Ιστορία της Ψυχολογίας

ΜΕΡΟΣ 1^ο  (Το ταξίδι της Ψυχολογίας ανά τους αιώνες. Από τους Αρχαίους Έλληνες μέχρι τη δαρβίνεια επίδραση)
Η ψυχολογία δεν έχει ένα ευρέως αποδεκτό παράδειγμα αλλά ανταγωνιστικές σχολές που συνυπάρχουν ( συμπεριφορικές, λειτουργικές, γνωστικές, νευροφυσιολογικές, ψυχαναλυτικές, εξελικτικές και ανθρωπιστικές). Ως επιστήμη η ψυχολογία διχάζει καθώς θεωρείται ότι υπάρχουν πλευρές της επιστημονικές και άλλες όχι.

Αυτό ίσως μπορεί να διαχωριστεί μέσω της αιτιοκρατίας. Οι ψυχολόγοι που υιοθετούν την ύπαρξη φυσικής και ψυχικής αιτιοκρατίας έχουν έναν επιστημονικό προσανατολισμό, όσοι αντιτίθενται σε αυτό στηρίζουν μια πιο ελεύθερη θεώρηση της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Ένας ακόμα λόγος, για να δημιουργηθούν ερωτήματα και διχασμοί σχετικά με την ψυχολογία είναι ο δυισμός που γεννάται ανάμεσα στην αλληλεπίδραση σώματος και πνεύματος. Μία θέση του Descartes, σύμφωνα με την οποία το πνεύμα είναι ικανό να προκαλεί συμπεριφορές στο σώμα, που έχει υιοθετηθεί από τους περισσότερους ανθρωπιστές και υπαρξιστές.

Σίγουρα, οι κοινωνικοπολιτισμικές συνθήκες της κάθε περιόδου επηρεάζει τον τομέα και τον τρόπο που θα δοθεί έμφαση στη ψυχολογία. Η ιστορία της ψυχολογίας δύναται να μας δώσει μια εικόνα της φύσης και της πορείας της και μπορούμε να ορίσουμε την ψυχολογία ανάλογα με τις διαφοροποιήσεις της μέσα στους αιώνες.

ΑΡΧΑΙΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΙΑ

Όσων αφορά την δική μας εκκίνηση της ιστορίας της ψυχολογίας βρίσκεται στους αρχαίους Έλληνες οι οποίοι έδωσαν πολλά ψυχολογικά ψήγματα. Οι πρωτόγονοι πιστεύοντας ότι όλοι οι ζωντανοί οργανισμοί έχουν ψυχή (ψυχοκρατία) και προβάλλοντας στη φύση συναισθήματα (ανθρωπομορφισμός) έδωσαν τη σκυτάλη στους πρώτους Έλληνες φιλοσόφους.

Οι πρώτοι Έλληνες φιλόσοφοι όπως ο Ηράκλειτος και ο Θαλής έδιναν τις εξηγήσεις για την ζωή μέσω της φύσης, ενώ ο Πυθαγόρας μέσω των αριθμών. Ο μονισμός των πρώτων φιλοσόφων τους οδηγούσε στη μη διάκριση σώματος και πνεύματος, σε αντίθεση με τον Πυθαγόρα που έθεσε πρώτος τα θεμέλια αυτού του δυισμού.

Η ψυχή αποκτά, όμως, υπόσταση από τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη. Ο Πλάτωνας επηρεασμένος από τους πυθαγόρειους διατυπώνει τη θεωρία των Ιδεών και μιλά για την ανάμνηση της ψυχής πριν εμφυτευθεί στο σώμα. Ο Αριστοτέλης, πηγαίνοντας ένα βήμα παραπέρα στήριξε ότι ο άνθρωπος κατέχει τη λογική ψυχή που διαχωρίζεται στον παθητικό νου που επεξεργάζεται τις πληροφορίες των πέντε αισθήσεων και τον ποιητικό νου που απομονώνει σταθερές έννοιες εκδηλωμένες μέσω της αισθητηριακής εμπειρίας.

