Τα σύμβολα του εαυτού - Εικόνες της ζωής: μια συνέντευξη για το βιβλίο, την αυτογνωσία, το παιχνίδι

Οι συγγραφείς του βιβλίου «Τα σύμβολα εαυτού - Εικόνες της ζωής» Θοδωρής Δρούλιας και Νίκος Ρούσσος δίνουν μία μοναδική συνέντευξη στην Πύλη του Psychology.gr και μας μιλούν για το βιβλίο τους, την αυτογνωσία και το ρόλο του παιχνιδιού στη ζωή μας.

Η λέξη “σύμβολο” προέρχεται από το ρήμα συμβάλλω (συν + βάλλω). Εννοεί ότι ενώνει δύο πλευρές, δύο κόσμους... το ορατό με το αόρατο, τον φυσικό με τον μεταφυσικό κόσμο. Τα σύμβολα κρύβουν μέσα τους μια διαχρονική αλήθεια κι ένα διαχρονικό μήνυμα. Πώς γεννήθηκε, λοιπόν, αυτό το βιβλίο για εσάς; Τι είναι αυτό που αποτέλεσε πηγή έμπνευσης και μας χαρίσατε αυτό το δημιούργημα;

Θ.Δ. : Αυτό που μας φάνηκε το πιο σημαντικό απ' όλα ήταν η δραστηριότητα του συμβολισμού. Στηριζόμασταν δηλαδή στην ανθρώπινη ικανότητα να "πετάει" πράγματα μαζί, να ανακατεύει εικόνες και λέξεις. Είτε το παρομοιάσουμε με ένα παιδί που παίζει με τη λάσπη είτε με έναν ενήλικο που πειραματίζεται με μια καινούρια συνταγή μαγειρικής στην οποία έχει αποφασίσει να δοκιμάσει ένα νέο συνδυασμό υλικών, το αποτέλεσμα είναι το ίδιο. Η μεταμόρφωση των στοιχείων που μας είναι χρήσιμα μέσω ενός νέου και πρωτότυπου τρόπου σύνδεσης τους.

Το ζήτημα είναι προφανώς να χτίσουμε κάτι καινούριο ή αλλιώς να κάνουμε τη ζωή μας πιο νόστιμη. Το σύμβολο πράγματι ενώνει δύο κόσμους, το ατομικό με το συλλογικό, το προφανές με το αναπάντεχο. Η έμπνευση για το βιβλίο ήρθε μάλλον όπως έρχεται συνήθως για όλα τα πράγματα. Από την ανάγκη. Είτε πρόκειται για ανάγκη για επικοινωνία είτε για τη δημιουργία κάτι νέου, μάλλον μας οδήγησε ό,τι οδήγησε και έναν πρόγονο μας να ζωγραφίσει ένα μαμούθ πάνω στα τοιχώματα μιας σπηλιάς.

Ένα άγγιγμα στον κόσμο για να σιγουρευτεί πως και εμείς νιώσαμε το άγγιγμα του.

Είναι πρωτότυπος ο συγκερασμός βιβλίου αυτογνωσίας- παιχνιδιού. Τι είναι η αυτογνωσία; Τι σχέση έχει με το παιχνίδι;

Ν.Ρ. : Ίσως η αυτογνωσία να είναι εκείνο που ξεκινά όταν συνειδητοποιήσουμε την περιέργεια μας για τον τρόπο που υπάρχουμε στο κόσμο. Είναι η ενεργή φροντίδα για αυτή την περιέργεια και η ικανότητα μας να τη διατηρούμε ζωντανή όταν η αμφιβολία μας συγχύζει και το άγνωστο μας τρομάζει. Συνήθως το λεγόμενο ταξίδι της αυτογνωσίας γίνεται αναγκαίο όταν ανακαλύπτουμε πως ο ψυχικός μας πόνος δεν ανακουφίζεται από τις συνηθισμένες ή τις συλλογικές λύσεις.Όταν εκείνα που είναι ήδη γνωστά για εμάς και τους άλλους παραμένουν βουβά μπροστά στα νέα ερωτήματα που η ζωή μας σερβίρει.Όταν όσα μας κινητοποιούσαν ή παρηγορούσαν έχασαν τη λάμψη, τη ζεστασιά ή τη ζωντάνια τους.

