική σχέση να μην αποκτήσει ύφος ανάκρισης από πλευράς του συμβούλου και εδώ οι πολλές και απανωτές ερωτήσεις δεν βοηθούν.

Επίσης, το πότε θα γίνονται οι ερωτήσεις, το είδος τους, ο τρόπος και το ύφος του συμβούλου με τα οποία θέτει τα ερωτήματα διαδραματίζουν σπουδαίο ρόλο είτε στο να νιώσει άνετα ο πελάτης και να καταφέρει να ανοικτεί και να εμβαθύνει ακόμα είτε στο να νιώσει απειλούμενος μέχρι και φόβο ή εκνευρισμό διακρίνοντας παρεμβατικότητα και αδεξιότητα από το σύμβουλο.

Οι ερωτήσεις ανοικτού τύπου συνήθως δε στοχεύουν σε συγκεκριμένες απαντήσεις απ’ το συμβουλευόμενο, αλλά τον βοηθούν να εμβαθύνει και να οδηγηθεί στα ενδότερα μονοπάτια του εσωτερικού του εαυτού γνωρίζοντάς τον καλύτερα.

Από την άλλη πλευρά οι ερωτήσεις που στοχεύουν στο περιεχόμενο περισσότερο παρά στο συναίσθημα ονομάζονται «κλειστές» και χρησιμοποιούνται απ’ το σύμβουλο για να πάρει τις απαραίτητες διευκρινήσεις που χει ανάγκη. Οι απαντήσεις εδώ είναι σύντομες και συνήθως μονολεκτικές τύπου «ναι /όχι».

Παραδείγματα

• Ποια από αυτές τις σκέψεις θα τη χαρακτήριζες ως «ζεστή» δηλαδή συναισθηματικά φορτισμένη ; (Nelson-Jones,2009: 108)
• Τι σου δημιούργησε τόση νευρικότητα την ώρα της συνέντευξης; (Hill & O’ Brien 2014)

Πρόκληση-Αντιπαράθεση/ανατροφοδότηση 

Ο συμβουλευόμενος κάποιες φορές μπορεί να έρθει σε σύγχυση με αυτά που πραγματικά αισθάνεται και σκέφτεται. Αυτή την ασυμφωνία έρχεται να βοηθήσει να ξεπεραστεί μέσω της πρόκλησης (challenging) ο σύμβουλος. Ο τρόπος που θα εκφραστεί η πρόκληση, αλλά και η χρονική στιγμή που θα τεθεί παίζουν σημαντικό ρόλο ώστε να μην θεωρηθεί απειλητική, προκλητική ή προσβλητική.

Παράδειγμα
«Μου έχεις πει πως είσαι πάντα συνεπής, αλλά πάντα έρχεσαι 10 λεπτά αργότερα στο ραντεβού μας.» (Hill, 1978)

Ανατροφοδότηση

Η ανατροφοδότηση είναι μια εξίσου σημαντική δεξιότητα επικοινωνίας. Μοιάζει με επιβράβευση ή τιμωρία στο συμβουλευόμενο. Ο σύμβουλος εδώ αν καταφέρει ν’ αποφύγει καθολικές, γενικευμένες ή αδιάφορες δηλώσεις αλλά χρησιμοποιήσει συγκεκριμένη, εύστοχη, χρονικά σαφή, κατανοητή και διαφοροποιημένη ανατροφοδότηση τότε θα πετύχει να βοηθήσει πραγματικά το συμβουλευόμενο. Όσο πιο συγκεκριμένη είναι μια ανατροφοδότηση τόσο αποφεύγονται αμφιβολίες και διερωτούμενα υποθετικά σενάρια στο συμβουλευόμενο σε σχέση με το τι ήθελε πραγματικά να του πει ο σύμβουλος.

Μια πετυχημένη ανατροφοδότηση συντελείται όταν ο σύμβουλος δεν κρίνει το συμβουλευόμενο αλλά τη συμπεριφορά του. Για παράδειγμα «η χροιά της φωνής σου ήταν λίγο σκληρή» και όχι «είσαι σκληρός». Επίσης, το να περιγράφει ο σύμβουλος αυτό που βλέπει και αισθάνεται παρά να προβαίνει σε κρίση και να λέει γιατί συμβαίνει αυτό, αποτελεί μια επιτυχημένη ανατροφοδότηση. Ή ακόμα το να μιλά για τον εαυτό του και όχι εκ μέρους άλλων πχ. «Εγώ νομίζω..», «Εγώ νιώθω..» παρά «Όλοι νομίζουν…» , «Όλοι πιστεύουν..» , είναι μια ανατροφοδότηση επιτυχημένη.

Η ανατροφοδότηση πληροί το ωφέλιμο έργο της, όταν αφορά σε συγκεκριμένες περιστάσεις και συμπεριφορές παρά σε γενικεύσεις, πχ. «Όταν έκανες αυτό..ταράχτηκα» παρά «Με ταράζεις..

