Να είσαι εκεί: Άγχος και σωματική υγεία

Ο σύγχρονος κόσμος ολοένα και απομακρύνεται από τον αλτρουισμό. Ο ανταγωνιστικός εγωκεντρισμός, που χαρακτηρίζει τους καιρούς μας, αρχίζει να μας καθιστά σταδιακά ουσιαστικά μόνους.

Ωστόσο, η φυσική μας τάση για συνύπαρξη διαφαίνεται στις συζητήσεις και τις αναζητήσεις μας για σχέσεις και αλληλεπιδράσεις ουσιαστικές.

Αυτή η έμφυτη ανάγκη και η απόδοσή της ορμονικά αναλύθηκε στο πρώτο μέρος του “Να είσαι εκεί”, ενώ εξηγήθηκε πώς ο μηχανισμός αυτός ερμηνεύεται σε οφέλη στην ψυχική μας υγεία.

Σε αυτό το δεύτερο μέρος, ο αλτρουισμός θα αντιπαρατεθεί του άγχους, αποδεικνύοντας την ωφέλιμη επίδρασή του και στη σωματική υγεία.

Τέλος, θα δοθούν κάποιες προϋποθέσεις στηριζόμενες στη θετική ψυχολογία για την καλύτερη διαχείριση και απόδοση της επικοινωνίας και αλληλεπίδρασης. 

Αλτρουισμός - Ο αντίπαλος του άγχους

Η αίσθηση του ανήκειν και της βαθιάς ενσυναίσθησης προωθούν σημαντικά την εμπιστοσύνη και τη συνεργασία δημιουργώντας ένα δυναμικό πλαίσιο ασφάλειας, καθώς όσο έχουμε την πεποίθηση της υποστήριξης του περιβάλλοντός μας, τόσο πιο ικανοί και δυνατοί νιώθουμε  έναντι των καθημερινών “απειλών” και προκλήσεων, γεγονός που επιβεβαιώνει την αγχολυτική επίδραση του “κοινωνείν”.

Μάλιστα, τα πρακτικά οφέλη της κοινωνικής διαχείρισης του άγχους επιβεβαιώνονται παρατηρώντας το γυναικείο μηχανισμό απάντησης στην απειλή.

Συγκεκριμένα, κατά τη διέγερση του συμπαθητικού νευρικού συστήματος, εκτός από επινεφρίνη και νορεπινεφρίνη εκκρίνεται και ωκυτοκίνη, η οποία με την παρουσία των οιστρογόνων πυροδοτεί τις κοινωνικές αποκρίσεις, αναζητώντας ισχυρές συμμαχίες για την εξασφάλιση της επιβίωσης.

Με άλλα λόγια, περιγράφεται η ωφέλιμη απάντηση “έλα να γίνουμε φίλοι” έναντι των πιο καταπονητικών: πάλη ή φυγή.

ΔΥΣΤΥΧΩΣ ΔΕΝ ΔΙΑΛΕΞΑ ΤΟΥΣ ΓΟΝΕΙΣ ΜΟΥ
3 Μήπως μεγάλωσες και εσύ με γονείς που ήταν απόμακροι; Δύστροποι; Εγωκεντρικοί; Απορριπτικοί; Ελεγκτικοί; Επικριτικοί; Μη-διαθέσιμοι;
Ανακάλυψε τους τέσσερις τύπους τοξικών-ανώριμων γονέων

Αυτή η εξελικτικά διαφορετική -μεταξύ των φύλων- διαχείριση του στρές μπορεί, σύμφωνα με ερευνητές, να βοηθήσει στην εξήγηση, γιατί οι γυναίκες είναι κλασικά μακροβιότερες και πιο υγιείς σε σύγκριση με τους άνδρες.

Μάλιστα, σε έρευνα του πανεπιστημίου του Harvard, περιγράφεται ότι άτομα με ισχυρές κοινωνικές σχέσεις αμοιβαιότητας κι εμπιστοσύνης εμφανίζουν έως και 50% περισσότερες πιθανότητες επιβίωσης σε περίπτωση ασθένειας, ενώ σχετίζονται με την γενικότερη καλή υγεία κι ευεξία.

Επιπλέον, από άλλη έρευνα προκύπτει ότι οι κοινωνικοί δεσμοί συνδέονται με τη ρύθμιση του καπνίσματος, το αλκοόλ και γενικότερα με τον έλεγχο του εθισμού - αντισταθμίζοντας τις επιδράσεις της ντοπαμίνης.

Στον αντίποδα αυτών, η απομόνωση έχει συσχετιστεί τόσο με την υποκειμενική όσο και με την  αντικειμενική επιβάρυνση των δεικτών υγείας, αλλά επίσης φαίνεται να αυξάνει έως και 30% τον κίνδυνο θανάτου.

Είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι η αίσθηση του ανήκειν γενικότερα, συνδέεται αμεσότατα με την ευεργετική ωκυτοκίνη, σε αντίθεση με τη μοναχικότητα και την ευαλωτότητα που συνοδεύονται από την ορμόνη του άγχους, δηλαδή την κορτιζόλη. Συγκεκριμένα, οι θετικές κοινωνικές σχέσεις μπορεί να οδηγήσουν σε καλύτερη καρδιαγγειακή λειτουργία, νευροενδοκρινική λειτουργία- συμπεριλαμβανομένων των γλυκοκορτικοειδών ωκυτοκίνης, ανοσοποιητική λειτουργία, σε λιγότερες φλεγμονές και χαμηλότερα επίπεδα κορτιζόλης (ορμόνη άμεσα συνδεδεμένη με το στρες).

Μάλιστα, η τελευταία (ενν. κορτιζόλη) συνδέεται με την επιτάχυνση/επιδείνωση  της φθοράς των τελομερών, γεγονός που έχει αρνητικές συνέπειες στην υγεία, υπό τη μορφή του επιταχυνόμενου γήρατος και αυξημένου κινδύνου προσβολής του ατόμου από σειρά ασθενειών, συμπεριλαμβανομένου του καρκίνου, καρδιαγγειακών παθήσεων, διαβήτη, κατάθλιψης, κτλ.

Τέλος, από εξελικτική σκοπιά φαίνεται πως η “φυσική επιλογή” θέλει να διαιωνίζονται τα γονίδια όσων προσφέρουν στους άλλους. Ίσως γι’ αυτό το λόγο η ωκυτοκίνη (ορμόνη της αγάπης) να συνδέεται με τη μακροζωία. Προκύπτει, λοιπόν, ότι η φύση επιβραβεύει όσους, εξασφαλίζοντας την επιβίωση της ομάδας, εξασφαλίζουν και την επιβίωση του γένους-είδους. 

Όροι και προϋποθέσεις

Σε έρευνα με 10.000 άνδρες άνω των 40 ετών με πιθανότητες εμφάνισης στηθάγχης, διαπιστώθηκε ότι όσοι ανέφεραν ότι οι γυναίκες τους ήταν στοργικές και υποστηρικτικές είχαν 50% λιγότερες πιθανότητες εμφάνισης της νόσου σε σχέση με εκείνους που ένιωθαν ότι δεν τους αγαπούν και δεν τους υποστηρίζουν.

Έτσι, διαπιστώνεται ότι η αίσθηση ως μέλη μιας ομάδας δεν είναι επαρκής συνθήκη, με τις δυσλειτουργικές σχέσεις να συνδέονται με μεγαλύτερο άγχος, ακόμη και κατάθλιψη, επιβεβαιώνοντας τις τοξικές τους συνέπειες.

Είναι απαραίτητο να νιώθουμε ασφάλεια, κατανόηση, αξίωση και φροντίδα. Προκύπτει, λοιπόν, ότι η ποιότητα των σχέσεων είναι η καταλυτικότερης σημασίας, ενώ τονίζεται πως την αξιολογούμε βάσει της δικής μας προσφοράς προς τους άλλους.

Με άλλα λόγια, όσο περισσότερο επενδύουμε σε μία σχέση, την αντιλαμβανόμαστε και την αισθανόμαστε πιο ισχυρή και ποιοτική. (Πρόκειται περισσότερο για γνωστικό σφάλμα. Όσο περισσότερο προσπαθούμε για κάτι, συνήθως τόσο μεγαλύτερα είναι και τα οφέλη.

Συνεπώς, επενδύοντας περισσότερο προσδοκούμε στο καλύτερο αποτέλεσμα, ακόμη κι αν αυτή η αίσθηση δεν είναι αντικειμενική).  Μάλιστα, έρευνα του 2003 επιβεβαίωσε και πρακτικά αυτή τη θέση, αναδεικνύοντας πως η σωματική μας υγεία ωφελείται ακόμη περισσότερο όταν προσφέρουμε ενεργά στα άτομα που αλληλεπιδρούμε. Έτσι, υπερτονίζεται η αξία της ποιοτικής κι ενεργητικής επένδυσης στις στενές κι ευρύτερες ομάδες που ανήκουμε. 

Διαβάστε ακόμη το σχετικό άρθρο : 4 σημαντικές αλήθειες για το στρες και 10 γνωσιακά λάθη και στρεσογόνες αυτόματες σκέψεις

Υπό το πρίσμα αυτού παρατίθενται κάποιες προτάσεις βασισμένες στις αρχές της θετικής επικοινωνίας:

Ενσυναίσθηση: Είναι γνωστό ότι αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο τόσο του αλτρουισμού, όσο και των ουσιαστικών αλληλεπιδράσεων. Ωστόσο, αξίζει να σημειωθεί πως η ενσυναίσθηση οικοδομείται πάνω στην αυτεπίγνωση. Όσο περισσότερο ανοιχτοί είμαστε στις ίδιες μας τις συγκινήσεις, τόσο πιο ικανοί είμαστε στο να αντιλαμβανόμαστε τα συναισθήματα των άλλων. Συγχρόνως, η αυτο-αποδοχή εξασφαλίζει το “περίσσευμα της ψυχής”, ικανό να προωθήσει την άνευ όρων αποδοχή των άλλων. 