Η αυτογνωσία είναι η ευκαιρία να δούμε με καινούρια ματιά τη ματιά μας για τα πράγματα. Να φανταστούμε τους τρόπους που το βλέμμα μας, μπορεί να δώσει καινούρια λάμψη στο κόσμο γύρω μας.

Η αυτογνωσία λοιπόν θα μπορούσε να οριστεί ως η επίκληση στην έκπληξη που θα μας προκαλέσει αυτό που υπάρχει ήδη μέσα μας. Και ομολογώ πως δε μπορώ να φανταστώ, πιο ασφαλή και ικανό τρόπο να υποδεχτεί κανείς την έκπληξη, από τις στιγμές που αφήνει τον εαυτό του να παίξει.

Σε ποιους απευθύνεται το βιβλίο;

Θ.Δ. : Tο βιβλίο απευθύνεται σε όλους όσοι αισθάνονται πως παραγνωρίστηκαν με τον εαυτό τους. Σε αυτούς που νιώθουν πως έχουν την ανάγκη να ξεχάσουν ώστε να ξαναθυμηθούν με δανεική μνήμη. Σε όσους θα ήθελαν να ακούσουν τον παρηγορητικό λόγο της συλλογικής ανθρώπινης εμπειρίας. Σε όσους ψυχανεμίστηκαν την απάντηση στο ερώτημα "Ποιοί είμαι;". Σε επαγγελματίες, φυσικά, που αναζητούν τρόπους να συνεισφέρουν στον εμπλουτισμό του υλικού που βρίσκεται στα χέρια των πελατών τους.

«52 κάρτες με φιγούρες οικείες μα και μακρινές. Μόνο αν τις πάρουμε στα σοβαρά, θα μας μιλήσουν!» Πείτε μας περισσότερα γι’ αυτό...

Ν.Ρ. : Με το Θοδωρή συζητήσαμε αρκετά ποιες θα είναι οι 52 συμβολικές φιγούρες που συνοδεύουν το βιβλίο και με τις οποίες παίζονται τα παιχνίδια. Οι κάρτες που επιλέξαμε θα μπορούσαν να χωριστούν σε 4 κατηγορίες: φιγούρες σχέσεων όπως η μάνα, ο πατέρας, ο αδελφός, μυθολογικές όπως ο ήρωας, ο μάγος και το θείο βρέφος, κάρτες ανθρώπινων καταστάσεων και συναισθημάτων όπως ο φθόνος, το μυστικό, ο εφιάλτης και τέλος κάρτες που βοηθούν την εξιστόρηση: ο ήλιος, το φάρμακο, ο προδότης κτλ.

Σαν τα πρόσωπα και τα υπόλοιπα περιεχόμενα που κανείς συναντά στα όνειρα του, οι φιγούρες αυτές είναι ταυτόχρονα απόλυτα δικές μας μα και μυστηριωδώς ξένες. Το όνειρο είναι προφανώς δικό μου αλλά μοιάζει να έρχεται από κάπου αλλού… Όπως λοιπόν ένα όνειρο κανείς μπορεί να το προσπεράσει ως μια ακατανόητη ανοησία, το ίδιο μπορεί να συμβεί και με τους συνδυασμούς των καρτών. Οι ψυχαναλυτές προτείνοντας τη τεχνική του ελεύθερου συνειρμού για παράδειγμα, προσκαλούν τον αναλυόμενο να φυσήξει ζωή στις ονειρικές ιδέες του. Πόσο μοιάζει αυτό με το παιχνίδι ε; Μετατρέπουν το όνειρο από έναν μεθυσμένο αφηγητή σε “σοφό” σχολιαστή της ψυχικής πραγματικότητας.