Προσοχή και Ενδιαφέρον

Άλλη μια σημαντική δεξιότητα επικοινωνίας είναι το να επιδεικνύει ο σύμβουλος προσοχή και ενδιαφέρον κατά τη διάρκεια της συνεδρίας.

Η γλώσσα του σώματος εδώ είναι ο κύριος πρωταγωνιστής. Ο τρόπος με τον οποίον κάθεται ο σύμβουλος στην καρέκλα του μπορεί να επηρεάσει το συμβουλευόμενο. Μια κλίση ελαφρά προς τα εμπρός σε έντονη συναισθηματική κατάσταση του τελευταίου υποδηλώνει ενδιαφέρον σε αυτά που λέει και αισθάνεται.

Αν όμως η κλίση είναι προς τα πίσω μπορεί να εκληφθεί απ’ τον πελάτη ως αδιαφορία του συμβούλου σε αυτά που ακούει, αντίθετα αν η κλίση είναι έντονα μπροστά μπορεί να εκληφθεί ως αδιακρισία.

Επίσης, χρειάζεται προσοχή στα σταυρωμένα χέρια ή πόδια, συνήθως εκλαμβάνονται ως άμυνα και δείχνουν ένα κλείσιμο προς τον εαυτό μας. Η παλάμη μπροστά στο στόμα ή το να σφίγγει ο σύμβουλος τα χέρια του δεν ενδείκνυνται. Όπως και το να παίζει με τα μαλλιά του, το στυλό.

Η διαθεσιμότητα καλό είναι να φαίνεται απ’ την αρχή θετική και η χαλαρή και ανοιχτή στάση σώματος με μια διακριτική ρύθμιση της αμεσότητας επαφής βοηθούν πολύ.

Ο σύμβουλος πρέπει να διατηρεί ενατένιση κατά την οπτική επαφή και να χει το κατάλληλο βλέμμα προς το συμβουλευόμενο. Τα νεύματα επίσης είναι σημαντικά και μπορούν να ενθαρρύνουν το συμβουλευόμενο να συνεχίσει να εκφράζει τη σκέψη και τα συναισθήματά του. Οι ακραίες χειρονομίες αλλά και η πλήρης απουσία τους δε βοηθούν ενώ οι κατάλληλες εκφράσεις προσώπου ανάλογα με τη συναισθηματική κατάσταση του συμβουλευόμενου βοηθούν τον τελευταίο. Η απόσταση, τέλος, των θέσεων συμβούλου – συμβουλευόμενου καλό είναι ν’ απέχουν 1-1,5 μέτρο μεταξύ τους.

Αμεσότητα

Ένα μεγάλο μέρος των συνεδριών αναφέρεται στο τι συμβαίνει στις ζωές των πελατών. Όμως, είναι πολύ χρήσιμο και βοηθητικό σύμβουλος αι συμβουλευόμενος να επικεντρώνονται στο «εδώ και τώρα» . Αυτή η διαδικασία αναφέρεται ως αμεσότητα.

Υπάρχουν δύο τύποι αμεσότητας.

1. Ο πρώτος αφορά στην προσοχή που δίνει ο σύμβουλος σε κάτι που κάνει ο πελάτης στο «εδώ και τώρα».
   Πχ. Σύμβουλος: Άργησες και αυτό προκάλεσε αλυσιδωτά προβλήματα στη συνάντησή μας.
2. Ο δεύτερος τύπος αμεσότητας αφορά όταν ο σύμβουλος περιγράφει την προσωπική του αντίδραση στον πελάτη.
   Πχ. Σύμβουλος: Νιώθω άσχημα καθώς απορρίπτεις ό,τι κι αν σου προτείνω. (Hill & O’ Brien, 2014).

Η χρησιμοποίηση της δεξιότητας της αμεσότητας προϋποθέτει εμπειρία υψηλό βαθμό αυτοπεποίθησης, καθώς ενέχει ρίσκα στο τι θα επακολουθήσει και που μπορεί να οδηγηθεί η κουβέντα μετά από μια τέτοια δήλωση.

Αυτοαποκάλυψη 

Η συγκεκριμένη δεξιότητα προϋποθέτει ένα πολύ προσεχτικό τρόπο χρησιμοποίησής της κατά τη συμβουλευτική διαδικασία. Σε ανυποψίαστο χρόνο μπορεί ο συμβουλευόμενος να ρωτήσει το σύμβουλο αν για παράδειγμα είχε μια παρόμοια εμπειρία με εκείνον στο παρελθόν ή πως θ’ αντιδρούσε σε μια ανάλογη περίσταση.

Εκεί ο σύμβουλος μπορεί να αυτο-αποκαλυφθεί στο συμβουλευόμενο προκειμένου να τον βοηθήσει αφού ο τελευταίος του το ζητήσει.

Η βοήθεια αυτή προκύπτει μέσω νέων γνώσεων και προοπτικών, της αίσθησης ισοτιμίας μεταξύ συμβούλου-συμβουλευόμενου, της ενστάλαξης ελπίδας για τον τελευταίο και της ενσυναισθητικής στάσης του συμβούλου.

