Τι είναι το Σχεσιακό - Συνθετικό Breathwork - Michael Soth

Ακρόαση άρθρου......

Η δύναμη της αναπνοής:  Η αναπνοή είναι μία από τις πιο ισχυρές και κεντρικές διαδικασίες του ανθρώπινου ψυχοσώματος, είτε αυτό είναι καλό ή κακό. Οι περισσότεροι άνθρωποι είναι καθηλωμένοι σε συνήθη μοτίβα αναπνοής που υπονομεύουν τη ζωτικότητά τους, τη συναισθηματική τους αμεσότητα, τις φιλοδοξίες και τους υψηλότερους στόχους τους.

Για πολλούς από εμάς, αυτά τα μοτίβα αναπνοής έχουν τις ρίζες τους πολύ παλιά στη βιογραφία μας. Αναπτύχθηκαν πρώιμα, αφομοιώθηκαν και έγιναν χρόνια πολύ πριν τα συνειδητοποιήσουμε. Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της αναπνοής είναι, φυσικά, ότι τις περισσότερες φορές συμβαίνει αυτόματα, ασυνείδητα. Ωστόσο, αν το θέσουμε ως στόχο, μπορούμε να την επηρεάσουμε σκόπιμα και συνειδητά.

Το μοτίβο αναπνοής μας είναι στενά συνδεδεμένο με τη συναισθηματική - ψυχολογική - νοητική μας κατάσταση από στιγμή σε στιγμή και αποτελεί έκφραση αυτής. Κατά συνέπεια, η αναπνοή μπορεί επίσης να επηρεάσει και να αλλάξει την εσωτερική μας κατάσταση, εφόσον είναι τόσο στενά συνδεδεμένη με αυτήν.

Ειδικοί στο breathwork σε όλο τον κόσμο κάνουν εντυπωσιακές δηλώσεις για τη δύναμη της να βελτιώσει τη ζωή μας.

Για παράδειγμα, ο Dan Brulé, πιθανώς ο πιο συνθετικός επαγγελματίας που συνδυάζει όλες τις διαφορετικές μορφές και τεχνικές αναπνοής, ισχυρίζεται τα εξής:
“Έχει αποδειχθεί επιστημονικά ότι: μειώνει γρήγορα το άγχος και το στρες, ενισχύει το ανοσοποιητικό σύστημα, αποτοξινώνει το σώμα και τα κύτταρα, μειώνει τον κίνδυνο ασθενειών, διαχειρίζεται και μειώνει τον οξύ ή χρόνιο πόνο, αντιστρέφει τη γήρανση, σας κάνει να φαίνεστε νεότεροι και να αισθάνεστε καλύτερα, και προσθέτει έως και 5 χρόνια στη ζωή σας”.

Οι υποσχέσεις του breathwork

Το breathwork έχει γίνει μόδα τα τελευταία χρόνια. Ο αριθμός των τεχνικών breathwork αυξάνεται ραγδαία. Διαφημίζονται όλο και περισσότερες εμπορικές επωνυμίες υποτιθέμενα μοναδικών προσεγγίσεων του breathwork.

Οι περισσότερες από αυτές είναι παραλλαγές των παλαιών παραδόσεων του Rebirthing και της Holotropic Breathing, σε συνδυασμό με ανατολικές επιρροές. Ορισμένες από αυτές έχουν εισέλθει στο κυριάρχο ρεύμα και έχουν διαδοθεί ευρέως, για να μην πούμε ότι έχουν γίνει παγκόσμιες και πλέον δεν είναι δύσκολο να βρει κανείς ανθρώπους που να υποστηρίζουν με μεγάλη πειθώ τη βαθιά επίδραση που έχει το breathwork στη ζωή τους.