Η ιδέα μας είναι πως το ίδιο μπορεί να συμβεί και με τις κάρτες, εφόσον αφεθούμε στη σοβαρότητα του παιχνιδιού. Καθώς οι κάρτες απλώνονται στο τραπέζι είναι σα να ξεκινούν να μας απευθύνουν το λόγο. Πώς θα έβλεπε για παράδειγμα ο “Μάγος” τη ζωή μου; Ποιο “Μυστικό” κουβαλάει για εμένα; Τι σημαίνει ότι ο «Δήμιος» βρίσκεται δίπλα στον «Πατέρα»; Και πότε ο “Ήρωας” μέσα μου, χρειάζεται να μεταμορφωθεί σε “Ζητιάνο”, όπως πολύ έξυπνα έκανε ο Οδυσσέας γυρνώντας στην Ιθάκη;

Υπάρχουν πολλές θεωρίες για το παιχνίδι. Εσείς πώς το ορίζετε; Τι είναι για σας παιχνίδι; Ποια χαρακτηριστικά πιστεύτε ότι χρειάζεται να έχει μια συμπεριφορά/δραστηριότητα προκειμένου να θεωρηθεί παιχνίδι;

Θ.Δ. : Το παιχνίδι υπάρχει σα δυνατότητα ίσως επειδή οι άνθρωποι διαθέτουν την ικανότητα να δημιουργούν σήματα προς τον άλλο που ναι μεν δεν είναι πραγματικά  έχουν όμως πολύ πραγματικά αποτελέσματα. Σκεφτείτε την έξαψη ενός "κλέφτη" που τον κυνηγά ένας "αστυνόμος" που δεν έχει πάει ποτέ σε ακαδημία, δε διαθέτει στολή και συν τις άλλοις έχει ύψος 1.40. Ή το ακόντιο που εκτοξεύτηκε από μια 3D οθόνη και μας ανάγκασε να σκύψουμε τρομαγμένοι στην καρέκλα μας.

Προφανώς, μας αρέσει να προσποιούμαστε, δημιουργώντας στους άλλους αλλά και σε εμάς τους ίδιους, συναισθήματα και συμπεριφορές. Δοκιμάζουμε και ορίζουμε τις σχέσεις μας σε έναν πιο ασφαλή χώρο από τη σκληρή πραγματικότητα. Το παιχνίδι συμβαίνει εκεί που ο εαυτός μας μεγαλώνει όταν νιώθει "σαν να".

Είναι η ομολογία της αδυναμίας μας να είμαστε τα πάντα ενώ ταυτόχρονα σηκώνουμε ηρωικά το σπαθί της μικρής μας αλήθειας.

Πιστεύετε ότι μεγαλώνοντας ξεχνάμε να παίζουμε; Αρχίζει να γερνάει κανείς από τη στιγμή που σταματάει να παίζει;

Ν.Ρ.: Δεν είμαι καθόλου σίγουρος πως ξεχνάμε να παίζουμε. Νομίζω επίσης πως οι ηλικιωμένοι έχουν μια όρεξη για παιχνίδι που μπορεί να συγκριθεί μόνο με εκείνη των παιδιών. Συχνά θα ακούσει κανείς: «Μου κάνει φοβερή εντύπωση που ο πατέρας μου, παίζει τόσο με το παιδί μου, ενώ με εμένα ποτέ δεν έπαιξε.» Οι καλύτεροι πρεσβευτές του παιχνιδιού είναι τα παιδιά και οι γέροι. Το ερώτημα είναι τι συμβαίνει στο ενδιάμεσο. Σε εκείνες τις ηλικίες που τα πράγματα αποκτούν μια στεγνή κυριολεξία.

