Mindfulness και ψηφιακή αποσύνδεση: στρατηγικές για την ψυχική ευεξία

Ακρόαση άρθρου......

Πώς μπορούμε να ξανασυνδεθούμε με τον εαυτό και τους άλλους μέσα σε έναν υπερσυνδεδεμένο κόσμο.

Σε μια εποχή που «είμαστε παντού και πουθενά», η πρόκληση δεν είναι να αποσυνδεθούμε από την τεχνολογία, αλλά να συνδεθούμε ξανά με τον εαυτό και τη ζωή.

Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας (10 Οκτωβρίου), μοιράζομαι σκέψεις γύρω από δύο πρακτικές που, αν ιδωθούν μέσα από υπαρξιακό και συστημικό φακό, μπορούν να μας οδηγήσουν σε βαθύτερη ισορροπία και εσωτερική γαλήνη: το mindfulness και τη ψηφιακή αποσύνδεση.

Ζούμε συνδεδεμένοι, αλλά αισθανόμαστε αποσυνδεδεμένοι

Η εποχή μας χαρακτηρίζεται από πρωτοφανή τεχνολογική συνδεσιμότητα — και ταυτόχρονα, από μια βαθιά υπαρξιακή αποσύνδεση.

Είμαστε «συνδεδεμένοι» σχεδόν συνεχώς: με τις οθόνες, τις ειδοποιήσεις, τις ενημερώσεις. Όμως πολλές φορές δεν είμαστε παρόντες. Δεν είμαστε πραγματικά σε σχέση — ούτε με τον εαυτό μας, ούτε με τους άλλους.

Η Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας μάς υπενθυμίζει πως η φροντίδα του εαυτού ξεκινά από τη συνειδητή παρουσία, από τη δυνατότητα να υπάρχουμε εδώ και τώρα, με επίγνωση, ευαισθησία και ουσία.

Mindfulness: επιστροφή στην εμπειρία του «είναι»

Το mindfulness, η ενσυνειδητότητα, δεν είναι απλώς μια τεχνική χαλάρωσης ή αυτοβελτίωσης· είναι ένας τρόπος να υπάρχουμε στον κόσμο.

Από υπαρξιακή σκοπιά, η ενσυνειδητότητα (mindfulness) δεν είναι μόνο μια πρακτική παρατήρησης· είναι ένας τρόπος ύπαρξης. Μάς προσκαλεί να σταθούμε με αλήθεια απέναντι στην εμπειρία μας - χωρίς ωραιοποιήσεις και χωρίς άρνηση.

Να δούμε το άγχος, τη μοναξιά, τον φόβο, όχι ως εχθρούς που πρέπει να εξαλείψουμε, αλλά ως μέρη του ανθρώπινου βίου που χρειάζονται αναγνώριση, όχι απόρριψη. Και ταυτόχρονα, να μην προσπερνάμε τη χαρά, την ευγνωμοσύνη, τη λεπτή ομορφιά που αναδύεται στα πιο απλά πράγματα: μια ανάσα, ένα βλέμμα, το φως της ημέρας, μια λέξη που ειπώθηκε με φροντίδα.

Η ενσυνειδητότητα είναι η τέχνη του να “είμαι” παρόν σε ό,τι συμβαίνει, χωρίς να προσπαθώ να το ελέγξω ή να το αποφύγω. Στον πυρήνα της βρίσκεται η αποδοχή — όχι ως παραίτηση, αλλά ως βαθιά συμφιλίωση με το γεγονός ότι η ζωή είναι όπως είναι: αβέβαιη, απρόβλεπτη, γεμάτη μεταβολές, απώλειες και νέες αρχές.

Σε υπαρξιακό επίπεδο, αυτή η στάση είναι μια μορφή θάρρους. Θάρρος να κοιτάξω κατάματα την πραγματικότητα χωρίς να την καλύψω με ψευδαισθήσεις ελέγχου. Θάρρος να παραμείνω ανοιχτός, ακόμη κι όταν η εμπειρία πονάει.

