Θεραπευτική ειρωνεία και μεταφορές

Η εποχή γεννά τέρατα και δεισιδαιμονίες, γεννήματα ενός ακραίου ατομισμού και μιας ευθείας διάρρηξης κάθε ομαλής συλλογικότητας, εκπορευόμενα και τα δύο από κρυφούς ή φανερούς μηχανισμούς χειραγώγησης των ανθρώπων[1].

Η εποχή γεννά μοναξιά, απόγνωση, βία και μια ευαρέσκεια στην θυματοποίηση. Εξάλλου είναι εύχρηστο να παράγονται θύτες - θύματα ενός αδηφάγου πλήθους, το οποίο, μέσα από κάθε Ρούλα, Μάνο κι όλους αυτούς τους πρωταγωνιστές του συλλογικού μας δράματος, ανέχεται την δική του μικρή ύπαρξη, εκτονώνει την χολή του και αυτό-βαυκαλίζεται στις δάφνες του καναπέ του.

Η εποχή γεννά επίσης δυϊσμούς και αφορισμούς, αποκλείει και σιχαίνεται την ανάλυση, την ερμηνεία, την αναζήτηση, άρα και την αλήθεια, γιατί αυτή ποτέ δεν είναι σε ένα μέρος, αλλά στο όλον.

Αν επομένως πολιτική ορθότητα είναι ό,τι μας σερβίρουν τα ΜΜΕ κι ο κυρίαρχος λόγος τότε οι «ορθά» σκεπτόμενοι άνθρωποι καταντούν μονοσήμαντοι, ασθενικοί δέκτες μιας κατασκευασμένης πραγματικότητας και, ίσως εν αγνοία τους, συναινούν στην αναπαραγωγή της.

Το παράδοξο, αν και αναμενόμενο, είναι πως η παραπάνω «ορθότητα» εξαπλώνεται σε όλο το φάσμα των σχέσεων και εκπαιδεύει τους ανθρώπους στην μονομέρεια της υπαρξιακής τους μοναξιάς.

Οι σχέσεις αποστεώνονται και αποκτούν μια αγκύλωση που δεν επιτρέπει την ροή των συναισθημάτων και την ευχαρίστηση της συνύπαρξης και της συντροφικότητας. Οι σχέσεις αρρωσταίνουν και αποκτούν χαρακτηριστικά ανάγκης και υποταγής.

Το διαφημιστικό σποτ μιας εταιρείας κινητής τηλεφωνίας κομπάζει το παράδοξο της εποχής μας: «μιλήστε ελεύθερα» προτάσσει με ασέβεια, κατατάσσοντας την επικοινωνία στην σφαίρα των MB.

Τι τραγική ειρωνεία να καλλιεργείται στους ανθρώπους η αίσθηση πως μπορούν να επικοινωνούν ελεύθερα εάν έχουν απλά μια σύνδεση κινητού τηλεφώνου, απομακρύνοντας τους έτσι από το φάσμα της ουσιαστικής επικοινωνίας, η οποία προϋποθέτει αφενός υγιείς προσωπικότητες κι αφετέρου την σπουδή στην τέχνη της επικοινωνίας.

Αυτό τελικά γεννά η εποχή μας, μια πλαστή επικοινωνία και ανθρώπους υπόδουλους της μίας ορθής άποψης, η οποία δεν προήλθε καν από τις δικές τους διεργασίες και τις αλληλεπιδράσεις με το κοινωνικό τους περιβάλλον.

Διαχείριση Διαπροσωπικών Συγκρούσεων: Online Σεμινάριο, χαμηλού κόστους, στην πλατφόρμα του Psyversity. Παρακολουθήστε το σεμινάριο, στον χρόνο που εσείς επιλέγετε, από το κινητό, το tablet ή τον υπολογιστή σας. Παρέχεται βεβαίωση παρακολούθησης.

Ειρωνεία και μεταφορά

«Ὅλα, ὅλα, καὶ τ᾿ ἄλογά μου θὰ στὰ δώσω  
Μονάχα ετούτο τον τρελό μου θα κρατήσω, που ξέρει μόνο σε ένα χρώμα να πηγαίνει. 
Δρασκελώντας τη μιαν άκρη ως την άλλη γελώντας μπρος στις τόσες πανοπλίες σου,    
μπαίνοντας στις γραμμές σου ξαφνικά, αναστατώνοντας τις στέρεες παρατάξεις…     έλα να παίξουμε….». (σκάκι, Μανώλης Αναγνωστάκης) 

Ως αντίσταση στην τραγικότητα του πολιτικά ορθού προτείνω να υφάνουμε το παιχνίδισμα κάποιων παραδοξοτήτων, όπως της ειρωνείας, η οποία ως μορφή έκφρασης έχει μια καθαρότητα άμεση και εξομολογητική.