Οι περιορισμοί, οι αποτυχίες και οι απογοητεύσεις του breathwork, έτσι όπως το γνωρίζουμε

Είμαστε πλημμυρισμένοι λοιπόν από τεχνικές αναπνοής που μας λένε πώς να αναπνέουμε: γρήγορα ή αργά, βαθιά ή φυσικά, με την κοιλιά ή με το στήθος. Αυτό αρκεί από μόνο του για να μας κάνει να χάσουμε τη θέληση να ζήσουμε (ή να αναπνεύσουμε)! -αυτή η συνεχής εξέταση και τροποποίηση της συμπεριφοράς για το πώς να αναπνέουμε σωστά! Το να σου λένε -μέσω ατελείωτων οδηγιών και προτροπών για αυτοβελτίωση: “Άσε την αναπνοή να συμβεί”, δεν φαίνεται λίγο ειρωνικό; Και αν δεν συμβεί τίποτα το ιδιαίτερο, πρέπει δήθεν να το αποδεχτείς;

Το πρόβλημα με όλες σχεδόν τις υπάρχουσες τεχνικές αναπνοής είναι ότι χρειάζεται να εφαρμοστούν με πειθαρχημένο και κατάλληλο τρόπο από έναν πολύ ειδικό άνθρωπο: ΕΣΕΝΑ.

Τι πρόβλημα υπάρχει με αυτό; Οι περισσότερες τεχνικές, από τη φύση τους, είναι ένα σύνολο οδηγιών, το οποίο δίνεται ίδιο σε όλους, χωρίς εξαίρεση, για όλες τις περιπτώσεις και όλες τις συνθήκες, ανεξάρτητα από το ποιος είσαι, την ιδιαίτερη κατάστασή σου και τη συγκεκριμένη χρονική στιγμή που ξεκινάς το breathwork. Βέβαια, το πιο σημαντικό είναι ότι το σύνολο των οδηγιών δίνεται στο μυαλό σου, για να το εφαρμόσει και να το μεταφράσει σε σωματική δράση, ώστε να αντισταθμίσει και να υπερισχύσει του υπάρχοντος συνηθισμένου μοτίβου αναπνοής (ένα μοτίβο που, ομολογουμένως, για τους περισσότερους από εμάς είναι λιγότερο από “βέλτιστο”, οπότε η ιδέα να δοθούν οδηγίες για τη βελτίωσή του δεν είναι χωρίς βάση και εγκυρότητα).

Παράκαμψη του υπάρχοντος συνηθισμένου μοτίβου αναπνοής

Όλοι οι θεραπευτές που εργάζονται με την αναπνοή αναγνωρίζουν και δίνουν τις οδηγίες τους -πολύ σωστά- με βάση αυτή την αυτονόητη ιδέα. Αλλά το πρόβλημα είναι ότι κάθε φορά που παρακάμπτουμε το υπάρχον μοτίβο, όσο έγκυρες και αν είναι οι οδηγίες που δίνουμε, συνήθως δεν αναγνωρίζουμε ότι το μοτίβο έχει έναν σκοπό.

Μπορεί να μην είναι το βέλτιστο ή μπορεί να χαρακτηριστεί ως “δυσλειτουργικό”, ωστόσο υπάρχει για έναν λόγο: οι υπάρχουσες αναπνευστικές μας συνήθειες έχουν μακροχρόνιους συναισθηματικούς σκοπούς και λειτουργίες στο σύστημά μας.

Αν δεν αντιμετωπίσουμε αυτές τις υποκείμενες λειτουργίες, το μοτίβο της αναπνοής μας θα επιστρέψει σε αυτό που ήταν πριν από την αναπνευστική άσκηση. Οπότε για να μεταμορφωθεί το μοτίβο αναπνοής με τέτοιο τρόπο που να το κάνει διαρκές και βιώσιμο, χρειάζεται να “επεξεργαστούμε” –σε όλα τα επίπεδα του ψυχοσώματος– τον συναισθηματικό σκοπό των συνηθειών μας και τις εγγενείς συγκρούσεις τους.

Ο σύνθετος συναισθηματικός σκοπός του υπάρχοντος συνηθισμένου μοτίβου αναπνοής

Αυτή η αναγνώριση μάς επαναφέρει στις πιο σύνθετες ψυχολογικές και θεραπευτικές δυσκολίες και συγκρούσεις μεταξύ συνειδητών και ασυνείδητων διαδικασιών στο σύστημά μας, τις οποίες οι περισσότεροι θεραπευτές που εργάζονται με την αναπνοή ισχυρίζονται ότι μπορούν να αποφύγουν και να παρακάμψουν, γι' αυτό και προσφέρουν το breathwork ως υποκατάστατο ή ως μια ευκολότερη, φθηνότερη και ταχύτερη εναλλακτική λύση σε σχέση με τη “θεραπεία” (ό,τι και αν εννοούν οι άνθρωποι με αυτό τον όρο).

