Ακρόαση άρθρου......

Ο κινηματογράφος και η τέχνη αντλούν συχνά έμπνευση από ψυχικές διαταραχές, διαμορφώνοντας δυνατές ιστορίες. Μια καθηλωτική ταινία είναι το Split του M. Night Shyamalan, με τον James McAvoy σε έναν συγκλονιστικό ρόλο.

H ταινία εξιστορεί τη ζωή ενός ανθρώπου με 23 διακριτές προσωπικότητες και μια 24η που παραμένει «κρυμμένη». Μία ταινία που θέτει στο προσκήνιο τη Διασχιστική Διαταραχή Ταυτότητας (Dissociative Identity Disorder – DID), μια διαταραχή με μυστηριώδη φύση που αποτελεί αίνιγμα στον κόσμο της ψυχικής υγείας.

Πόσα, όμως, από αυτά που προβάλλονται στις κινηματογραφικές οθόνες είναι πραγματικά και πόσα μια δραματουργική, κινηματογραφική έκφραση;

Τι είναι Διασχιστική Διαταραχή Ταυτότητας;

Η Διασχιστική Διαταραχή Ταυτότητας, η DID, γνωστή και ως πολλαπλή διαταραχή προσωπικότητας, είναι μια σπάνια διαταραχή και αναφέρεται στην ύπαρξη δύο ή περισσότερων προσωπικοτήτων ή ταυτοτήτων στο ίδιο άτομο. Οι ιδιαίτερες ταυτότητες (γνωστές και ως alters) διαφέρουν σε χαρακτηριστικά όπως το φύλο, η ηλικία, η φωνή ή ακόμη και η σωματική δυναμική, διαφοροποιώντας τις προσωπικότητες που εναλλάσσονται.

Σύμφωνα με το “Dissociative Identity Disorder: Theoretical and Treatment Controversies” των Lewis Cohen, Joan Berzoff, Mark Elin, η διαταραχή βρίσκει τις ρίζες της στην παιδική ηλικία και σε σοβαρά τραύματα της περιόδου αυτής, όπως η κακοποίηση ή η παραμέληση. Σε μια προσπάθεια προστασίας, ο εγκέφαλος του παιδιού, «απομόνωσε» τις τραυματικές εμπειρίες και επέτρεψε τη δημιουργία διαφορετικών ταυτοτήτων με ξεχωριστές ικανότητες, ώστε να διαχειριστούν τον πόνο.

Ο Putnam περιέγραψε την παραπάνω διαδικασία ως «διασχιστική άμυνα», αναπτύσσοντας τη θεωρία ότι η διαταραχή λειτουργεί ως μηχανισμός επιβίωσης σε περιπτώσεις σοβαρού τραύματος.

Υποστήριξε ότι τα παιδιά με DID έχουν βιώσει συνήθως χρόνια κακοποίηση ή τραύμα, και το μυαλό τους αντιμετωπίζει αυτές τις εμπειρίες με τη δημιουργία ξεχωριστών ταυτοτήτων, αποθηκεύοντας τις οδυνηρές αναμνήσεις.  

Μια ματιά στην ιστορία…

Η Διαταραχή Πολλαπλής Προσωπικότητας, όπως αναφερόταν παλιότερα, καταγράφηκε πρώτη φορά το 1854, με την Jeanne Fery να υπόκειται σε εξορκισμό. Αναφέρθηκαν συμπτώματα που περιλάμβαναν την ύπαρξη πολλαπλών προσωπικοτήτων με διαφορετικά ονόματα και χαρακτηριστικά. Οι ταυτότητες αυτές, οι οποίες εναλλάσσονταν μέσω εσωτερικών φωνών, αλλαγών στην συμπεριφορά και τις ικανότητες, φαίνεται να προήλθαν από τραύματα παιδικής κακοποίησης και αμέλειας (Van der Hart, Lierens, Goodwin, 1996).