Την Αριστοτέλεια θεωρία διαδέχθηκε ο σκεπτικισμός και ο κυνισμός. Ο κυνισμός με εκφραστές τον Αντισθένη και τον Διογένη πίστευε στην επιστροφή στη φύση και σε μια ζωή απαλλαγμένη από πάθη. Μια μετριοπαθή στάση ζωής στήριζε και ο Επίκουρος εστιασμένος στην ηδονή (ευχαρίστηση) που δεν προέρχεται από τη απόκτηση πολλών αγαθών. Όλοι οι φιλόσοφοι είχαν ως κοινό σημείο την ηθική μέχρι που με την εμφάνιση των θρησκειών το σκηνικό άρχισε να αλλάζει. Μέσω του θεϊκού στοιχείου ο νους και η ψυχή άρχισαν να αποκτούν μια διαφορετική υπόσταση με τομή τον Αυγουστίνο ο οποίος για πρώτη φορά θέτει την σημασία της ενδοσκόπησης με σκοπό την επαφή με το Θεό. Ο Αυγουστίνος όμως άνοιξε και άλλους δρόμους πάντα υπό το πρίσμα του θεϊκού στοιχείου όπως ανθρώπινη ελεύθερη βούληση, το κακό αποτελεί αποτέλεσμα επιλογής, οι άνθρωποι είναι υπεύθυνοι για τη μοίρα τους και παρόν, παρελθόν και μέλλον εξαρτώμενα από αισθητηριακές εντυπώσεις και αναμνήσεις.

Μολονότι η ψυχή άρχισε να αποκτά μορφή την περίοδο της άνθησης του χριστιανισμού οι δεισιδαιμονίες και ο φόβος οδήγησαν σε ένα κλίμα σκοταδισμού που τίποτα δεν μπορούσε να ερευνηθεί σε βάθος. Ακόμα και οι απόπειρες συσχετισμού της αριστοτελικής με την χριστιανική θεωρία απέβη άκαρπη. Μάλιστα οι ψυχικά ασθενείς εκείνη την περίοδο αντιμετωπίζονταν με έντονη διάκριση.

 

ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΣ

Την περίοδο της Αναγέννησης εντοπίζονται οι απαρχές μιας πιο επιστημονικής θεώρησης της ψυχολογίας. Ο Descartes ήταν ο πρώτος που πρότεινε την αναζήτηση της αλήθειας μέσω της ενδοσκόπησης και της αισθητηριακής εμπειρίας κάνοντας, μάλιστα, μια πιο εμπεριστατωμένη θεώρηση για τους αισθητηριακούς υποδοχείς, μιλώντας για την συμπεριφορά που προκύπτει από τα νεύρα του εγκεφάλου. Έθεσε και εκείνος το ζήτημα του δυισμού πνεύματος και σώματος και την αλληλεπίδραση τους φέροντας ένα πολύ σημαντικό στοιχείο για την πορεία της ψυχολογίας, αυτό του αντανακλαστικού. Η πεποίθηση του ότι ο νους έχει έμφυτες ιδέες απορρίφθηκε από τους εμπειριστές.

Ο Hobbes στήριξε την υλιστική άποψη, ενώ ο Locke παρότι ήταν εμπειριστής και χωρίς να απορρίπτει τον υλικό κόσμο δεν απέρριψε εντελώς την αισθητηριακή εμπειρία χρησιμοποιώντας ,επίσης ,τους νόμους του συνειρμού για την εξήγηση αφύσικων συνειρμών. Χρησιμοποίησε, δηλαδή, έναν όρο που σε άλλη βάση θα παίξει στη συνέχεια έναν πολύ σημαντικό ρόλο στην ιστορία της ψυχολογίας. Η αισθητηριακή εμπειρία η οποία διατηρήθηκε και στις θεωρίες των ορθολογιστών αποτέλεσε τον συνδετικό κρίκο ώστε ο ορθολογισμός να έχει μια έντονη επίδραση στη σύγχρονη ψυχολογία. Για παράδειγμα ο Herbartστήριξε την άποψη περί συνειδητών ιδεών και ιδεών που βρίσκονται στο ασυνείδητο.