Αυτοί οι ισχυρισμοί φαίνεται να επιβεβαιώνονται από μερικούς ανθρώπους μερικές φορές, γι' αυτό και θα συνιστούσα να επιλέξετε και να δοκιμάσετε οι ίδιοι μία ή δύο από τις καθιερωμένες πρακτικές.

Η φθίνουσα απόδοση των επαναλαμβανόμενων επιδόσεων

Ωστόσο, για όλους τους παραπάνω λόγους, στην επαναλαμβανόμενη και συνεχή πρακτική συχνά διαπιστώνουμε ότι το breathwork τείνει να “λειτουργεί” (και πάλι, ανάλογα με το πώς το ορίζουμε) μόνο για μερικούς ανθρώπους μερικές φορές, ενώ για πολλούς δεν έχει σχεδόν καμία επίδραση.

Αλλά ακόμα και αν προσφέρει μια καλή εμπειρία, για πολλούς ανθρώπους φαίνεται να λειτουργεί μόνο περιορισμένες φορές, καθώς διαπιστώνουν ότι δεν μπορούν να επαναλάβουν τις καλές εμπειρίες και ότι η συνέχιση της πρακτικής έχει φθίνουσα απόδοση.

Γιατί συμβαίνει αυτό; Προτείνω ότι υπάρχουν καλοί και συστηματικοί λόγοι για αυτή τη δυσκολία, τους οποίους δεν πρέπει να αγνοήσουμε, αλλά να αντιμετωπίσουμε άμεσα και σε βάθος.
Ο πιο προφανής είναι ότι η αναπνοή φαίνεται να λειτουργεί καλά μόνο όταν βρισκόμαστε σε μια συγκεκριμένη κατάσταση του νου. Ένας άλλος λόγος είναι ότι φαίνεται να εξαρτάται σημαντικά από το ποιος μας συνοδεύει, είτε αυτοπροσώπως είτε στη φαντασία μας, και αυτό περιλαμβάνει κυρίως την παρουσία του ατόμου που δίνει τις οδηγίες αναπνοής.

Η “επεξεργασία” του συνηθισμένου τρόπου αναπνοής αντί για απλή αναίρεσή του

Ωστόσο, ο σημαντικότερος λόγος είναι ότι οι υποκείμενες συγκρούσεις -οι οποίες μπορούν να παρακαμφθούν και, ως εκ τούτου, να παραμείνουν εύκολα ασυνείδητες και ανεπίλυτες καθ' όλη τη διάρκεια και παρά την αναπνευστική άσκηση- δεν έχουν τύχει επεξεργασίας.

Στο πιο βασικό επίπεδο, θα μπορούσαμε να πούμε ότι η σύγκρουση μεταξύ της τροφοδοτικής, αναζωογονητικής, επεκτατικής αναπνοής και της συμβιβαστικής, νεκρωτικής, ανασταλτικής αναπνοής αντιστοιχεί σε μια υποκείμενη σύγκρουση στον ψυχισμό μεταξύ του αυτοοργανωμένου αυθορμητισμού και των συνηθειών ελέγχου (που έχουν γίνει αυτόματες και ασυνείδητες). Πιο συγκεκριμένα, αυτό το είδος σύγκρουσης γίνεται αισθητά εμφανές κατά τη διάρκεια της συνεδρίας με την αναπνοή: υπάρχουν συγκεκριμένα όρια και “ταβάνια” που εκδηλώνουν αυτού του είδους τις συγκρούσεις και τα οποία μπορείτε να έχετε στο νου σας και να παρακολουθείτε.

Και τότε προκύπτει το μεγάλο ερώτημα: ως συμμετέχοντας σε αναπνευστικές ασκήσεις, τι θα κάνει το μυαλό σου με αυτή την αμφίθυμη, συγκρουσιακή εμπειρία; Και ως συντονιστής πώς θα αντιμετωπίσεις αυτή τη σύγκρουση, υποθέτοντας ότι την αναγνωρίζεις τη στιγμή που εκδηλώνεται, πέρα από το να πεις απλά: “Συνέχισε να αναπνέεις!”; (Το οποίο σημαίνει απλά: “συνέχισε να ακολουθείς τις οδηγίες μου αντί να επιστρέφεις ασυνείδητα στα συνηθισμένα μοτίβα αναπνοής σου”).