Στην πραγματικότητα οι λεγόμενοι ενήλικες, δε σταματούν να παίζουν αλλά γίνονται οι ίδιοι τα «action figures» των ρόλων και της ταυτότητας τους. Δεν είναι τυχαίο πως συχνά στη ψυχοθεραπεία επικαλούμαστε το περιβόητο εσωτερικό παιδί. Κατά την άποψη μου έχει μεγάλη σημασία να το διασώσουμε, όχι μόνο επειδή έχει υποστεί κάποια αδικία, αλλά κυρίως επειδή το «παιδί» αυτό, μπορεί να γίνει ο δάσκαλός μας στο παιχνίδι.

Από την άλλη πλευρά, υπάρχουν άνθρωποι που ποτέ δεν έπαιξαν και δεν ξέρουν πως να το κάνουν. Αυτή είναι σίγουρα μια πολύ επικίνδυνη κατάσταση.

Τι μπορούμε να κάνουμε, κατά τη γνώμη σας, ώστε να διατηρήσουμε την παιδική φλόγα της ανάγκης για παιχνίδι;

Θ.Δ. : Ομολογούμε πως αυτή είναι μια δύσκολη ερώτηση. Αφορά σίγουρα ένα δύσκολο θέμα. Πάντως σίγουρα θα χρειαζόταν ό,τι χρειάζεται και μια πραγματική φλόγα. Άφθονο οξυγόνο και καύσιμη ύλη. Η ντροπή μπορεί να γίνει ασφυκτική και η έλλειψη επαφής μας με τον κόσμο να μας αφήνει πεινασμένους. Οι ενήλικοι, είναι αλήθεια, δε λερώνονται εύκολα. Η αγάπη τους για τους άλλους και τον εαυτό τους πολλές φορές φαίνεται αποστειρωμένη. Σίγουρα έχουμε πολλά να μάθουμε από έναν μούργο, είτε είναι γεμάτος σοκολάτες στα χέρια και το πρόσωπο είτε πηδάει επάνω μας λασπωμένος κουνώντας την ουρά του. 

Τι προεκτάσεις έχει και τι πληροφορίες θεωρείτε πώς μπορεί να δώσει για τους διάφορους τομείς της ζωή μας το παιχνίδι;

Ν.Ρ. : Το φλερτ είναι ένα παιχνίδι. Οι συγκρούσεις στη δουλειά είναι συνήθως παιχνίδια εξουσίας. Οι οικογένειες ταλαιπωρούνται με ζητήματα γύρω από την επιλογή ή τους κανόνες του παιχνιδιού. Ο απογοητευμένος νιώθει ότι έπαιξαν μαζί του και ο αδικημένος είναι πεπεισμένος ότι του στερήθηκε η ευκαιρία να παίξει στα ίσια. Το ίδιο το σύμπτωμα συχνά είναι ένα ενοχλητικό παιχνίδι που μας επιβάλει ο εαυτός μας, χωρίς να ερωτηθούμε.

Το παιχνίδι προσφέρει έναν πλούτο πληροφοριών, όταν διατηρούμε τη ζωντάνια του και ταυτόχρονα την ικανότητα να παρατηρούμε τι συμβαίνει. Κανείς ωστόσο δε μπορεί να παίξει, δίχως ασφάλεια. Οι πληροφορίες του παιχνιδιού είναι χρήσιμες, όταν νιώθουμε την ασφάλεια της αμοιβαιότητας μέσα στις σχέσεις μας. Όταν ο άλλος- εξωτερικός ή εσωτερικός- πρόθυμα γίνεται συμπαίκτης. Ο Jung είχε πει «Χωρίς το παιχνίδι με τη φαντασία, καμιά δημιουργική εργασία δεν έχει γεννηθεί. Το χρέος που έχουμε στο παιχνίδι είναι ανυπολόγιστο.»