ΚΥΚΛΟΣ ΑΓΧΟΥΣ | 13 ΣΕΜΙΝΑΡΙΑ - 26 ΩΡΕΣ
5 ζωντανά (online) και 8 βιντεοσκοπημένα σεμινάρια για το άγχος | Κόστος συμμετοχής: 40 ευρώ για εγγραφές που θα γίνουν έως 31 Ιανουαρίου 2025 | Διοργάνωση: PSYCHOLOGY.GR

Ακόμη μία περίπτωση καταγράφηκε το 1623, με τη μοναχή Sister Benedetta να εμφανίζει αμνησία, αυτοτραυματισμό, καθώς και διαφορετικούς τόνους φωνής και διαλέκτους για κάθε ταυτότητα. Τα συμπτώματα αυτά, ωστόσο, θεωρούνταν «δαιμονικά» για την εποχή και δεν εξετάστηκαν περαιτέρω.

Μόλις τον 19ο αιώνα άρχισε να εξετάζεται και να κατανοείται η Διασχιστική Διαταραχή Ταυτότητας, με την περίπτωση του Louis Auguste Vivet το 1882 να αποτελεί την πρώτη επίσημη διάγνωση της διαταραχής. Η διάγνωση αυτή παρέμεινε ένα ασαφές μυστήριο, αφού για δεκαετίες η διασχιστική διαταραχή συγχεόταν με τη σχιζοφρένεια.

Ο Pierre Janet ήταν από τους πρώτους ενδιαφερόμενους μελετητές της διάσχισης, ενώ το έργο του Morton Prince το 1906 έφερε στο προσκήνιο τη διαταραχή μέσω κλινικών περιγραφών. 

Το 1932 η θεωρία του Ferenczi συνέδεσε τη διάσχιση με τα τραύματα της παιδικής ηλικίας, σημειώνοντας σημαντική πρόοδο για την κατανόηση της ΔΔΤ (Howell, 2011). Παρά τις αμφιλεγόμενες απόψεις και τη σύνδεση της διάσχισης με άλλες διαταραχές, όπως αυτή της υστερίας ή σχιζοφρένειας, η ΔΔΤ αναγνωρίστηκε ως ξεχωριστή στο DSM-IV μόλις το 1994. Ο αιτιολογικός παράγοντας εμφάνισής της θεωρείται το τραύμα στην παιδική ηλικία, αν και αυτή η άποψη έχει αμφισβητηθεί. Παρά τις δυσκολίες και τις διαμάχες, στο DSM-5 η Διασχιστική Διαταραχή Ταυτότητας κατέχει πλέον τη δική της θέση, ενώ οι περιπτώσεις της Jeanne Fery και της Sister Benedetta αποδεικνύουν την ύπαρξή της ήδη από τον 16ο αιώνα.

Πώς αναγνωρίζεται η Διασχιστική Διαταραχή Ταυτότητας;

Η διάγνωση της DID παραμένει δύσκολη ακόμη και σήμερα, καθώς συχνά συγχέεται με άλλες ψυχικές διαταραχές. Τα κύρια συμπτώματά της αφορούν:

  • Κενά μνήμης, αμνησία, για καθημερινές δραστηριότητες, γεγονότα ή προσωπικά στοιχεία.
  • Αίσθηση αποσύνδεσης από τον εαυτό και το περιβάλλον.
  • Παρουσίαση πολλαπλών ξεχωριστών ταυτοτήτων, με ιδιαίτερη αίσθηση του εαυτού, ονόματος, ιστορίας, φύλου και συμπεριφοράς σε κάθε ταυτότητα. Εμφανίζονται, ακόμη, διαφορετικοί τρόποι ομιλίας, στάσεις σώματος και φυσιολογικές αντιδράσεις.
  • Αυτοκαταστροφική συμπεριφορά, συνήθως σε μία από τις ταυτότητες.
  • Αίσθηση έλλειψης ελέγχου 

Η απεικόνιση της DID στον κινηματογράφο 

ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΔΕΟΝΤΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΗΘΙΚΗΣ ΣΤΗΝ ΑΣΚΗΣΗ ΤΗΣ ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ:
Κύκλος 5 Online Σεμιναρίων | Διοργάνωση: PSYCHOLOGY.GR | Κόστος Συμμετοχής: 35 ευρώ, για εγγραφές που θα πραγματοποιηθούν έως 31 Ιανουαρίου 2025

Το Split, και άλλες ταινίες όπως το “The Three Faces of Eve”, που αγγίζουν το θέμα της Διασχιστικής Διαταραχής προκαλούν συζητήσεις σχετικά με την ακριβή ή μη αναπαράστασή της. Στην πρώτη ταινία, ο Kevin παρουσιάζει ιδιαίτερες πολλαπλές προσωπικότητες με εξαιρετική δραματικότητα και θεατρικότητα, με τη ντροπαλή φύση του Hedwig να συνυπάρχει με τον αυταρχικό και απειλητικό Dennis.