Αρκεί να μη γίνεται σε έντονο βαθμό και ρυθμό γιατί ελλοχεύει ο κίνδυνος να μετατοπιστεί η φροντίδα προς το πλευρό του συμβούλου και η συνεδρία να κινηθεί γύρω από κείνον ξεφεύγοντας από το βασικό πρόσωπο που είναι ο συμβουλευόμενος.

Η αυτο-αποκάλυψη βοηθά και ωφελεί όταν ο σύμβουλος έχει δουλέψει με προσωπική θεραπεία πάνω στα προσωπικά του ζητήματα και επιλέγει ποια απ’ αυτά θα μοιραστεί αποκλείοντας ωμές και ανεπεξέργαστες προσωπικές πληροφορίες.

Παράδειγμα: Ένας θεραπευόμενος μοιράζεται δυσκολίες που βιώνει στην οικογένειά του με ένα συγκεκριμένο πρόσωπο. Ο σύμβουλος, εφόσον κρίνει ότι είναι βοηθητικό, μπορεί να αναφερθεί διακριτικά σε μια προσωπική του εμπειρία με παρόμοιο άτομο, περιγράφοντας συνοπτικά πώς δούλεψε με τον εαυτό του ώστε να επιτύχει αλλαγή

Σιωπή

Η σιωπή είναι απαραίτητη για την ακρόαση του εαυτού μας και την ακρόαση των άλλων. Δίνει χώρο στο στοχασμό και στη δυνατότητα να βιώσουμε τη δύναμη που έχουν τα λόγια μας.

Ο σύμβουλος πρέπει όχι μόνο να ανέχεται τη σιωπή, αλλά και να τη θεωρεί οργανικό μέρος της όλης διαδικασίας. (Γεωργίου, 2003)

Λεκτικές - Μη Λεκτικές Ενθαρρύνσεις 

Οι ενθαρρύνσεις βοηθούν το άτομο να επεξεργαστεί με περισσότερες λεπτομέρειες ένα γεγονός, ενώ παράλληλα ενθαρρύνουν την ανάπτυξη/αποσαφήνιση των όσων είπε ο συμβουλευόμενος. Μπορούν να εκφραστούν λεκτικά με επανάληψη λέξεων ή επανάληψης της τελευταίας φράσης του συμβουλευόμενου ή με παροτρύνσεις πχ. «Μιλήστε μου περισσότερο γι’ αυτό» και μη λεκτικά (γλώσσα σώματος).

Παράδειγμα :
Θεραπευόμενος: Με απασχολεί η δυσκολία που έχω με το μάθημα της Ψυχοπαθολογίας. Δεν ξέρω τι να κάνω. Ο καθηγητής μου με μπερδεύει και αισθάνομαι χαμένος.
Σύμβουλος: Αισθάνεσαι χαμένος.

Σύνοψη 

Η σύμπτυξη όσων έχουν ειπωθεί , η βεβαίωση από πλευράς συμβούλου ότι έχει κατανοήσει τον πελάτη σωστά και η προετοιμασία του συμβουλευόμενου για το επόμενο βήμα αποτελούν δομικά στοιχεία της συγκεκριμένης δεξιότητας.

Ένας καλός τρόπος να ξεκινήσει η σύνοψη είναι «Σήμερα μιλήσαμε για…»

Επίλογος 

Οι δεξιότητες επικοινωνίας που αναλύσαμε είναι απαραίτητα εργαλεία που οφείλει κάθε σύμβουλος να χρησιμοποιεί κατά τη διάρκεια της συμβουλευτικής διαδικασίας. Το απαραίτητο πλαίσιο μέσα στο οποίο διαδραματίζουν το ρόλο τους αποτελείται απ’ τις συνθήκες ενσυναίσθησης, γνησιότητας, αυθεντικότητας και άνευ όρων αποδοχής.

Χωρίς τις συνθήκες αυτές είναι εξαιρετικά δύσκολο να εκπληρωθεί το παραγωγικό και βοηθητικό, για το συμβουλευόμενο, έργο των δεξιοτήτων επικοινωνίας, όπως αυτό αναλύθηκε παραπάνω σε κάθε μια από αυτές.

Θα μπορούσε κανείς να παρομοιάσει τις δεξιότητες επικοινωνίας με την αναπνοή, χωρίς τη χρησιμοποίησή τους δεν μπορεί να υπάρξει συμβουλευτική διαδικασία, δεν μπορεί να ζήσει, να εξελιχθεί και ν’ αναπτυχθεί.

Βιβλιογραφία

Ivey, A. E., Ivey, M. B., & Zalaquett, C. P. (2010). Intentional Interviewing and Counseling. Brooks/Cole.
Hill, C. E., & O'Brien, K. M. (2014). Helping Skills: Facilitating Exploration, Insight, and Action. American Psychological Association.
Nelson-Jones, R. (2009). Theory and Practice of Counselling and Therapy. Sage Publications.
Γεωργίου, Γ. (2003). Η Συμβουλευτική ως Βοηθητική Διαδικασία. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.