Πώς μέσα στο Άουσβιτς η ψυχολόγος Δρ. Έγκερ βρήκε την ελευθερία εντός της

Την άνοιξη του 1944 ήμουν δεκαέξι ετών και ζούσα με τους γονείς μου και τις δύο μεγαλύτερες αδερφές μου στην Κάσα της Ουγγαρίας. Παντού γύρω μας κυριαρχούσαν τα σημάδια του πολέμου και της προκατάληψης: Τα κίτρινα αστέρια που φορούσαμε στα παλτά μας.

Οι Ούγγροι ναζί που είχαν καταλάβει το παλιό μας διαμέρισμα. Τα νέα από τα πολεμικά μέτωπα στις εφημερίδες, η εξάπλωση της γερμανικής κατοχής σε ολόκληρη την Ευρώπη. Τα ανήσυχα βλέμματα που αντάλλασσαν οι γονείς μου στο τραπέζι. Η τραγική εκείνη μέρα που κόπηκα από την ολυμπιακή ομάδα ενόργανης γυμναστικής επειδή ήμουν Εβραία. Παρ' όλα αυτά, στο μυαλό μου στριφογύριζαν μακαρίως οι συνηθισμένες εφηβικές ανησυχίες.

Ήμουν ερωτευμένη με τον Έρικ, ένα ψηλό, έξυπνο αγόρι που γνώρισα στη λέσχη ανάγνωσης. Περνούσα τις ώρες μου ξαναφέροντας στο μυαλό μου το πρώτο μας φιλί και θαυμάζοντας το καινούριο μου μπλε μεταξωτό φόρεμα που μου είχε σχεδιάσει ο πατέρας μου.

Κι έπειτα όλα άλλαξαν.

Ένα παγωμένο χάραμα του Απριλίου οι Εβραίοι της Κάσα συνελήφθησαν και φυλακίστηκαν σε ένα παλιό πλινθοποιείο στις παρυφές της πόλης. Λίγες εβδομάδες αργότερα φόρτωσαν την αδερφή μου, τους γονείς μου κι εμένα σε ένα βαγόνι μεταφοράς ζώων με προορισμό το Άουσβιτς. Οι γονείς μου δολοφονήθηκαν στους θαλάμους αερίου την ημέρα της αφιξής μας.

Την πρώτη μου νύχτα στο Άουσβιτς με ανάγκασαν να χορέψω για τον αξιωματικό των Ες Ες Γιόζεφ Μένγκελε, γνωστό και ως Άγγελο του Θανάτου, τον άνθρωπο που είχε κάνει εξονυχιστικό έλεγχο στους νεοφερμένους, καθώς στεκόμασταν στη γραμμή διαλογής εκείνη την ημέρα. Εκείνος αποφάσισε πως η μάνα μου έπρεπε να πεθάνει. «Χόρεψέ μου!» διέταξε, καθώς έστεκα στο κρύο τσιμεντένιο πάτωμα των στρατώνων, παγωμένη από τον φόβο.

Έξω η ορχήστρα του στρατοπέδου είχε αρχίσει να παίζει το βαλς «Ο γαλάζιος Δούναβης». Θυμήθηκα το λόγια της μητέρας μου -Κανείς δεν μπορεί να σου πάρει αυτό που έχεις στο μυαλό σου-, έκλεισα τα μάτια και αποσύρθηκα σε έναν εσωτερικό, δικό μου κόσμο.

Στο μυαλό μου δεν ήμουν πια φυλακισμένη σε στρατόπεδο θανάτου, δεν κρύωνα, δεν πεινούσα, δεν με είχε συνθλίψει η απώλεια. Ήμουν στη σκηνή της όπερας της Βουδαπέστης και χόρευα τον ρόλο της Ιουλιέτας στο μπαλέτο του Τσαϊκόφσκι. Μέσα από αυτό το ιδιωτικό μου καταφύγιο ώθησα τα χέρια μου να σηκωθούν ψηλά και τα πόδια μου να στριφογυρίσουν. Συγκέντρωσα όλες μου τις δυνάμεις ώστε να χορέψω για να σωθώ.

Κάθε στιγμή στο Άουσβιτς ήταν κόλαση επί γης. Όμως για μένα έγινε επίσης το καλύτερο σχολείο, Ζώντας καθημερινά την απώλεια, τα βασανιστήρια, την πείνα και τη συνεχή απειλή του θανάτου, ανακάλυψα τα εργαλεία που με βοήθησαν να επιβιώσω και να αισθάνομαι ελεύθερη.

Ζητήματα Ηθικής και Δεοντολογίας στην Άσκηση της Ψυχοθεραπείας
Κύκλος Σεμιναρίων για Επαγγελματίες Ψυχικής Υγείας | Γενική είσοδος: 35 ευρώ
Θεματικές Ενότητες: Διπλές σχέσεις θεραπευτή – θεραπευόμενου | Ψυχική ανθεκτικότητα του θεραπευτή | Υπέρβαση – παραβίαση ορίων στην ψυχοθεραπευτική σχέση | Ειδικές προκλήσεις στην ψυχοθεραπεία | Ζητήματα ηθικής και δεοντολογίας | Διαχείριση εξω-θεραπευτικών πληροφοριών | Διατήρηση και άρση του απορρήτου

Το θεμέλιο της ελευθερίας μας είναι η δύναμη της επιλογής.