Η ενσυνειδητότητα γίνεται έτσι πράξη ελευθερίας: επιλέγω να είμαι παρών, να συναντώ τη ζωή όπως είναι, και όχι όπως θα ήθελα να είναι.
Αυτή η στάση δεν στοχεύει στη “θετικότητα” ή στη “γαλήνη” με κάθε κόστος, αλλά στη συνειδητή παρουσία μέσα στο αληθινό. Όταν μένω παρών στο βίωμά μου, αρχίζω να αντιλαμβάνομαι ότι κάθε συναίσθημα, κάθε στιγμή, ακόμη και η πιο δύσκολη, φέρει δυνατότητα νοήματος.

Η αβεβαιότητα μετατρέπεται σε χώρο δημιουργίας· η απώλεια, σε δυνατότητα επαφής με ό,τι είναι ουσιώδες· και η αλλαγή, σε υπενθύμιση ότι η ζωή βρίσκεται σε διαρκή ροή.

Η ενσυνειδητότητα, λοιπόν, δεν είναι αποστασιοποίηση, αλλά βαθιά εμπλοκή με το παρόν. Είναι η πράξη του να συναντώ τη ζωή χωρίς μάσκες — να δέχομαι τη σκοτεινή και τη φωτεινή της πλευρά, γνωρίζοντας πως και οι δύο συνθέτουν την εμπειρία του «είμαι».

Μέσα σε αυτή τη στάση, ανοίγει ο δρόμος για αυθεντική σύνδεση με τον εαυτό, τους άλλους και τον κόσμο. Γιατί μόνο όταν υπάρχω αληθινά, μπορώ και να συναντήσω αληθινά.

Από συστημική οπτική, η ενσυνειδητότητα (mindfulness) δεν αφορά μόνο το άτομο, αλλά το πεδίο των σχέσεων.

Η ανθρώπινη εμπειρία είναι πάντα σχεσιακή — διαμορφώνεται μέσα σε δίκτυα αλληλεπίδρασης: οικογένεια, εργασία, κοινότητα, κοινωνία. Επομένως, η ενσυνειδητότητα δεν περιορίζεται στο «πώς νιώθω εγώ», αλλά επεκτείνεται στο πώς υπάρχω μέσα στη σχέση και πώς η παρουσία μου επηρεάζει το σύστημα γύρω μου.

Όταν είμαι παρών με τον εαυτό μου — όταν μπορώ να αναγνωρίζω τα συναισθήματά μου, τις ανάγκες μου, τις σκέψεις που με κινούν — τότε γίνομαι ικανός να είμαι πραγματικά παρών και για τον άλλον.
Η επίγνωση δεν απομονώνει· ανοίγει χώρο. Μπορώ να ακούω χωρίς να διακόπτω, να βλέπω χωρίς να κρίνω, να κατανοώ χωρίς να χρειάζεται να ελέγχω ή να διορθώνω.

Η ενσυνειδητότητα λειτουργεί σαν ρυθμιστής στο σύστημα των σχέσεων: μειώνει την αντιδραστικότητα και αυξάνει την ικανότητα ανταπόκρισης.
Σε έναν κόσμο όπου οι περισσότεροι ακούμε για να απαντήσουμε, το mindfulness μας μαθαίνει να ακούμε για να καταλάβουμε.
Έτσι, σταδιακά χτίζονται σχέσεις όπου υπάρχει χώρος για αλήθεια και ευαλωτότητα — χώροι στους οποίους δεν χρειάζεται να αποδεικνύουμε, αλλά να υπάρχουμε.

Σε ένα οικογενειακό σύστημα, η παρουσία ενός μέλους που ασκεί ενσυνειδητότητα μπορεί να επιδράσει ρυθμιστικά σε ολόκληρη τη δυναμική.
Η ηρεμία ενός ανθρώπου μειώνει την ένταση, η επίγνωση μιας συναισθηματικής αντίδρασης αποτρέπει την αναπαραγωγή ενός φαύλου κύκλου.
Η συνειδητή παύση πριν από μια αυτόματη αντίδραση λειτουργεί σαν πρόσκληση προς τους άλλους να κάνουν το ίδιο — δημιουργώντας έναν νέο, πιο υγιή τρόπο αλληλεπίδρασης.

Στον εργασιακό χώρο, η ενσυνειδητότητα βοηθά στην καλλιέργεια επικοινωνίας χωρίς άμυνες, μειώνει τις συγκρούσεις και αυξάνει τη συνεργασία.
Όταν ένα άτομο λειτουργεί με παρουσία και όχι με παρόρμηση, επιδρά θετικά στη συναισθηματική θερμοκρασία του συστήματος: φέρνει σταθερότητα και καθαρότητα.

