Φύλο, Πατριαρχική Δομή της Κοινωνίας και Νευρική Ανορεξία: Μια Φεμινιστική Προσέγγιση

Ακρόαση άρθρου......

Η νευρική ανορεξία δεν είναι απλώς μια ασθένεια που αφορά το σώμα ή τη διατροφή. Είναι μια σιωπηλή κραυγή μέσα σε έναν κόσμο που επιβάλλει ασφυκτικά πρότυπα, ελέγχει, τιμωρεί και επιτηρεί.

Αν και επιστημονικά αναγνωρίζεται ως μια σοβαρή ψυχική ασθένεια με σημαντικές σωματικές επιπτώσεις, δεν αρκεί να τη δούμε μόνο μέσα από ιατρικούς όρους. Ιδίως όταν παρατηρούμε ότι τα περιστατικά νευρικής ανορεξίας εμφανίζονται σε συντριπτική πλειοψηφία σε γυναίκες, κάτι που δεν μπορεί να αγνοηθεί ούτε να αποδοθεί απλώς σε βιολογικές διαφορές.

Η Ψυχοδυναμική της Ανορεξίας μέσα από Φεμινιστική Οπτική

Η φεμινιστική προσέγγιση μας καλεί να δούμε αυτή τη διαταραχή μέσα από ένα κοινωνικό και πολιτισμικό πρίσμα, να εξετάσουμε το πώς

• η πατριαρχία,
• η κοινωνική κατασκευή της θηλυκότητας,
• η διαρκής επιτήρηση του γυναικείου σώματος

Συνδέονται βαθιά με τη δημιουργία και τη διαιώνιση της συγκεκριμένης διαταραχής.

Στις δυτικές κοινωνίες, και ακόμα περισσότερο σε πιο παραδοσιακά κοινωνικά πλαίσια όπως η Ελλάδα, το γυναικείο σώμα δεν ανήκει ποτέ ολοκληρωτικά στη γυναίκα. Αντίθετα, αντιμετωπίζεται ως δημόσιο πεδίο κριτικής και ως κάτι που πρέπει να συμμορφώνεται με πρότυπα.

Από πολύ μικρή ηλικία, τα κορίτσια διδάσκονται, ρητά ή σιωπηλά, ότι η αξία τους συνδέεται με την εξωτερική τους εμφάνιση. Όμορφη σημαίνει αδύνατη. Και αδύνατη σημαίνει πειθαρχημένη, ελεγχόμενη, αποδεκτή.

Σε μια τέτοια κουλτούρα, η νευρική ανορεξία δεν είναι απλώς μια διαταραχή, είναι ένας τρόπος με τον οποίο τα κορίτσια και οι γυναίκες παλεύουν να αποκτήσουν έλεγχο μέσα σε ένα σύστημα που τις ελέγχει συνεχώς.

Η φεμινιστική ψυχολογία επισημαίνει ότι διαταραχές όπως η ανορεξία δεν μπορούν να κατανοηθούν έξω από το φύλο και την εξουσία. Με αυτόν τον τρόπο και σε αυτό το κοινωνικό πλαίσιο, η ψυχολογική πείνα συχνά αντικαθίσταται από την πρόκληση σωματικής πείνας, μια πείνα που τιμωρεί το σώμα για αυτό το αίσθημα ασφάλειας και αποδοχής.

Το σώμα γίνεται ο εχθρός, αλλά στην πραγματικότητα, έτσι εκφράζεται μια εσωτερική αγωνία: η ανάγκη να είναι η γυναίκα αρκετή, να είναι σωστή, να είναι αποδεκτή. Και πολλές φορές, όταν οι λέξεις δεν φτάνουν, το σώμα μιλάει.

Η ανορεξία γίνεται ένας σιωπηλός τρόπος διαμαρτυρίας απέναντι σε μια κοινωνία που δεν αφήνει τα κορίτσια και τις γυναίκες να φωνάξουν.

Αυτός ο έλεγχος, στον οποίο έγινε αναφορά, δεν είναι τυχαίος ούτε απλώς πολιτισμικός. Είναι βαθιά πατριαρχικός.

Στην ελληνική κοινωνία, όπου η παραδοσιακή οικογένεια, οι έμφυλοι ρόλοι και οι ηθικοί κανόνες συνεχίζουν να έχουν ισχυρό αποτύπωμα, η πίεση προς τα κορίτσια να είναι «καλές», «σεμνές», «όμορφες αλλά όχι προκλητικές» είναι, σαφώς, ασφυκτική.

Το γυναικείο σώμα γίνεται, έτσι, πεδίο πειθαρχίας, όχι μόνο από τους άλλους, αλλά και από την ίδια τη γυναίκα. Όταν αυτή η πίεση συσσωρεύεται με τον καιρό, το σώμα και η ψυχή «λυγίζουν» και όχι σπάνια, αυτό εκδηλώνεται μέσα από μια διατροφική διαταραχή.

