Διαταραχές Πρόσληψης Τροφής

Η πλειοψηφία των ανθρώπων εμφανίζουν περιστασιακά κάποιου τύπου διαταραχή στην πρόσληψη τροφής, γι’ αυτό θα πρέπει να υπάρχει διάκριση μεταξύ μιας τέτοιας παροδικής κατάστασης και των πιο μόνιμων προβλημάτων, που έχουν επιβαρυντικές επιδράσεις στην υγεία.

Γενικά, οι διατροφικές συμπεριφορές καλύπτουν ένα εύρος σωματικού βάρους, ψυχολογικών και συμπεριφοριστικών διαταραχών.

Οι διαταραχές λοιπόν πρόσληψης τροφής είναι επίσημα αναγνωρισμένες και ενταγμένες στα διαγνωστικά εγχειρίδια.

Τα γνωρίσματα των κυριότερων διαταραχών πρόσληψης τροφής είναι

1. Νευρική Ανορεξία ή Ψυχογενής Ανορεξία.

• Επίμονος περιορισμός της προσλαμβάνουσας τροφής.
• Σημαντική μείωση του σωματικού βάρους (<85% από αυτό που αναμένεται ανάλογα με την ηλικία, το φύλο, τις περιβαλλοντικές συνθήκες και τη σωματική υγεία του/της ασθενούς).
• Έντονος φόβος αύξησης σωματικού βάρους.
• Διαταραχή εικόνας σώματος.
• Στις γυναίκες αμηνόρροια.
• Επίμονες συμπεριφορές που εμποδίζουν την αύξηση βάρους.

Διακρίνονται δύο τύποι της νόσου:

α) περιοριστικός: κατά τη διάρκεια των 3 τελευταίων μηνών το άτομο δεν έχει εμπλακεί σε επαναλαμβανόμενα επεισόδια υπερφαγίας ή συμπεριφοράς κάθαρσης - η απώλεια βάρους επιτυγχάνεται μέσω άσκησης και δίαιτας.

β) υπερφαγικός-καθαρτικός: κατά τη διάρκεια των 3 τελευταίων μηνών το άτομο έχει εμπλακεί σε επαναλαμβανόμενα επεισόδια υπερφαγίας ή συμπεριφοράς κάθαρσης.

 

2. Νευρική Βουλιμία ή Ψυχογενής Βουλιμία.

• Επαναλαμβανόμενα επεισόδια.
• Τουλάχιστον μια φορά μέσα στη βδομάδα για τρεις μήνες.
• Αφύσικα μεγάλες ποσότητες φαγητού για μια διακριτή περίοδο χρόνου.
• Έλλειψη ελέγχου (αντικειμενική λαιμαργία).
• Ακατάλληλες αντισταθμιστικές συμπεριφορές προκειμένου να αποφευχθεί η αύξηση του βάρους: υπερβολική άσκηση, πρόκληση εμετού, νηστεία, κατάχρηση φαρμάκων (καθαρτικά, διουρητικά και κλύσμα)
• Ακραία επιρροή του βάρους του σώματος ή του σχήματος για την αυτοεκτίμηση.

Διαταραχή η οποία έχει περιγραφεί ως η κύρια ψυχοπαθολογία των διατροφικών διαταραχών.

3. Καταναγκαστική επεισοδιακή υπερφαγία γνωστή και ως αδηφαγική διαταραχή.

• Εμμονή με το βάρος και το σχήμα του σώματος.
• Μόνιμη ενασχόληση με την τροφή.
• Τα επεισόδια συμβαίνουν χωρίς να υπάρχουν αντισταθμιστικές συμπεριφορές, όπως η κάθαρση, η νηστεία και η άσκηση.
• Αμφιταλάντευση ανάμεσα στην επιθυμία για περιορισμό λήψης τροφής προκειμένου να μειωθεί το βάρος, και στη θέληση για σταθεροποίηση των διατροφικών συνηθειών.
• Συνδέεται με έκπτωση στην κοινωνική, επαγγελματική λειτουργικότητα, χαμηλή αυτοεκτίμηση, κατάχρηση ουσιών και έλλειψη ικανοποίησης του ατόμου από το σχήμα του σώματός του.

