Εφηβεία και Συμπεριφορές Υψηλού Κινδύνου

Ακρόαση άρθρου......

Η περίοδος της εφηβείας θεωρείται ορόσημο για την ζωή του ανθρώπου καθώς χαρακτηρίζεται από δραματικές αλλαγές σε όλο το φάσμα της ζωής, τόσο σε φυσικό όσο σε γνωστικό και κοινωνικό επίπεδο.

Ως κύρια χαρακτηριστικά αυτής της περιόδου μπορούν να αναφερθούν οι συγκρούσεις τόσο με το οικογενειακό όσο και με το κοινωνικό περιβάλλον, η συναισθηματική αστάθεια και η κυκλοθυμία, οι σωματικές και ψυχολογικές αλλαγές.

Είναι μία περίοδος που οι προσδοκίες βρίσκονται πολύ ψηλά, η εικόνα του ατόμου για τον εαυτό του μπορεί να είναι διαστρεβλωμένη καθώς ο έφηβος έχει την τάση να υπερεκτιμά τις δυνατότητές του και να υποτιμά τον κίνδυνο (Κοκκέβη, 2010).

Οι κραδασμοί που προκαλούνται από αυτές τις αλλαγές σε βιοψυχολογικό επίπεδο, μπορεί να επιφέρουν δυσκολίες και εμπόδια στην ανάπτυξη του εφήβου. Οι σημαντικές αυτές αλλαγές δεν γίνονται πάντα ανώδυνα για τον έφηβο καθώς η έκβαση αυτών δεν εξαρτάται μόνο από τους ίδιους (Μακρή-Μπότσαρη, 2011).

Μέσα σε αυτές τις δύσκολες συνθήκες και στον αγώνα να καθορίσει τον εαυτό του και να επιβιώσει μέσα σε μια κοινωνία που χαρακτηρίζεται από σκληρότητα και ανταγωνισμό, ο έφηβος μπορεί να αναπτύξει συμπεριφορές υψηλού κινδύνου.

Ως συμπεριφορά υψηλού κινδύνου ορίζεται «μια δραστηριότητα ή τρόπος λειτουργίας που θέτει το άτομο σε αυξημένο κίνδυνο να υποφέρει από μια συγκεκριμένη κατάσταση» (Πατσεάδου, 2013, σ.27).

Αντίστοιχα ο Segen (2002) αναφέρει πως συμπεριφορά υψηλού κινδύνου είναι μία δραστηριότητα ή ο τρόπος που λειτουργεί ένα άτομο και το θέτουν σε αυξημένο κίνδυνο να υποφέρει. Όσον αφορά συγκεκριμένα στην εφηβική ηλικία, συμπεριφορά υψηλού κινδύνου είναι μία συμπεριφορά που ενδέχεται να αποτελεί απειλή για την υγεία του εφήβου και να φέρει αντίθετα αποτελέσματα στην καθολική του ανάπτυξη και ευημερία.

2. Κύριες μορφές συμπεριφορών υψηλού κινδύνου

2.1 Χρήση  ψυχοδραστικών ουσιών

Το κάπνισμα, η κατανάλωση αλκοόλ και η χρήση παράνομων ουσιών παραμένουν από τις συχνότερες συμπεριφορές υψηλού κινδύνου στην εφηβεία. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (WHO, 2022), το 26% των εφήβων αναφέρει κατανάλωση αλκοόλ πριν τα 15 έτη, ενώ η πρώιμη έναρξη σχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο εξάρτησης στην ενήλικη ζωή.

Στην Ελλάδα πρόσφατα στοιχεία (ESPAD, 2019) αναφέρουν πως το 15,9% των Ελλήνων μαθητών έχει δοκιμάσει έστω μία φορά στη ζωή τους. Η χρήση ουσιών συνδέεται με ανάγκη ένταξης στην ομάδα συνομηλίκων και με την αναζήτηση ευχαρίστησης ή ανακούφισης από συναισθηματικές δυσκολίες (Steinberg, 2010).

2.2 Επικίνδυνη σεξουαλική συμπεριφορά

Περιλαμβάνει πρώιμη έναρξη σεξουαλικών επαφών, πολλαπλούς ερωτικούς συντρόφους, μη χρήση προφυλακτικών και έλλειψη ενημέρωσης για τα σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα. Αυτές οι συμπεριφορές συχνά σχετίζονται με χαμηλή αυτοεκτίμηση, επιρροή συνομηλίκων και ανεπαρκή σεξουαλική διαπαιδαγώγηση (Santelli et al., 2017).

2.3 Παραβατικότητα και επιθετική συμπεριφορά

Η παραβατικότητα στους εφήβους περιλαμβάνει αντικοινωνικές πράξεις, βία, βανδαλισμούς και παραβιάσεις κανόνων. Οι αιτιολογικοί παράγοντες είναι πολυπαραγοντικοί: δυσλειτουργικό οικογενειακό περιβάλλον, απουσία εποπτείας, επιρροή ομάδων συνομηλίκων και κοινωνικοοικονομικές δυσκολίες (Moffitt, 2018).