Η ακόμη αναξιοποίητη συνέργεια του breathwork και της σχεσιακής θεραπείας βάθους

Όλοι αυτοί οι περιορισμοί του breathwork (έτσι όπως το γνωρίζουμε) γενικά δεν αναγνωρίζονται, ούτε ιδιαίτερα αναφέρονται ή διαφημίζονται. Ωστόσο, είναι διάχυτοι. Δεν έχω συναντήσει προσεγγίσεις του breathwork που να είναι ειλικρινείς και ρεαλιστικές σχετικά με αυτούς τους περιορισμούς. Συχνά, αυτοί οι περιορισμοί δικαιολογούνται με την απλή ρήτρα εξόδου: “Αν δεν συμβεί τίποτα, αυτό σημαίνει απλώς ότι το σύστημά σας δεν ήταν έτοιμο αυτήν τη φορά -χρειάζεται να το αποδεχτείτε και να συνεχίσετε να προσπαθείτε!”.

Εκτός από το συγκεκριμένο παράδειγμα του breathwork, πολλές από τις θεραπευτικές μόδες που έχουν εμφανιστεί και εξαφανιστεί κατά τη διάρκεια των δεκαετιών, ενώ έδειξαν μια μεγάλη αρχική υπόσχεση για μερικά χρόνια και προφανώς εξακολουθούν να περιέχουν τον πυρήνα της αρχικής τους δύναμης και εγκυρότητας, έχουν χάσει τη λάμψη και την ελκυστικότητά τους, εν μέρει επειδή έχουν αποδυναμωθεί από ανθρώπους που ακολουθούν τη μόδα και τις πωλούν ως εύκολες τεχνικές, χωρίς να κατανοούν την πολυπλοκότητα του ψυχισμού. Σε τελική ανάλυση, υπάρχει μια περίπλοκη αντιφατική υποκειμενικότητα που λειτουργεί μέσα σε όλους μας, η οποία δύσκολα θα δεχθεί μια σταθερή θρέψη από μια απλή οδηγία που επαναλαμβάνεται ξανά και ξανά.

Οι άνθρωποι θα πουν ότι η “θεραπεία” (ό,τι και αν εννοούν με αυτό) κάνει τα πράγματα αχρείαστα περίπλοκα (και θα συμφωνούσα σε μεγάλο βαθμό) και ότι η αλλαγή μπορεί να είναι απλή και εύκολη.
Συμφωνώ ότι η επιφανειακή αλλαγή είναι αρκετά απλή και εύκολη (δεν είναι δύσκολο να υιοθετήσετε ένα νέο σύνολο πεποιθήσεων και οδηγιών, για παράδειγμα σχεδόν κάθε δάσκαλος οποιουδήποτε είδους προσέγγισης λέει ότι η αλλαγή της νοοτροπίας σας είναι το πιο σημαντικό συστατικό, επειδή είναι σαφές ότι η τρέχουσα νοοτροπία σας δεν είναι κατάλληλη, όσο συχνά και αν την έχετε ήδη αλλάξει).

Ωστόσο, η αλλαγή του χαρακτήρα στο επίπεδο των ψυχοσωματικών συνηθειών μας και του τύπου δεσμού, η μεταμόρφωση των βαθιά ριζωμένων προτύπων ύπαρξης, δράσης, σχέσεων και πόνου, απαιτεί κάτι περισσότερο από καλή θέληση, έξυπνες οδηγίες ή ακόμα και ριζικά νέες νοοτροπίες.

Συνθετικό breathwork

Είναι δυνατόν να ενοποιήσουμε την ψυχανάλυση, τη σωματική θεραπεία τραύματος, τη νευροφυτοθεραπεία του Reich, τις νευροεπιστήμες, τη θεραπεία δεσμού και χαρακτήρα με το breathwork; Η υπόθεσή μου είναι ότι αυτό δεν είναι μόνο δυνατό, αλλά και απαραίτητο. Μόνο μέσω της αλληλεπίδρασης μεταξύ αυτών των προσεγγίσεων μπορεί η καθεμία να αναδειχθεί και να αξιοποιήσει πλήρως το δυναμικό της.