 

4. Διαταραχές σίτισης και πρόσληψης τροφής μη προσδιοριζόμενες αλλιώς «άτυπες διαταραχές πρόσληψης τροφής».

• Πληρούνται όλα τα κριτήρια για την ανορεξία για τις γυναίκες, εκτός από το κριτήριο για την έμμηνη ρύση η οποία σε αυτή την περίπτωση υπάρχει σε μηνιαία βάση.
• Πληρούνται όλα τα κριτήρια για την ανορεξία,  εκτός από το ότι, παρά τη σημαντική απώλεια βάρους, το τρέχον βάρος του ατόμου βρίσκεται σε φυσιολογικό επίπεδο.
• Πληρούνται όλα τα κριτήρια για τη βουλιμία εκτός, από το ότι η υπερφαγία και οι αντισταθμιστικές συμπεριφορές εμφανίζονται σε συχνότητα μικρότερη από δύο φορές την εβδομάδα ή για διάρκεια μικρότερη από 3 μήνες.
• Παρατηρείται τακτική χρήση αντισταθμιστικών συμπεριφορών μετά την πρόσληψη μικρής ποσότητας τροφής από άτομο φυσιολογικού σωματικού βάρους (π.χ. αυτοπροκαλούμενος εμετός μετά την κατανάλωση δύο μπισκότων).
• Κατ’ επανάληψη μάσηση και απόπτυση μεγάλων ποσοτήτων τροφής.
  
  

5) Μυρηκαστική Διαταραχή

6) Αποφευκτική/Περιοριστική Διαταραχή πρόσληψης τροφής

7) Διαταραχές απέκκρισης:
    1) Ενούρηση
    2) Εγκόπριση
    3) Απροσδιόριστη διαταραχή απέκκρισης & άλλη προσδιορισμένη διαταραχή απέκκρισης

8) Ορισμένοι έχουν κατατάξει και την παχυσαρκία στη λίστα των διατροφικών διαταραχών.

Σύμφωνα με την Gockel (1994) εντοπίζονται τα εξής κοινά με τα οποία συνδέονται οι διαταραχές:

Ο ανορεξικός:
θέλει να δείχνει απρόσιτος καθώς νιώθει νικητής απέναντι στην αδυναμία της πείνας και ανώτερος από τους άλλους.

Ο βουλιμικός:
είναι μοναχικός και εγκεφαλικός τύπος, αρκετά απόμακρος για να κρατήσει ασφαλές το μυστικό της διατροφικής συμπεριφοράς.

Ο υπερφαγικός:
χτίζει ένα «μονωτικό στρώμα» με την υπερβολική τροφή για να προστατέψει τον εαυτό του από την κριτική που τον κυνηγάει σχετικά με το βάρος του.

Δημιουργείται λοιπόν μια απόσταση ανάμεσα στον πάσχοντα και στον γύρω κόσμο.

Οι διαταραχές εκδηλώνονται ασυνείδητα και οι πάσχοντες διακατέχονται κυρίως από φόβους.

Το κεντρικό χαρακτηριστικό τους μπορεί φαινομενικά να είναι η κατανάλωση του φαγητού αλλά στην πραγματικότητα πρόκειται για άλλα γνωρίσματα όπως:

i.  Άσκηση ελέγχου πάνω στη ζωή.
ii. Παραμερισμός του ελέγχου στην πρόσληψη τροφής από αντίδραση σε μία ελεγκτική και στρεσογόνα ζωή.
iii.Πρόθεση να τραβήξουν την προσοχή των άλλων ίσως για να τους τιμωρήσουν για κάτι.
iv.Αναζήτηση παρηγοριάς όταν απουσιάζει η συναισθηματική υποστήριξη.