Σε επίπεδο κοινότητας, η ενσυνειδητότητα συμβάλλει στη συλλογική ενσυναίσθηση - στην ικανότητά μας να βλέπουμε τον Άλλον όχι ως απειλή, αλλά ως καθρέφτη και συνοδοιπόρο στην κοινή ανθρώπινη εμπειρία.

Επομένως, η επίγνωση του «εδώ και τώρα» δεν είναι απλώς ατομική εμπειρία· είναι σχέση. Δημιουργεί χώρο για ουσιαστική επικοινωνία, ενσυναίσθηση και βαθύτερη σύνδεση στα συστήματα που ανήκουμε - στην οικογένεια, στην εργασία, στην κοινότητα. Μας διδάσκει ότι το να «είμαι παρών» δεν είναι μόνο προσωπική δεξιότητα, αλλά κοινωνική ευθύνη: κάθε φορά που είμαι συνειδητά παρών, συμβάλλω στη ρύθμιση και την υγεία ολόκληρου του συστήματος.

Ψηφιακή αποσύνδεση: μια πράξη ελευθερίας και επαναπροσδιορισμού

Η τεχνολογία μας προσφέρει πολλά: γνώση, επικοινωνία, πρόσβαση, δημιουργικότητα. Όμως, όταν η χρήση της γίνεται μηχανική, όταν απαντούμε σε κάθε ειδοποίηση χωρίς σκέψη, όταν παύει να εμπεριέχει την επιλογή, παύει να είναι εργαλείο και τότε χάνεται η υπαρξιακή μας ελευθερία.

Η ψηφιακή αποσύνδεση (digital detox) δεν είναι μια μορφή αποχής, αλλά μια υπαρξιακή πράξη ελευθερίας και επαναδιεκδίκησης της προσοχής μας. Είναι η στιγμή που επιλέγω να πάρω πίσω τον έλεγχο της προσοχής μου· να αποφασίσω εγώ πότε θα είμαι διαθέσιμος και πότε θα υπάρχω απλώς. Είναι ο τρόπος να θέσουμε ένα «όριο» ανάμεσα στο «είμαι διαθέσιμος» και στο «είμαι παρών».

Από υπαρξιακή θεώρηση, το να αποσυνδεθώ σημαίνει να επαναδιεκδικήσω τον χρόνο και τον εαυτό μου. Σημαίνει να επιλέγω να «είμαι» αντί «να κάνω». Στην καθημερινότητα, ο τρόπος που βιώνουμε τον εαυτό μας είναι συχνά λειτουργικός: μετράμε την αξία μας μέσα από το αποτέλεσμα, την παραγωγικότητα, την ανταπόκριση στις ανάγκες των άλλων. Μέσα σε αυτό το συνεχές «κάνω» – εργάζομαι, ανταποκρίνομαι, επικοινωνώ, ενημερώνομαι – ξεχνάμε να υπάρχουμε απλώς.

Η υπαρξιακή προσέγγιση μάς καλεί να θυμηθούμε ότι ο άνθρωπος δεν είναι μηχανισμός δράσης, αλλά ον παρουσίασης· ότι πριν από κάθε ρόλο, καθήκον ή επίδοση, υπάρχει η απλή, άρρητη εμπειρία του «είμαι εδώ».

Η πράξη της αποσύνδεσης από το ψηφιακό περιβάλλον δεν είναι μια μορφή άρνησης της πραγματικότητας· είναι μια επιστροφή στην εμπειρία του εαυτού χωρίς φίλτρα. Είναι μια στιγμή σιωπηλής συνάντησης με το «είμαι» — το να καθίσω χωρίς να “παράγω”, να κοιτάξω χωρίς να “ποστάρω”, να αισθανθώ χωρίς να το μεταφράσω σε περιεχόμενο.

Αυτή η παύση είναι ριζικά υπαρξιακή, γιατί επαναφέρει το υποκείμενο από το «τι κάνω» στο «ποιος είμαι». Μέσα στη σιωπή της αποσύνδεσης, μπορεί να αναδυθεί το υπαρξιακό βίωμα της παρουσίας — η αίσθηση ότι «είμαι» όχι γιατί κάποιος με βλέπει ή με εγκρίνει, αλλά απλώς γιατί υπάρχω.