Τους τελευταίους μήνες του πολέμου είχα ελάχιστες επιλογές και κανέναν τρόπο διαφυγής. Οι Ούγγροι Εβραίοι ήταν από τους τελευταίους στην Ευρώπη που εκτοπίστηκαν σε στρατόπεδα θανάτου και έπειτα από οκτώ μήνες στο Άουσβιτς, λίγο πριν ο ρωσικός στρατός νικήσει τη Γερμανία, το Άουσβιτς και εκατοντάδες κρατούμενοι, μαζί τους η αδελφή μου κι εγώ, πήγαμε από την Πολωνία ως την Αυστρία μέσω της Γερμανίας.

Δουλεύαμε σαν σκλάβοι σε εργοστάσια που βρίσκονταν στον δρόμο μας και ταξιδεύαμε με τρένα που μετέφεραν πυρομαχικά των Γερμανών, οι οποίοι χρησιμοποιούσαν τα σώματά μας ως ανθρώπινες ασπίδες για να προστατεύσουν το φορτίο τους από τις βρετανικές βόμβες. (Οι Βρετανοί, παρ' όλα αυτά, βομβάρδιζαν τα τρένα.)

Όταν η αδερφή μου κι εγώ απελευθερωθήκαμε στο Γκουνσκίρχεν, ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης στην Αυστρία, τον Μάιο του 1945, έναν χρόνο και κάτι μετά την αιχμαλωσία μας, οι γονείς μου και σχεδόν όλοι οι άνθρωποι που γνώριζα ήταν νεκροί. Η πλάτη μου ήταν κατεστραμμένη από τη συνεχή σωματική κακοποίηση. Λιμοκτονούσα, ήμουν γεμάτη πληγές και μόλις που μπορούσα να μετακινηθώ από το σημείο όπου είχα σωριαστεί, περιτριγυρισμένη από σωρούς πτωμάτων.

Πτώματα ανθρώπων άρρωστων και πεινασμένων σαν εμένα που το κορμί τους είχε προδώσει. Δεν μπορούσα να αλλάξω όσα είχα υποστεί. Δεν μπορούσα να ελέγξω τον αριθμό των ανθρώπων που είχαν στοιβάξει οι ναζί σε βαγόνια μεταφοράς ζώων ή τους είχαν οδηγήσει στα κρεματόρια προσπαθώντας να εξοντώσουν όσο περισσότερους Εβραίους και «ανεπιθύμητους» μπορούσαν πριν το τέλος του πολέμου.

Δεν μπορούσα να αλλάξω τη συστηματική εξαθλίωση ή τον σφαγιασμό περισσότερων από έξι εκατομμύρια αθώων που πέθαναν στα στρατόπεδα. 

Η μόνη επολογή που είχα ήταν να αποφασίσω πώς να αντιδράσω απέναντι στον τρόμο και την απελπισία. Με κάποιον περίεργο τρόπο βρήκα μέσα μου τη δύναμη να επιλέξω την ελπίδα.

Η κατάκτηση της ελευθερίας είναι δια βίου άσκηση -μια επιλογή που κάνουμε επανειλημμένως καθημερινά.

Στην ουσία, η ελευθερία απαιτεί να έχουμε ελπίδα, την οποία ορίζω με δύο τρόπους: είναι η επίγνωση ότι τα βάσανά μας, όσο τρομερά κι αν είναι, είναι προσωρινά και η περιέργεια να ανακαλύψουμε τι πρόκειται να συμβεί μετά. Η ελπίδα μάς επιτρέπει να ζούμε στο παρόν και όχι στο παρελθόν, και να ξεκλειδώσουμε τις πόρτες της φυλακής του μυαλού μας.

Δεν θα αισθανθούμε ελεύθεροι υποτιμώντας όσα συνέβησαν ή προσπαθώντας να ξεχάσουμε.

Μολαταύτα, το να θυμάται κανείς και να τιμά όσα συνέβησαν διαφέρει πολύ από το να παραμένει κολλημένος στην ενοχή, στην ντροπή, στον θυμό, στο μίσος και στον φόβο για το παρελθόν.

Μπορώ να αντιμετωπίσω την αλήθεια όσων συνέβησαν και θυμάμαι ότι, παρόλο που έχασα, δεν σταμάτησα ποτέ να επιλέγω την αγάπη και την ελπίδα. Για μένα η ικανότητα επιλογής, ακόμη και εν μέσω τόσων δεινών κάι ανημπορίας, είναι το πραγματικό δώρο που μου πρόσφερε ο καιρός που πέρασα στο Άουσβιτς.