Ανορεξία

Σωματικές επιπτώσεις

Κλινικά συμπτώματα → ξηρό λεπτό δέρμα → αδύναμα νύχια → κόπωση και μυϊκή ατονία → βραδυκαρδία → υπόταση, ζαλάδες → εμμηνορρυσία ή διαταραχές εμμήνου κύκλου → υποθερμία → κοιλιακό άλγος → δυσκοιλιότητα → οστεοπόρωση → ατονία εντέρου και άλλες επιπλοκές ΓΕΣ

1ος στόχος:

Αναστολή απώλειας βάρους

↓

Αποκατάσταση καλύτερης θρεπτικής κατάστασης

↓

Μικρή πρόσληψη τροφής-συχνά γεύματα

↓

Ενθάρρυνση για ελεγχόμενη αύξηση σωματικού βάρους

↓

Αναλυτικό διατροφικό ιστορικό, προσδιορισμός θερμίδων, διατροφικό πλάνο-πλάνο συντήρησης

↓

Συμπληρώματα διατροφής

Φαρμακευτική αντιμετώπιση:

1) αντικαταθλιπτικά
2) αντιψυχωτικά
3) άλλες φαρμακοθεραπείες

Ψυχοκοινωνικές παρεμβάσεις:

1)  Ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις
2)  Ψυχοδυναμικές προσεγγίσεις
3)  Διαπροσωπική ψυχοθεραπεία
4)  Οικογενειακή θεραπεία

Βουλιμία

1ος στόχος:

Κανονικότητα γευμάτων

↓

Σταθεροποίηση του σωματικού βάρους

↓

Διατροφικό πλάνο σύμφωνα με ανάγκες του ασθενούς

↓

Διατροφή αδυνατίσματος εφόσον χρειάζεται

↓

Εποπτεία και παρακολούθηση

Διαταραχή Επεισοδιακής Υπερφαγίας ή Αδηφαγική Διαταραχή

Κατά την κρίση υπερφαγίας παρατηρούνται τουλάχιστον τρία από τα εξής:

• Να τρώει πιο γρήγορα από ότι συνήθως.
• Να τώρα μέχρι να αισθανθεί δυσφορία.
• Να τρώει μόνος επειδή αισθάνεται άσχημα για το πόσο τρώει.
• Να τρώει μεγάλες ποσότητες τροφής χωρίς να πεινάει.
• Να αισθάνεται αηδιασμένος με τον εαυτό του ή ενοχές.

Τι προκαλεί τις διαταραχές πρόσληψης τροφής;

Σε γενικές γραμμές τα άτομα που στρέφονται προς αυτές τις καταστάσεις πάσχουν από:

• χαμηλή αυτοεκτίμηση,
• δυσκολία άσκησης ελέγχου στη ζωή τους.

Πιο συγκεκριμένα όμως οι παράγοντες που τις προκαλούν είναι οι  ακόλουθοι:

Γενετική προδιάθεση:
Αυξημένη ευαισθησία στην ντοπαμίνη (υπεύθυνη για τα συναισθήματα της επιβράβευσης και της ευχαρίστησης).
Κληρονομικότητα.

Βιολογικά αίτια:
Έχει εντοπιστεί ότι η νοραδρεναλίνη εμπλέκεται στις πιο σοβαρές μορφές ανορεξίας όπως επίσης έχει παρατηρηθεί και δυσλειτουργία της σεροτονίνης

Ψυχολογικά αίτια:
Χαμηλή αυτοεκτίμηση.
Αισθήματα ανεπάρκειας ή έλλειψης ελέγχου στη ζωή.
Κατάθλιψη, άγχος, θυμός ή μοναξιά.
Δυσκολία έκφρασης συναισθημάτων.
Διαταραχές συμπεριφοράς.
Διαταραχές διάθεσης.
Αγχώδεις Διαταραχές.
Χαρακτηριστικά προσωπικότητας (τελειοθηρία, ψυχαναγκασμοί, νευρωτισμός, άγχος για το μέλλον).

Οικογένεια:
Σεξουαλική ή σωματική τραυματική εμπειρία.
Συναισθηματική κακοποίηση και παραμέληση.
Απώλεια ή τραυματική εμπειρία.
Μέλος της οικογένειας που εκδηλώνει διαταραγμένες ή ανθυγιεινές διατροφικές συνήθειες,
Οικογενειακό ιστορικό κατάθλιψης ή διαταραχών διάθεσης.