Ιδιαίτερης σημασίας ήταν η ψυχολογία της μορφής του Κant, σύμφωνα με την οποία, η φύση του νου είναι ανεξάρτητη από την εμπειρία. Ο νους, δηλαδή, προσθέτει κάτι στην συνειδητή μας εμπειρία που ο αισθητηριακός ερεθισμός δεν περιέχει. Τα ρεύματα της Αναγέννησης διαδέχθηκαν τα ρεύματα του Διαφωτισμού όπως ήταν ο Ρομαντισμός και ο Υπαρξισμός που έθεσαν τις βάσεις για την ψυχαναλυτική θεωρία. Σημαντική μορφή του ρομαντισμού για την ψυχολογία θεωρείται ο Schopenhauer, ο οποίος έθεσε ως το πιο ισχυρό κίνητρο της ανθρώπινης συμπεριφοράς τη βούληση για επιβίωση κάτι που καθιστά τους νοήμονες οργανισμούς πιο δυστυχισμένους  αφού έχουν επίγνωση των αναγκών τους. Την άποψη αυτή ασπάστηκε και ο υπαρξιστής Nietzsche, που διαφώνησε στο ότι οι επιθυμίες πρέπει να απωθούνται στηρίζοντας την έκφραση της ανθρώπινης συμπεριφοράς τονίζοντας τη σημασία του θάρρους.

 

ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ

 Με αυτές τις θεωρίες ως προάγγελο η πειραματική ψυχολογία δεν άργησε να κάνει την εμφάνιση της και για πρώτη φορά εισάγεται ο όρος ενέργεια στην ιστορία της ψυχολογίας. Ο Muller και ο Helmholtz αν και με αντίθετες θεωρίες εστίασαν στην ενέργεια που λαμβάνει το οπτικό νεύρο αλλά και τα υπόλοιπα αισθητικά νεύρα από την αίσθηση του φωτός. Η θεωρία του Helmholtz για την ενέργεια των οπτικών νεύρων συνδυάστηκε με αυτή του Young. Ο Helmholtz συνέδεσε το δόγμα των ειδικών νευρικών ενεργειών και με την ακουστική αντίληψη. Σημαντική ήταν και οι Gallκαι Spurzheim για τη διεύρυνση της ψυχολογίας των φυσικών ικανοτήτων αναδεικνύοντας την σε φρενολογία. Τα άτομα ,δηλαδή, διαφέρουν σύμφωνα με τις φυσικές ικανότητες τους που έχουν έδρα συγκεκριμένες περιοχές του εγκεφάλου. Ο Wundt ο κύριος ιδρυτής της πειραματικής ψυχολογίας διατυπώνοντας την θεωρία και σχολή της βουλησιαρχίας με κύριο πυρήνα το γεγονός ότι οι άνθρωποι μπορούν να εστιάσουν την προσοχή τους μόνο σε ότι επιθυμούν.

Οι μελέτες του Wundt τον οδήγησαν στο συμπέρασμα ότι η ενδοσκόπηση είναι ένα μέσον μελέτης του νου. Την αξία της ενδοσκόπησης αναγνώρισε τόσο θεωρητικά όσο και πρακτικά ο Titchenerτης σχολής του δομισμού, σύντομα όμως η ενδοσκόπηση θεωρήθηκε αναξιόπιστη.

ΔΑΡΒΙΝΙΚΗ ΕΠΙΔΡΑΣΗ

Μια από τις σημαντικότερες τομές στην ιστορία της ψυχολογίας αποτέλεσε η επίδραση της θεωρίας του Darwin. H προσαρμοστικότητα, η κληρονομικότητα, η επίδραση τους στη νοημοσύνη και ο κοινωνικός Δαρβινισμός μέσα από πολλούς εκφραστές του, όπως του Cattell με το πείραμα της νοητικής δοκιμασίας,  αποτελούν τον προάγγελο της εξελικτικής ψυχολογίας.

Πηγές άρθρου:

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ,  HERGENHAHN B. R.

Διαβάστε ακόμη το 2ο μέρος του αφιερώματος στην Ιστορία της Ψυχολογίας: Το ταξίδι της Ψυχολογίας ανά τους αιώνες -Μέρος 2ο. Από τον λειτουργισμό ως την γνωστική ψυχολογία