Ίσως φαντάζει σφάλμα να χαρακτηρίζω δώρο οτιδήποτε προέρχεται από τα στρατόπεδα θανάτου. Πώς είναι δυνατόν να βγει κάτι καλό από την κόλαση;

Ο διαρκής φόβος ότι ανά πάσα στιγμή θα ξεχώριζαν εμένα από τη γραμμή διαλογής ή από τα παραπήγματα και θα με πετούσαν στο θάλαμο αερίων, ο μαύρος καπνός που έβγαινε από τις καμινάδες, μια εκκωφαντική υπενθύμιση όλων εκείνων που είχα χάσει και επρόκειτο να χάσω.

Δεν είχα τον παραμικρό έλεγχο στην παράλογη και βασανιστική αυτή συνθήκη.

Όμως, μπορούσα να επικεντρωθώ σε όσα είχα στο μυαλό μου. Μπορούσα να ανταποκριθώ, όχι όμως να αντιδράσω.

Το Άουσβιτς μου έδωσε την ευκαιρία να ανακαλύψω τη δύναμη που είχα μέσα μου και τη δύναμη της επολογής. Έμαθα να στηρίζομαι σε κομμάτια του εαυτού μου που διαφορετικά δεν θα ήξερα ότι υπήρχαν.

Όλοι έχουμε την ικανότητα να επιλέγουμε. Όταν καμιά βοήθεια και κανένα εφόδιο δεν έρχεται απέξω, είναι ακριβώς η στιγμή που έχουμε τη δυνατότητα να ανακαλύψουμε ποιοι πραγματικά είμαστε.

Δεν μετρούν τόσο αυτά που μας συμβαίνουν. Μεγαλύτερη σημασία έχει αυτό που βιώνουμε.

Όταν δραπετεύουμε από τις φυλακές του μυαλού μας όχι μόνο ξεφεύγουμε από όλα όσα μας κρατούν δέσμιους, αλλά είμαστε πια ελεύθεροι να ακολουθήσουμε τη δική μας ελεύθερη βούληση.

Κατανόησα πρώτη φορά τη διαφορά μεταξύ αρνητικής και θετικής ελευθερίας τη μέρα της απελεύθερωσής μου από το Γκουνσκίρχεν τον Μάιο του 1945, σε ηλικία δεκαεπτά ετών. Κειτόμουν στο λασπωμένο έδαφος ανάμεσα σε ένα σωρό νεκρών και ετοιμοθάνατων, όταν έφτασε το 71ο Τάγμα Πεζικού για να επελευθερώσει το στρατόπεδο.

Θυμάμαι τον αποτροπιασμό στο βλέμμα των στρατιωτών που κάλυπταν με μαντίλια τα πρόσωπά τους για να περιορίσουν τη μυρωδιά της σήψης που αναδιδόταν από τα πτώματα. Εκείνες τις πρώτες ώρες της ελευθερίας μου είδα τους πρώην συγκρατουμένους μου- όσους μπορούσαν να περπατήσουν -να βγαίνουν από τις πύλες της φυλακής τους.

Λίγα λεπτά αργότερα επέστρεφαν και κάθονταν ξεψυχισμένα στο νοτισμένο γρασίδι ή στους χωματόδρομους του στρατώνα, μην μπορώντας να προχωρήσουν. Ο Βίκτορ Φρανκλ παρατήρησε το ίδιο φαινόμενο όταν οι σοβιετικές δυνάμεις απελευθέρωσαν το Άουσβιτς. Δεν ήμαστε πια στη φυλακή, αλλά πολλοί από μας δεν μπορούσαμε ακόμη να κατανοήσουμε την ελευθερία μας, ούτε σε σωματικό ούτε σε ψυχικό επίπεδο.

Ήμαστε τόσο καταρρακωμένοι από αρρώστιες, την πείνα και το τραύμα, που δεν είχαμε τη δύναμη να αναλάβουμε την ευθύνη της ζωής μας. Δεν μπορούσαμε να θυμηθούμε πώς ήταν ο παλιός μας εαυτός.

Επιτέλους, είχαμε ελευθερωθεί από τους ναζί. Αλλά δεν ήμαστε ελεύθεροι ακόμη.

Τώρα πια αναγνωρίζω ότι η πιο καταστροφική φυλακή είνα η φυλακή του μυαλού μσας, και το κλειδί για την ελευθερία μας βρίσκεται στην τσέπη μας. Όσο φοβερά κι αν είναι τα βάσανά μας, όσο γερά κι αν είναι τα σίδερα, μπορούμε να απελευθερωθούμε απ' ό,τι μας κρατά δέσμιους.

Δεν είναι εύκολο. Αλλά αξίζει τον κόπο.

Το παρόν άρθρο αποτελεί αδειοδοτημένο απόσπασμα από το βιβλίο της Dr. Edith Eger Η ελευθερία είναι επιλογή που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Διόπτρα.