2.4 Διαδικτυακοί κίνδυνοι και εξαρτήσεις

Η υπερβολική χρήση διαδικτύου, τα social media, τα ηλεκτρονικά παιχνίδια και η έκθεση σε επιβλαβές περιεχόμενο αποτελούν σύγχρονες μορφές κινδύνου. Οι έφηβοι κινδυνεύουν από διαδικτυακό εκφοβισμό, sexting, εθισμό και μειωμένη κοινωνική αλληλεπίδραση εκτός ψηφιακού περιβάλλοντος (Livingstone & Smith, 2014).

2.5 Διατροφικές διαταραχές και αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές

Οι διατροφικές διαταραχές αι οι αυτοτραυματισμοί συνδέονται με την ανάγκη ελέγχου, την ψυχική δυσφορία και τη χαμηλή αυτοεκτίμηση. Σύμφωνα με έρευνες, το 17% των εφήβων έχει αναφέρει περιστασιακό αυτοτραυματισμό, κυρίως ως μορφή διαχείρισης έντονων συναισθημάτων (Klonsky, 2011).

3. Παράγοντες που επηρεάζουν την εμφάνιση συμπεριφορών υψηλού κινδύνου

3.1. Ατομικοί παράγοντες

Η παρορμητικότητα, η ανάγκη για έντονες εμπειρίες και η χαμηλή ικανότητα αυτορρύθμισης αποτελούν σημαντικούς προβλεπτικούς δείκτες (Casey et al., 2011). Η νευροβιολογική ανωριμότητα του προμετωπιαίου φλοιού συμβάλλει στην αυξημένη αναζήτηση ρίσκου και στην υποτίμηση των κινδύνων.

3.2. Οικογενειακοί παράγοντες

Η έλλειψη επικοινωνίας, η γονεϊκή αδιαφορία ή υπερπροστασία, καθώς και η απουσία σταθερών ορίων συνδέονται με αυξημένες πιθανότητες υιοθέτησης επικίνδυνων συμπεριφορών (Barnes & Farrell, 1992). Αντίθετα, οι σχέσεις εμπιστοσύνης και η γονεϊκή υποστήριξη λειτουργούν προστατευτικά.

3.3. Κοινωνικοί και σχολικοί παράγοντες

Το σχολικό περιβάλλον, οι συνομήλικοι και η κοινωνικοοικονομική κατάσταση επηρεάζουν σημαντικά τις συμπεριφορές. Οι κοινωνικές ανισότητες, η ανεργία και η έλλειψη ευκαιριών συμμετοχής σε δημιουργικές δραστηριότητες συμβάλλουν στην αυξημένη επικινδυνότητα (Resnick et al., 1997).

3.4. Πολιτισμικοί και ψηφιακοί παράγοντες

Η σύγχρονη κουλτούρα που προάγει την επιτυχία, τη δημοφιλία και την κατανάλωση μπορεί να ενισχύσει την ανάγκη για ρίσκο και προβολή, ιδιαίτερα μέσω των κοινωνικών δικτύων. Οι διαδικτυακές προκλήσεις ή τάσεις είναι ενδεικτικά παραδείγματα τέτοιων κινδύνων.

4. Προστατευτικοί παράγοντες και πρόληψη

Η πρόληψη εστιάζει στην ενίσχυση δεξιοτήτων ζωής, στην προαγωγή ψυχικής ανθεκτικότητας και στην ενδυνάμωση των νέων ώστε να λαμβάνουν υπεύθυνες αποφάσεις. Προστατευτικοί παράγοντες περιλαμβάνουν:

• Υγιείς οικογενειακές σχέσεις και θετικό δεσμό με γονείς.
• Σχολική ένταξη και συμμετοχή σε εξωσχολικές δραστηριότητες.
• Ανάπτυξη δεξιοτήτων αυτορρύθμισης, ενσυναίσθησης και επικοινωνίας.
• Υποστηρικτικά δίκτυα φίλων και ενηλίκων πρότυπων (Fergus & Zimmerman, 2005).

Τα προγράμματα αγωγής υγείας και πρόληψης εφαρμόζουν ολιστικές παρεμβάσεις που ενισχύουν την ψυχική ανθεκτικότητα και καλλιεργούν δεξιότητες ζωής μέσα από βιωματικές μεθόδους (Παππά, 2024).

Συμπερασματικά, οι συμπεριφορές υψηλού κινδύνου στην εφηβεία αποτελούν αναπτυξιακή πρόκληση, αλλά και κοινωνικό ζήτημα δημόσιας υγείας.

Αν και συνδέονται με τη φυσιολογική ανάγκη του εφήβου για αυτονομία και πειραματισμό, η συχνή ή έντονη εκδήλωσή τους μπορεί να οδηγήσει σε μακροχρόνιες συνέπειες για την υγεία και την κοινωνική ένταξη. Η ενίσχυση της ψυχικής ανθεκτικότητας, της γονεϊκής εμπλοκής και της σχολικής υποστήριξης συνιστά βασικό άξονα κάθε στρατηγικής πρόληψης.