Η υπαρξιακή φιλοσοφία (από τον Heidegger ως τον May και τον Yalom) μάς υπενθυμίζει ότι η ύπαρξη δεν είναι αντικείμενο, αλλά σχέση — μια διαρκής διαδικασία παρουσίας και νοήματος. Έτσι, η ψηφιακή αποσύνδεση μετατρέπεται σε πνευματική πράξη: δεν είναι μόνο απεξάρτηση από την πληροφορία, αλλά επιστροφή στο βίωμα του είναι, στο απλό, αλλά βαθιά ανθρώπινο γεγονός της ύπαρξης.

Σε αυτό το σημείο, η αποσύνδεση δεν είναι μόνο τεχνική πράξη αλλά υπαρξιακός αναστοχασμός. Μας προσκαλεί να σταθούμε με ειλικρίνεια απέναντι στη σχέση μας με την τεχνολογία και να αναρωτηθούμε:

• Με ποιον τρόπο σχετίζομαι με την τεχνολογία;
• Επικοινωνώ ή απλώς καταναλώνω;
• Μοιράζομαι ή προσπαθώ να γεμίσω ένα εσωτερικό κενό;

Από συστημική οπτική, η ψηφιακή αποσύνδεση είναι μια ευκαιρία αναπροσαρμογής ισορροπιών στα συστήματα σχέσεων. Σημαίνει να ξαναβρίσκω την ισορροπία μεταξύ συνδεσιμότητας και απομόνωσης, ανάμεσα στην ανάγκη για επικοινωνία και στην ανάγκη για εσωτερικό χώρο. Μάς καλεί να δούμε πώς οι ρόλοι μας — επαγγελματικοί, οικογενειακοί, κοινωνικοί — διαμορφώνουν την ταυτότητά μας και να δημιουργήσουμε ξανά χώρο για αυθεντική επικοινωνία.

Κάθε σύστημα (οικογένεια, ζευγάρι, ομάδα εργασίας) διαθέτει όρια που ρυθμίζουν τι «μπαίνει» και τι «μένει έξω». Η διαρκής συνδεσιμότητα τα καθιστά υπερ-διαπερατά: μηνύματα εισβάλλουν στην ώρα ξεκούρασης, δουλειά στο γεύμα, ειδήσεις στον ύπνο.
Η αποσύνδεση λειτουργεί σαν επαναρύθμιση διαπερατότητας: ξαναορίζουμε ζώνες όπου το σύστημα προστατεύει την ενέργεια και την προσοχή του (π.χ., «χωρίς κινητά στο τραπέζι»).  

Στη συστημική θεώρηση, τα φαινόμενα δεν είναι «Α προκαλεί Β», αλλά κυκλικά. Το κινητό/οθόνη συχνά γίνεται τρίτος μέσα στη σχέση (π.χ. στο ζευγάρι, στον γονιό-παιδί, στη σύσκεψη). Η αποσύνδεση αφαιρεί τον «τρίτο» και διακόπτει φαύλους κύκλους: λιγότερη διάσπαση → μεγαλύτερη ποιότητα επαφής → λιγότερη ανάγκη για διαφυγή στις οθόνες.

Οι ψηφιακές ροές θολώνουν τα όρια των ρόλων μας: εργαζόμενος, γονέας, φίλος, σύντροφος – όλοι αυτοί οι ρόλοι συνυπάρχουν μέσα στην ίδια στιγμή, στο ίδιο μήνυμα ή ειδοποίηση.
Η διαρκής συνδεσιμότητα μάς ωθεί να βιώνουμε τον εαυτό μας ως «πάντα διαθέσιμος/η», μετατρέποντας τη διαθεσιμότητα σε στοιχείο της ταυτότητάς μας.

Η ψηφιακή αποσύνδεση γίνεται έτσι μια αναδιαπραγμάτευση ρόλων: μια συνειδητή επιλογή να ορίσουμε ξανά πότε είμαστε επαγγελματίες, πότε σύντροφοι ή γονείς, και πότε απλώς άνθρωποι με εσωτερικό χώρο, χωρίς ρόλο να υπηρετήσουμε.

Μέσα από αυτή τη διαδικασία, η ταυτότητα απο-συγχωνεύεται από τον ρόλο της διαρκούς ανταπόκρισης — βρίσκει ξανά χώρο για σιωπή, αυθεντικότητα και επιλογή.