Η ζωή -και το μοτίβο αναπνοής- πέρα από την άσκηση αναπνοής

Έτσι, όταν ξεκινάμε την αναπνοή, χρειάζεται να αμφισβητήσουμε την υπόθεση ότι “ένα μέγεθος ταιριάζει σε όλους” και να αναγνωρίσουμε ότι η αναπνοή και το μοτίβο αναπνοής είναι εξαιρετικά ατομικά.

Αντί να εστιάζουμε μόνο στο πώς να δώσουμε ένα γενικό σύνολο οδηγιών, δηλαδή κάποιος να λέει στο μυαλό σας πώς να “το κάνετε σωστά” και να αναπνέετε “σωστά”, χρειάζεται επίσης να δώσουμε προσοχή στο πώς οι οδηγίες γίνονται αποδεκτές μέσα σας, πώς προσγειώνονται στο δικό σας ψυχόσωμα και τι επίδραση έχουν στο σύστημά σας, συνειδητά και ασυνείδητα.

Όλοι μπορούμε να καταλάβουμε ότι παρά τη συνειδητή προσπάθεια που καταβάλλουμε για να αναπνέουμε σωστά σύμφωνα με τις οδηγίες, αν η αναπνευστική άσκηση πρόκειται να “λειτουργήσει” και να εκπληρώσει την υπόσχεσή της, θα πρέπει τελικά να επηρεάσει τον αυθόρμητο τρόπο αναπνοής μας, πρώτα στιγμιαία, αλλά και πέρα από αυτό, στη ζωή μας έξω από τη συνεδρία αναπνοής (η οποία, τελικά, για τους περισσότερους από εμάς αποτελεί το μεγαλύτερο μέρος της ζωής μας, ειδικά αν λάβουμε υπόψη και τον ύπνο).

Πώς λοιπόν μια σκόπιμη και συνειδητή άσκηση αναπνοής, την οποία στην καλύτερη περίπτωση θα ασκείτε για μία ή δύο ώρες κάθε φορά, θα επηρεάσει το μοτίβο αναπνοής σας τον υπόλοιπο χρόνο;

Σχεσιακό breathwork

Όπως δηλώνουν ρητά ορισμένοι από τους δασκάλους της αναπνοής: μπορείς να ακολουθήσεις όλες τις οδηγίες και να έχεις τη “σωστή” τεχνική, μπορείς να δημιουργήσεις τη “σωστή” ατμόσφαιρα, μπορείς να βάλεις την κατάλληλη πρόθεση, μπορείς να έχεις μια σχέση εμπιστοσύνης με τον δάσκαλό σου, και παρόλα αυτά μερικές φορές -για υποτιθέμενους μυστηριώδεις λόγους- απλώς δεν ρέει.

Οι περισσότεροι από αυτούς έχουν τη σοφία να συνειδητοποιήσουν ότι απλώς δεν μπορείς να το εκβιάσεις ή πιο συγκεκριμένα, τίποτα καλό δεν μπορεί να προκύψει από την προσπάθεια να το εκβιάσεις. Ωστόσο, τα εμπόδια και οι δυσκολίες παραμένουν μυστηριώδη, εφόσον έχουμε ήδη εξαλείψει ορισμένους κρίσιμους παράγοντες από το οπτικό μας πεδίο.

Μόλις δώσουμε προσοχή στις άρρητες σχέσεις που είναι πάντα παρούσες: τη σχέση του νου με τον αυθορμητισμό της αναπνοής και του σώματος, τη σχέση ψυχής-σώματος, τις μεταβιβάσεις προς κάποιες κρυφές παρουσίες, μπορούμε να αναγνωρίσουμε τη βαθιά λογική και τον ουσιαστικό σκοπό αυτών των περιορισμών και των λεγόμενων εμποδίων.

Τότε συνειδητοποιούμε ότι αυτά τα εμπόδια δεν πρέπει απλώς να ξεπεραστούν ή απλώς να τα υπερβούμε με το να συνεχίζουμε να αναπνέουμε, αλλά ότι αποτελούν ουσιαστικό μέρος της εργασίας και το σημείο που χρειάζεται προσοχή. Αποτελούν το ίδιο το “υλικό” που χρειάζεται να επεξεργαστούμε, για να επιτευχθεί μια μόνιμη μεταμόρφωση του αναπνευστικού μας μοτίβου που θα παραμείνει και στο μέλλον.