Βιβλιογραφία 

Barnes, G. M., & Farrell, M. P. (1992). Parental support and control as predictors of

adolescent drinking, delinquency, and related problem behaviors. Journal of Marriage and the Family, 54(4), 763–776.

Casey, B. J., Getz, S., & Galvan, A. (2011). The adolescent brain. Developmental

Review, 28(1), 62–77.

ΕΠΙΨΥ (2021). Έρευνα ESPAD 2019: Χρήση ουσιών, συμπεριφορές και στάσεις των

εφήβων μαθητών στην Ελλάδα. ΕΠΙΨΥ.

Fergus, S., & Zimmerman, M. A. (2005). Adolescent resilience: A framework for

understanding healthy development in the face of risk. Annual Review of Public Health, 26, 399–419.

Klonsky, E. D. (2011). Non-suicidal self-injury in United States adults: Prevalence,

sociodemographics, topography and functions. Psychological Medicine, 41(9), 1981–1986.

Κοκκέβη, Α. (2010).  Η ευθραστότητα της εφηβείας. Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών.

Livingstone, S., & Smith, P. K. (2014). Annual research review: Harms experienced by

child users of online and mobile technologies. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 55(6), 635–654.

Κουρκούτας, Η., Μακρή-Μπότσαρη, Ε., & Σταύρου, Π. (2019). Συμβουλευτική

υποστήριξη εκπαιδευτικών για την ενίσχυση της ψυχικής ανθεκτικότητας και τη διαχείριση προβληματικών συμπεριφορών στο σχολείο: Δεδομένα από ένα πρόγραμμα παρέμβασης. Psychology: the journal of the Hellenic Psychological Society, 24(1), 9-31.

Moffitt, T. E. (2018). Male antisocial behaviour in adolescence and beyond. Nature

Human Behaviour, 2(3), 177–186.

Παππά, Ε. (2024). Το σχολικό σύστημα ως προστατευτικός παράγοντας στην πρόληψη

για τη χρήση ψυχοδραστικών ουσιών και εξαρτητικών συμπεριφορών: εφαρμογή και αξιολόγηση προγράμματος ψυχοκοινωνικής υποστήριξης μαθητών δημοτικού αξιοποιώντας την τέχνη [Doctoral dissertation, Πανεπιστήμιο Πατρών. Σχολή Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών Επιστημών. Τμήμα Επιστημών της

Εκπαίδευσης και Κοινωνικής Εργασίας].

didaktorika.gr/eadd/handle/10442/56031

Πατσεάδου, Μ. (2013). Καταγραφή και διερεύνηση συμπεριφορών υψηλού κινδύνου

σε μαθητικό πληθυσμό Λυκείων του νομού Θεσσαλονίκης. [Διδακτορική διατριβή, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης] Θεσσαλονίκη.

Santelli, J. S., Kantor, L. M., Grilo, S. A., et al. (2017). Abstinence-only-until-marriage:

An updated review of U.S. policies and programs and their impact. Journal of Adolescent Health, 61(3), 273–280.

Segen, JC. (2002). Concise Dictionary of Modern Medicine. The

McGraw-Hill Companies.

Steinberg, L. (2010). A dual systems model of adolescent risk-taking. Developmental

Psychobiology, 52(3), 216–224.

World Health Organization (2022). Adolescent health and development. WHO. who.int/health-topics/adolescent-health?utm_source=chatgpt.com#tab=tab_1

Συγγραφή - Επιμέλεια Άρθρου

Ελευθερία Παππά - Ψυχοθεραπευτής

Ελευθερία Παππά: έχει επιβεβαιωθεί από το Psychology

Οι πληροφορίες που αναφέρονται στον επαγγελματικό κατάλογο ειδικών παρέχονται από τους ίδιους τους ειδικούς, κατά την εγγραφή τους στο σύστημα. Όταν βλέπετε την ένδειξη «έχει επιβεβαιωθεί από το Psychology”, σημαίνει ότι το Psychology έχει ελέγξει, με email, τηλεφωνικά ή/και με λήψη των σχετικών εγγράφων, τα ακόλουθα στοιχεία:

• Ότι ο ειδικός είναι υπαρκτό πρόσωπο.
• Ότι τα πτυχία οι τίτλοι και οι εξειδικεύσεις που αναφέρει είναι αληθινά.
• Ότι οι πληροφορίες που αναφέρει ισχύουν.

Κοινωνική Λειτουργός – Ειδικός Ψυχικής Υγείας με σπουδές στην Εκπαίδευση Ενηλίκων και Διδακτορικό στην πρόληψη εξαρτητικών συμπεριφορών και την ψυχοκοινωνική ενδυνάμωση. Εδώ και πολλά χρόνια εργάζομαι με ανθρώπους που αναζητούν ισορροπία, νόημα και αυθεντική σχέση με τον εαυτό τους και τους άλλους.

6930737670

Δείτε όλα τα άρθρα Σελίδα ειδικού