Νευρική Ανορεξία και Τοξική Αρρενωπότητα: Όταν η ψυχολογική δυσφορία μένει αόρατη

Παρ’ όλα αυτά, αξίζει να αναφερθεί πως ενώ οι γυναίκες είναι αυτές που εμφανίζουν συχνότερα νευρική ανορεξία, δεν είναι οι μόνες που υποφέρουν. Οι άνδρες, αν και λιγότεροι σε αριθμό, νοσούν κι αυτοί.

Ωστόσο, εδώ αναδύεται ένα άλλο κοινωνικό πρόβλημα: η ανορεξία στους άνδρες είναι «αόρατη». Αυτό θα μπορούσε να εξηγηθεί με το ότι η κοινωνία θεωρεί ότι η ανορεξία δεν «ταιριάζει» με την εικόνα του άντρα.

Ο άντρας κοινωνικά κατασκευασμένα,  δεν επιτρέπεται να έχει πρόβλημα με την εμφάνισή του και σαφώς δεν επιτρέπεται να υποφέρει, να πεινά και να λιμοκτονεί. Πρέπει να είναι δυνατός, να έχει έλεγχο, να μην ασχολείται με «γυναικεία» θέματα όπως το φαγητό και η εικόνα σώματος. Κι έτσι, οι άνδρες που νοσούν από ανορεξία δεν παλεύουν μόνο με την ασθένεια αυτή καθ’ αυτή, αλλά πολύ συχνά και με τη ντροπή, τη σιωπή και τη μη αναγνώριση αυτού που βιώνουν από το περιβάλλον.

 Πρέπει να τονιστεί πως η πατριαρχία επηρεάζει αρνητικά και τους άνδρες και σε αυτή την περίπτωση τους κάνει να σωπαίνουν.

Η υποδιαγνωσμένη ανορεξία στους άνδρες δεν είναι σύμπτωση. Είναι αποτέλεσμα των στερεοτύπων γύρω από το φύλο, που καθορίζουν ποιος «επιτρέπεται» να είναι ευάλωτος και ποιος όχι.

Η ίδια κοινωνία που πιέζει τις γυναίκες να αδυνατίσουν, πιέζει τους άνδρες να μην ζητούν βοήθεια. Και στις δύο περιπτώσεις, η πατριαρχία οδηγεί στη σιωπή, απλώς με διαφορετικούς τρόπους.

Αξίζει να αναφερθεί πως η φεμινιστική ψυχολογία δεν ενδιαφέρεται μόνο για το ποιος νοσεί περισσότερο, αλλά κυρίως για το πώς κατασκευάζονται αυτές οι εμπειρίες. Πώς η κοινωνία δημιουργεί τις συνθήκες, ώστε κάποιες μορφές πόνου να γίνονται ορατές και άλλες να μένουν κρυφές. Και κυρίως, πώς μπορούμε να επανεξετάσουμε την ψυχική υγεία όχι ως ατομική αδυναμία, αλλά ως απόκριση σε ένα κοινωνικό σύστημα που καταπιέζει.

Πάνω σε όλα αυτά, το σημαντικότερο ίσως είναι να αναλογιστούμε το τι πρέπει να γίνει για να αλλάξει σταδιακά όλο αυτό, αλλά και το πώς μπορεί να υπάρξει πρόληψη της νευρογενούς ανορεξίας, τόσο στους άνδρες όσο και στις γυναίκες.

Η πρόληψη είναι σημαντικό να ξεκινά από νωρίς, ήδη από την παιδική ηλικία. Η καλλιέργεια ενός περιβάλλοντος στο οποίο τα παιδιά, ανεξαρτήτως φύλου, μαθαίνουν να αγαπούν και να σέβονται το σώμα τους, να μην το συγκρίνουν και να εκφράζουν ελεύθερα τις σκέψεις και τα συναισθήματά τους είναι βασικό σημείο της πρόληψης.

Ακόμα, η ενίσχυση:

• της αυτοεκτίμησης,
• της συναισθηματικής νοημοσύνης
• και της κριτικής σκέψης

Απέναντι σε όσα προβάλλονται από τα social media είναι εξίσου σημαντικές δεξιότητες που πρέπει να καλλιεργούνται από μικρή ηλικία.

 Παράλληλα, θα ήταν χρήσιμο να δοθεί βαρύτητα και στο να αμφισβητηθούν τα έμφυλα στερεότυπα που περιορίζουν τα αγόρια — και αργότερα τους άνδρες — από το να εκφράσουν ευαλωτότητα, φόβο και ψυχικό πόνο. Και αυτό, γιατί η πίεση να δείχνουν «δυνατοί» και «ανθεκτικοί» τους εμποδίζει πολλές φορές από το να αναγνωρίσουν ότι πάσχουν και από το να ζητήσουν βοήθεια.

Για να προληφθεί ουσιαστικά η συγκεκριμένη διαταραχή, χρειάζεται να αναδομήσουμε μια κοινωνία που καλλιεργεί την αποδοχή, τη συμπερίληψη και την ανοιχτή επικοινωνία — ξεκινώντας από το σπίτι, το σχολείο και όλους τους άλλους θεσμούς που σχετίζονται με τα παιδιά και τους νέους.