Ευρύτερο ανθρώπινο περιβάλλον και διαπροσωπικές σχέσεις:
Επαγγέλματα «υψηλού κινδύνου».
Πρωταθλητισμός - Διαγωνισμοί.
Ετικετοποίηση και εκφράσεις όπως «παχουλό παιδί», «πώς είσαι έτσι;» «έτσι είναι το σουλούπι του».

Δίαιτα και σωματικό βάρος:
Προβλήματα βάρους = αιτία ή αποτέλεσμα της διαταραχής.

Πολιτισμικοί / Περιβαλλοντικοί παράγοντες, ΜΜΕ:
Διαμόρφωση αντίληψης “του ωραίου” και της επιτυχίας: αδύνατες γυναίκες - μυώδεις άντρες.

Εκτός από τα παραπάνω αίτια υπάρχουν:

γνωστικές διεργασίες που συντελούν στην εκδήλωση της διαταραχής.

Επίσης τα άτομα που πάσχουν από διαταραχές πρόσληψης τροφής ανήκουν σε συγκεκριμένους τύπους προσωπικότητας σύμφωνα με έρευνες.

Α) Απορρυθμισμένος-υπορρυθμισμένος τύπος
Β) Περιοριστικός-υπερβολικά ελεγκτικός τύπος
Γ) Λειτουργικός-τελειομανής τύπος

Ψυχικές διαταραχές και νοσήματα που σχετίζονται με την πρόσληψη τροφής

Αλλοτριοφαγία-Pica:
Καταναγκαστική ακατάσχετη επιθυμία για κατανάλωση μη βρώσιμων ουσιών που δεν έχουν θρεπτική αξία όπως γόμα, ξύλο, κιμωλία και σαπούνι. Τα μικρά παιδιά αντιπροσωπεύουν το 25 - 33% και το διάστημα κυμαίνεται για περισσότερο από ένα μήνα.

Σύνδρομο νυχτερινής σίτισης:
Αποτελεί μία διαταραχή διάθεσης και ύπνου παρά διατροφική.

Δυσμοροφοβία:
Υπερβολική ενασχόληση, εμμονή κάποιου ατόμου σε ένα φανταστικό μειονέκτημα στην εμφάνισή του και αυτή η εμμονή προξενεί σημαντική συναισθηματική αναστάτωση στη ζωή του.

Φοβία φαγητού:
Παράλογος, έντονος και επίμονος φόβος κατά την πραγματική ή νοερή παρουσία συγκεκριμένων καταστάσεων. Παραδείγματα τροφικών φοβιών είναι cibophobia (φόβος τροφής), phagophobia (φόβος κατάποσης), geumatophobia (φόβος κατανάλωσης γευμάτων).

Σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου ή αλλιώς «σπαστική κολίτιδα», που αφορά μία ψυχοσωματική ασθένεια.

Ψυχολογία και σακχαρώδης διαβήτης.

Καχεξία:
Απώλεια μάζας σώματος που γίνεται ακούσια και δεν μπορεί να αναστραφεί με διατροφική υποστήριξη.

Αγχώδεις διαταραχές:
Το άγχος μπορεί να επηρεάσει το πεπτικό σύστημα είτε στιγμιαία είτε όταν η πάθηση είναι χρόνια με πολλούς τρόπους όπως μέσω των παρακάτω:

Δυσκοιλιότητα
Μειωμένη όρεξη
Έλκος
Σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου
Ναυτία
Διάρροιες
Δυσπεψία
Παλινδρόμηση  και καούρα

Συννοσηρότητα:

• Κατάθλιψη
• Αγχώδεις Διαταραχές
• Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή
• Οριακή Διαταραχή Προσωπικότητας
• Ουσίες/Εθισμός/Εξάρτηση

Διάγνωση Διατροφικών Διαταραχών:

Όσο νωρίτερα γίνει η διάγνωση τόσο πιο αποτελεσματική είναι η θεραπεία.