Ποιο/α μήνυμα/τα επιθυμείτε να μοιραστείτε με τους αναγνώστες σας μέσα από το βιβλίο;

Θ.Δ. : Εδώ και δύο χρόνια περίπου μαζί με το Νίκο και άλλους καλούς συναδέλφους έχουμε συστήσει τον Ελληνικό Σύλλογο Μελέτης της Αναλυτικής Ψυχολογίας. Ο Σύλλογος μας βρίσκεται υπό την εποπτεία του International Association of Analytical Psychology. Χωρίς να μπω σε λεπτομέρειες, μέσα από σεμινάρια, εποπτείες και προσωπική ανάλυση έχουμε έρθει σε γνωριμία με τη γοητευτική ψυχολογική και ψυχοθεραπευτική προσέγγιση του Carl Jung.

Κατά κάποιον τρόπο το βιβλίο μας θα μπορούσε να θεωρηθεί μια πολύ πρώιμη και παιχνιδιάρικη εισαγωγή στο κόσμο της Αναλυτικής Ψυχολογίας και τους κοινούς τόπους με άλλες θεωρητικές προσεγγίσεις και ειδικότερα τη Συστημική Θεωρία. Ευελπιστούμε να δώσουμε στους αναγνώστες μας μια πρώτη γεύση για το τι σημαίνει σύμβολο και σύμπλεγμα, για την ανάγκη μας να παρατηρήσουμε τις μεγάλες ομοιότητες και μεγάλες διαφορές μας δουλεύοντας με το δακτυλικό αποτύπωμα της ανθρωπιάς μας- ή αλλιώς αρχέτυπο, για την εμπιστοσύνη στην αυτοθεραπευτική διαδικασία του ανθρώπινου ψυχισμού που αλλιώς ονομάζεται Εξατομίκευση.

Υπάρχει κάποιο νέο βιβλίο στα σχέδιά σας;

Ν. Ρ. : Προς το παρόν με το Θοδωρή, εργαζόμαστε μαζί, σε ένα project που αφορά τη χρήση των παραμυθιών στην αυτογνωσιακή εμβάθυνση. Η ψυχολογία έχει ασχοληθεί αρκετά με αυτό το θέμα, αλλά πάντοτε τα παραμύθια είναι μαγικά πηγάδια γνώσης για την ανθρώπινη κατάσταση. Πάντοτε η γλώσσα τους είναι φρέσκια και τόσο συγγενική με τη ρυθμική γλώσσα της ψυχής. Αν όπως είπαμε παραπάνω η αυτογνωσία σχετίζεται με την έκπληξη, είναι σχεδόν ένα θαύμα το πόσα καινούρια πράγματα μπορεί κανείς να βρει, με κάθε νέα ματιά σε ένα παραμύθι που έχει διαβάσει εκατό φορές. Δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι αυτό θα μας οδηγήσει σε ένα νέο βιβλίο, αλλά ποτέ δε ξέρεις…

Αποκτήστε το βιβλίο Σύμβολα του εαυτού - Εικόνες της ζωής, από το εξειδικευμένο βιβλιοπωλείο Ψυχολογίας της Πύλης μας

Λίγα λόγια για το βιβλίο

Αυτό το βιβλίο είναι στη πραγματικότητα ένα πανδοχείο εικόνων. Ένας φιλόξενος τόπος φιγούρων, που συναντάμε στα παιχνίδια, τα όνειρα, τις αφηρημάδες και τα συμπτώματα μας. Στα σημεία δηλαδή που είναι πιθανότερο να αναρωτηθούμε, για το μυστήριο πράγμα που συνηθίζουμε να λέμε εαυτό.

Το να γνωρίσεις τον εαυτό σου είναι μια χειρονομία αρχαία όσο και παιδιάστικη. Σπουδαία και απλοϊκή, σοβαρή και ανέμελη.

Μέσα από μια αναθεωρημένη ματιά στην αυτογνωσία ως κάτι που συμβαίνει, κυρίως, κοιτώντας έξω από εμάς, τα πολλά παραδείγματα παιχνιδιού και έναν ιδιαίτερο τρόπο προσέγγισης των συμβόλων που συναντάμε στις 52 κάρτες, σας προσκαλούμε να μπείτε στο χώρο του παιχνιδιού της αυτογνωσίας, που είναι τόσο αχανής, όσο και η φαντασία.