Η αποσύνδεση, τελικά, είναι πράξη σύνδεσης: με τον εαυτό, το σώμα, τη φύση, τον άλλον.

Πέντε πρακτικές για ψυχική ευεξία

1. Η σιωπή ως χώρος ύπαρξης – Μείνε για λίγο χωρίς ήχους, χωρίς πληροφορίες. Η σιωπή δεν είναι απουσία, είναι χώρος γέννησης νοήματος.
2. Σχέση πριν από σύνδεση – Πριν ανοίξεις το κινητό, ρώτησε: «Με ποιον ή με τι θέλω να συνδεθώ;». Η πρόθεση καθορίζει την ποιότητα της σχέσης.
3. Το σώμα ως πυξίδα παρουσίας – Παρατήρησε τη στάση σου, την αναπνοή, την ένταση στους ώμους. Το σώμα θυμίζει πότε έχουμε φύγει από το παρόν.
4. Η παύση ανάμεσα στα ερεθίσματα – Πάρε μια ανάσα πριν αντιδράσεις. Αυτή η μικρή παύση είναι η ουσία της ελευθερίας.
5. Αναστοχασμός στη χρήση της τεχνολογίας – Παρατήρησε πότε η τεχνολογία σε συνδέει ουσιαστικά και πότε σε απομακρύνει. Η επίγνωση αυτή φέρνει επιλογή και ισορροπία.

Από τη σύνδεση της οθόνης στη σχέση της παρουσίας

Η ψυχική ευεξία δεν είναι η απουσία άγχους ή δυσκολίας· είναι η δυνατότητα να ζούμε με επίγνωση μέσα στην πολυπλοκότητα. Το mindfulness και η ψηφιακή αποσύνδεση, μέσα από υπαρξιακό και συστημικό φακό, είναι πράξεις σχέσης — όχι απομόνωσης.

Δεν χρειάζεται να απορρίψουμε την τεχνολογία· χρειάζεται να θυμηθούμε πώς να υπάρχουμε μέσα της χωρίς να χανόμαστε. Να μπορούμε να σταματάμε, να αναπνέουμε, να νιώθουμε, να σχετιζόμαστε.
Η πιο βαθιά σύνδεση παραμένει πάντα ανθρώπινη: πρόσωπο με πρόσωπο, ψυχή με ψυχή, παρουσία με παρουσία.

* Άρθρο αφιερωμένο στην Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας (10 Οκτωβρίου)

Συγγραφή - Επιμέλεια Άρθρου

Γλυκερία Ρέππα - Ψυχολόγος

Γλυκερία Ρέππα: έχει επιβεβαιωθεί από το Psychology

Οι πληροφορίες που αναφέρονται στον επαγγελματικό κατάλογο ειδικών παρέχονται από τους ίδιους τους ειδικούς, κατά την εγγραφή τους στο σύστημα. Όταν βλέπετε την ένδειξη «έχει επιβεβαιωθεί από το Psychology”, σημαίνει ότι το Psychology έχει ελέγξει, με email, τηλεφωνικά ή/και με λήψη των σχετικών εγγράφων, τα ακόλουθα στοιχεία:

• Ότι ο ειδικός είναι υπαρκτό πρόσωπο.
• Ότι τα πτυχία οι τίτλοι και οι εξειδικεύσεις που αναφέρει είναι αληθινά.
• Ότι οι πληροφορίες που αναφέρει ισχύουν.

Ψυχολόγος, Διδάκτορ Εκπαιδευτικής και Αθλητικής Σχολικής Ψυχολογίας (ΕΚΠΑ), Μεταπτυχιακές σπουδές στην Εκπαιδευτική ψυχολογία, Αθλητικές επιστήμες και Επιστήμες της αγωγής,  με ειδίκευση στην ψυχο-εκπαίδευση οικογένειας, στις διατροφικές διαταραχές, στο CBT, στην ενσυνειδητότητα, και στον επαγγαλμετικό προσανατολισμό. Ατομική και ομαδική ψυχοθεραπεία, Συμβουλευτική ζεύγους και Θεραπεία οικογένειας, Συμβουλευτική γονεών.

+306937037027

Δείτε όλα τα άρθρα Σελίδα ειδικού