Είναι σημαντικό για τη διάγνωση να εξεταστεί σφαιρικά ο/η ασθενής διότι υπάρχει περίπτωση να υποβόσκει άλλη ψυχική διαταραχή που προκάλεσε τη διατροφική διαταραχή, συνεπώς θα πρέπει να εστιάσει εκεί η θεραπεία:

• Ιατρική εκτίμηση
• Ψυχολογική-Ψυχιατρική αξιολόγηση - Συνέντευξη ασθενούς

Πως να βοηθήσω κάποιον που πάσχει από διατροφικές διαταραχές;

Να είστε «δίπλα» και όχι «απέναντι» τους καθώς είναι τελικά δική τους επιλογή να αποφασίσουν πότε θα είναι έτοιμοι.

Ενθαρρύνετε το αγαπημένο σας πρόσωπο να ζητήσει βοήθεια. 

Ζητήστε συμβουλές από έναν επαγγελματία υγείας, ακόμα κι αν ο φίλος ή το μέλος της οικογένειάς σας δεν το κάνει. 

Γίνετε πρότυπο για υγιεινή διατροφή, άσκηση και εικόνα σώματος. Μην κάνετε αρνητικά σχόλια για το σώμα σας ή κάποιου άλλου.

Μην είστε επικριτικοί, αποφύγετε τις απειλές, τις τακτικές εκφοβισμού, τις αποδοκιμασίες και τα ξεσπάσματα θυμού. Ένα άτομο με διατροφική διαταραχή χρειάζεται συμπόνια και υποστήριξη, όχι μια φιγούρα αυθεντίας.

Αν κάποιος υποψιάζεται ότι αντιμετωπίζει μια διατροφική διαταραχή, είναι σημαντικό να ζητήσει επαγγελματική βοήθεια, συνήθως από ψυχολόγους, ψυχίατρους και διατροφολόγους. Η θεραπεία μπορεί να περιλαμβάνει ψυχοθεραπεία, διατροφική στήριξη, φαρμακευτική αγωγή και σε ορισμένες περιπτώσεις νοσηλεία. 

Οι παρακάτω τηλεφωνικές γραμμές συμβουλευτικές υποστήριξης εξειδικεύονται σε διατροφικές διαταραχές:

1) Τμήμα Διατροφικών Διαταραχών: 
Βουρνάζου 37, Αμπελόκηποι, 2106448980, 2106448003.

2) Ελληνικό Κέντρο Διατροφικών Διαταραχών:
Κήπων 40 & Χελιδονούς, Κηφισιά, 210 8003493, 211 2212044.

3)  Κέντρο Ημέρας «Ανάσα»:
Λ. Συγγρού 36-38 Αθήνα, 210-9234904 , 210-9212345.

Μη διστάσεις κάλεσε, δεν είσαι μόνος σου, είναι καλύτερο να μιλήσεις σε κάποιον  παρά να αναζητήσεις ανακούφιση στο φαγητό. Η παροχή στήριξης θα σε βοηθήσει να υιοθετήσεις υγιεινές διατροφικές συνήθειες στην καθημερινότητά σου, θα διατηρήσεις το βάρος σου σε ένα φυσιολογικό επίπεδο χωρίς τις αρνητικές και αγχωτικές επιπτώσεις της δίαιτας.

Μπορείς να ανακτήσεις τον έλεγχο της ζωής σου! Τόλμησέ το!

Βιβλιογραφικές αναφορές:

American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.). doi.org/10.1176/appi.books.9780890425596
Barlow, D. H., Durand, V. M. & Hofmann, S. G. (2022). Ψυχοπαθολογία. Μια συνθετική προσέγγιση. (επιμ) Βασιλόπουλος, Σ. & Σκώκου, Μ. Gotisis.
Fairburn, C. G., & Harrison, P. J. (2003). Eating disorders. The Lancet, 361, 407–416. doi:10.1016/s0140-6736(03)12378-1
Εμμανουηλίδου, Κ. (2011). Ψυχολογία της διατροφής. Πώς οι διατροφικές συνήθειες αντανακλούν τον συναισθηματικό μας κόσμο. Μεταίχμιο