Άνευ όρων αποδοχή: Επιλέγουμε τη γλώσσα της αποδοχής. Συνήθως, τα άτομα κατά την επικοινωνία έχουν απλά την ανάγκη να μοιραστούν κάτι και ο συνομιλητής τους απλώς να τους ακούσει. Μάλιστα, η συναισθηματική στήριξη συναντάται ακριβώς στην αντίληψη και την κατανόηση του προβλήματος του άλλου και στην βοήθεια να νιώσει ότι το περιβάλλον του είναι δεκτικό χωρίς καμία διάθεση και πρόθεση κριτικής. 

Φυσική παρουσία: “Να είσαι εκεί”. Σημαντικός παράγοντας της θετικής επικοινωνίας είναι και μόνο η παρουσία. Ένα ζεστό βλέμμα αποδοχής, ένα κράτημα του χεριού, ένα χαμόγελο, κτλ. αποτελούν ενισχυτικά μη-λεκτικά στοιχεία επικοινωνίας που αυξάνουν τα θετικά συναισθήματα και την εγγύτητα της σχέσης.

Ενίσχυση: Εδώ προτείνεται η εστίαση στα θετικά των “σημαντικών μας άλλων”. Προωθείται η θετική ανατροφοδότηση και η επικοινωνία όσων αγαπάμε στους άλλους, καθρεφτίζοντας τα θετικά τους. Μία τέτοια στάση αφενός ενισχύει την αυταξία του άλλου ατόμου, αφετέρου ενδυναμώνει τους δεσμούς της σχέσης. 

Κεφαλαιοποίηση: Επικοινωνώντας και αναπαράγοντας τα θετικά μας συναισθήματα -κάνοντας τα μέρος της συζήτησης- ορίζονται συνειδητά, αποκτούν όγκο και γίνονται ισχυρότερες αναμνήσεις. Ακόμη και ως αποδέκτες αυτής της έκφρασης των θετικών συναισθημάτων, προτείνεται να αντιδρούμε θετικά, ώστε μεταξύ άλλων να επαυξάνεται το θετικό πλαίσιο και η θετική εμπειρία της αλληλεπίδρασης. 

Ευγνωμοσύνη: Τα θετικά μέσω της ευγνωμοσύνης μεταδίδονται. Αφενός, ισχυροποιεί τους δεσμούς της σχεσης με υγιείς όρους. Αφετέρου, αυξάνει την αίσθηση αυτοαποτελεσματικότητας, ενθαρρύνοντας τόσο το άτομο ως μονάδα, αλλά και την ιδιότητά του ως μέλος της σχέσης, καθώς αισθάνεται ότι δέχεται τις θετικές αποκρίσεις για τη στάση του. Αυτή η συμπεριφορά έχει πολλές προεκτάσεις αφού δημιουργεί το κίνητρο για την υιοθέτηση των “αποδεκτών” συμπεριφορών (κίνητρο της αποδοχής), συνεπώς και την επανάληψή τους. Από την άλλη μεριά ο εμπλεκόμενος νιώθει ότι αυτή η ομάδα τον αναγνωρίζει, τον αποδέχεται και τον κάνει να νιώθει καλά και ασφαλής, ισχυροποιώντας το κίνητρό του, να επιθυμεί να είναι μέλος της. 

Συγχώρεση: Οι ασυγχωρητικές σκέψεις προκαλούν μεταξύ άλλων: έντονα αρνητικά συναισθήματα, σημαντικά υψηλότερους καρδιακούς παλμούς και μεταβολές της αρτηριακής πίεσης. Έτσι, προκύπτει ότι ακόμη κι αν τελικά ματαιωθεί η συναισθηματική μας επένδυση, αξίζει να αντιδράσουμε με συγχώρεση. Προσοχή, συγχώρεση δε σημαίνει επιστροφή στις δυσλειτουργικές αλληλεπιδράσεις του παρελθόντος, αλλά συνέχεια με νέους όρους, χωρίς τα βαρίδια του παρελθόντος. 

“Πάντα χρειάζεται. Πάντα χρειάζεται δίπλα σου. Στις μικρές και τις μεγάλες χαρές. Στις καταστροφές και στην αρρώστια. Στον αέρα και στις βροχές. Στον ήλιο και στη θάλασσα. Πάντα χρειάζεται να υπάρχει ένας άνθρωπος δίπλα σου. Αυτός είναι όλα μαζί τα φαρμακεία και τα φάρμακα του κόσμου.”  - Μάνος Ελευθερίου