Οι μεταβάσεις μεταξύ των ταυτοτήτων του Kevin βασίζονται σε επιστημονικά αποδεκτά στοιχεία, ωστόσο η «υπερφυσική» δύναμη της 24ης προσωπικότητας, του «Κτήνους», θεωρείται φανταστική πρoσθήκη, παρ’ όλο που παρατηρούνται διαφορές σωματικής δυναμικής στην πραγματικότητα της διαταραχής. 

Μέσω του δραματουργικού αυτού στοιχείου, εντείνονται τα στερεότυπα για τα άτομα με DID, παρουσιάζοντάς τα ως επικίνδυνα και απειλητικά. Ωστόσο, η πραγματικότητα είναι πως τα άτομα που πάσχουν από DID εμφανίζουν βία εξαιρετικά σπάνια, και αυτή στρέφεται πιο συχνά προς τον εαυτό τους.

Από τη μία πλευρά, λοιπόν, οι ταινίες που αγγίζουν το θέμα της DID εστιάζουν την προσοχή του κοινού σε σπάνιες ψυχικές διαταραχές, προωθώντας τη συζήτηση, την αναγνώριση και την περαιτέρω διερεύνηση τους. Από την άλλη, όμως, εντείνονται παρανοήσεις και προκαταλήψεις σε βάρος των ατόμων με διάσχιση. Πόσοι άραγε σκέφτηκαν ότι όσοι πάσχουν από DID μπορούν να εξελιχθούν σε «τέρατα», αφού παρακολούθησαν μια τέτοια ταινία; 

Στροφή στην Πραγματικότητα

Η διασχιστική διαταραχή ταυτότητας είναι μια πραγματικότητα, μια ψυχική διαταραχή και όχι απλώς ένα θέμα για τον κινηματογράφο.

Ενώ ταινίες όπως το Split φέρνουν το ζήτημα στο προσκήνιο, μας καλούν παράλληλα να τις αντιμετωπίζουμε κριτικά, να βλέπουμε πέρα από το δράμα, να αναζητούμε την αλήθεια πίσω από την τέχνη.

Η ανθρώπινη ψυχή είναι βαθιά και περίπλοκη. Η διαταραχή αυτή αποτελεί μια υπενθύμιση του τρόπου με τον οποίο ο εγκέφαλος έχει την ικανότητα να προσαρμόζεται σε τραυματικές συνθήκες. Χρειάζεται να ενισχύσουμε την ενσυναίσθηση και την υποστήριξη απέναντι στα άτομα που ζουν με αυτή τη διαταραχή, με σεβασμό, γνώση και κατανόηση.

 

ΠΗΓΕΣ

Berzoff, J. N. (1996). Dissociative identity disorder: Theoretical and treatment controversies. Jason Aronson.
Howell, E. (2011). The Dynamic Unconscious and the Dissociative Structure of the Mind. In Understanding and treating dissociative identity disorder: A relational approach. New York: Routledge.
Van der Hart, O., Lierens, R., & Goodwin, J. (1996). Jeanne Fery: A sixteen century case of Dissociative Identity Disorder. The Journal of Psychohistory, 24(1).

 

Συγγραφή - Επιμέλεια Άρθρου

Ολυμπία Κεχρολόγου
Φοιτήτρια Ψυχολογίας και Συμβουλευτικής στο Wolverhampton University, και του τμήματος Κοινωνικής και Εκπαιδευτικής Πολιτικής του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, με εσωτερική εξειδίκευση στην Εκπαίδευση Ενηλίκων.