Οι διαστάσεις της παλινδρόμησης του breathwork

Προφανώς, με το άτομο που αναπνέει ξαπλωμένο και τον συνοδό να κάθεται δίπλα του, σε όρθια θέση, οι δυναμικές των σχέσεων γίνονται λίγο ευαίσθητες.

Οι περισσότεροι άνθρωποι που υποστηρίζουν ή ορκίζονται στο όνομα του breathwork έχουν είτε μια σιωπηρή ή ρητή διαίσθηση και βίωμα ότι το breathwork μπορεί να προσφέρει πρόσβαση σε πρώιμα βιώματα ή βιώματα παλινδρόμησης με τρόπους που το μυαλό γενικότερα δεν μπορεί να φθάσει από μόνο του. Αυτή η διαίσθηση ήταν πάντα αναπόσπαστο μέρος μιας προσέγγισης όπως το Rebirthing, επειδή ένας σημαντικός αριθμός από εμάς που την ακολουθούσαμε είχαμε αυθόρμητες και συχνά μεταμορφωτικές επαναβιώσεις της γέννησής μας.

Ωστόσο, το τραύμα της γέννησης μπορεί να τονιστεί σε βάρος των πολλών λιγότερο δραματικών και πιο λεπτών τραυματικών βιωμάτων που οι περισσότεροι από εμάς περάσαμε σε διαφορετικό βαθμό στις πρώιμες σχέσεις δεσμού. Αυτή η τεράστια γκάμα προ-λεκτικών εμπειριών δεσμού αποτελεί επίσης μια βαθιά δεξαμενή για το τι μπορεί να αναδυθεί μέσω της έντασης της αναπνοής.

Τα περισσότερα από αυτά τα πρώιμα βιώματα αφορούσαν εγγενώς τις σχέσεις μας και αποτελούν το πεδίο της “άρρητης σχεσιακής γνώσης”. Όταν αυτού του είδους τα βιώματα ενεργοποιούνται και εκδηλώνονται κατά τη διάρκεια του breathwork, συνοδεύονται από βαθιές και έντονες μεταβιβάσεις. Αυτές πρέπει να κατευθυνθούν κάπου, ώστε το breathwork να γίνει μια οδός “επεξεργασίας” και όχι “διαδραμάτισης”.

Εδώ είναι που η βαθιά ψυχολογική κατανόηση είναι απαραίτητη: χωρίς αυτήν, το σύστημα σώματος-νου-ψυχής του θεραπευόμενου θα καταφύγει σε κάθε είδους ελιγμούς και παρακάμψεις προκειμένου να διαχειριστεί και να κρατήσει σε απόσταση την πιθανή προ-λεκτική υπερχείλιση.

Σε τέτοιου είδους έντονες και ακραίες καταστάσεις, τόσο μέσα στον θεραπευόμενο, όσο και μεταξύ θεραπευόμενου και θεραπευτή, όλες οι αρχές της διαπροσωπικής νευροβιολογίας και της νευροψυχανάλυσης γίνονται χρήσιμες και σχετικές και έτσι ιδανικά μπορούν να ενσωματωθούν στο breathwork.

Εδώ, η αλληλεπιδραστική ρύθμιση πλησιάζει όσο πιο κοντά γίνεται το σημείο που θα μπορούσε να φθάσει ένας ενήλικος, δηλαδή την αρχική δυάδα βρέφους-γονέα. Ιδανικά, ο θεραπευτής του breathwork που κάθεται δίπλα σας έχει κάποια αίσθηση, εμπειρία και διαίσθηση για αυτές τις διαδικασίες.

Ο Michael Soth θα συντονίσει ένα διαδικτυακό σεμινάριο πάνω στο σχεσιακό-συνθετικό breathwork στις 1-2 Νοεμβρίου 2025. Περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να βρείτε εδώ: ΣΧΕΣΙΑΚΟ ΣΥΝΘΕΤΙΚΟ BREATHWORK.

* Μετάφραση άρθρου: 

Δημήτρης Τζαχάνης

Εκπαιδευμένος στη θεραπεία Gestalt & πιστοποιημένος σωματικός ψυχοθεραπευτής, μέσω της Εθνικής Εταιρείας Ψυχοθεραπείας Ελλάδος.
Εμπνευστής του Gestalt Synthesis.