Η ειρωνεία, με την καβαφική της έννοια, δηλαδή ως μέσο που δημιουργεί μια ζωτική απόσταση από τα τεκταινόμενα, δύναται να σαρώσει το «κυριολεκτικό» υπόβαθρο της καταπιεστικής «ορθότητας», περιφρονώντας την μονομέρεια του εξουσιαστικού λόγου, και να σταθεί δίπλα στο πλευρό των «αδυνάτων».

Ωστόσο η ειρωνεία είναι χρήσιμη μόνο όταν χρησιμοποιείται για να παράξει εναλλακτικό λόγο κι όχι ως διαρκής κι αδιάλειπτη άμυνα εναντίον του πολιτικά ορθού λόγου.

Με άλλα λόγια, η χρήση της, δίνει ανάσες ελευθερίας στον άνθρωπο όχι ως εργαλείο ψυχικής άμυνας, αλλά ως εργαλείο αμφισβήτησης και υποκίνησης. Επειδή η ειρωνεία λειτουργεί με την ελλειπτικότητα και τη συμπύκνωση η αποτελεσματικότητά της είναι φυσικό να εξασθενεί όταν εκτείνεται σε διάρκεια, ενώ αντιθέτως στις σωστές δόσεις οδηγεί στην συγκίνηση και στην κάθαρση.

Επιπροσθέτως, η αντίσταση στην πολιτική ορθότητα πραγματώνεται κι ως «μεταφορά». Οι μεταφορές επενδύουν συναισθηματικά τον λόγο και διευρύνουν την οπτική του, δηλαδή την διάνοιά του. Η σκηνοθετική ματιά μιας μεταφοράς είναι ένας τρόπος αναπαράστασης και πρόσληψης του κόσμου και αυτή ακριβώς η πλαστικότητά της ενδυναμώνει την πρόσβαση στην πραγματικότητα του.

Η οπτική της μεταφέρει το νόημα από το γενικό στο ειδικό και βοηθά στην υποκειμενοποίηση των ιδεών, των πραγμάτων και των συναισθημάτων. Η οικειότητα της μεταφοράς άρει πολλούς από τους φόβους που στέκονται ως εμπόδιο στην λειτουργική επικοινωνία και ωθεί σε συν-κινήσεις και γεφυρώσεις, διαμορφώνοντας μια νέα πραγματικότητα.

Η τεχνολογική πρόοδος παρείχε στον άνθρωπο την ψευδαίσθηση της βεβαιότητας πως μπορεί να ελέγξει με τεχνικά μέσα τις διαδικασίες της ζωής.

Όμως οι περίοδοι κρίσεις όπως αυτή που διανύουμε σήμερα μας μαθαίνουν πως στην πραγματικότητα η φύση, άρα και οι κοινωνίες, κυριαρχούνται από χαοτικά συστήματα που δεν ελέγχονται από τις ανθρώπινες δυνάμεις.

Αυτή η συνειδητοποίηση της απώλειας της αίσθησης ασφάλειας και παντοδυναμίας είτε παραλύει, είτε κινητοποιεί τους ανθρώπους και στη συνθήκη αυτή η χρήση του μεταφορικού λόγου λειτουργεί ως γεφυροποιός δύναμη προς την δεύτερη κατεύθυνση. Για παράδειγμα η μεταφορική απεικόνιση της «φύσης» στις ανθρώπινες κατασκευές μας επιτρέπει να αναγνωρίσουμε το χάος ως μια ανώτερη τάξη και δομή του κόσμου.

Εν κατακλείδι, η μεταφορά προσεγγίζει την πραγματικότητα περισσότερο ρεαλιστικά από την μονομέρεια της «πολιτικής ορθότητας» και η ειρωνεία δημιουργεί τις διεξόδους και τις «εντάσεις» ώστε να επανέλθει η συναισθηματική ροή και να μειωθούν οι θρομβώσεις.

Η ειρωνεία και η μεταφορά, ως λόγοι παραμυθητικοί, επιτρέπουν την σύντηξη του ρεαλισμού με την εξωλογική υπέρβασή του, ώστε να αποκτά περισσότερο οικεία χαρακτηριστικά και να γίνεται πιο προσιτός στο υποκείμενο. Έτσι η «απόκρυψη» της αλήθειας φωτίζει περισσότερο την αλήθεια, σαν ένα μετείκασμα[2] όπου το πραγματικό και το υποκειμενικό, το γεγονός και το αποτύπωμά του στην συνείδηση του υποκειμένου, είναι όψεις του ίδιου σύμπαντος.

Άσκηση

Οι λέξεις έχουν μια δυνατότητα να ντύνονται με τα εκφραστικά μέσα όσων τις χρησιμοποιούν. Από μόνες τους δεν είναι προσβλητικές ή αναγεννητικές, μα συνδέονται με το νόημα που τις αποδίδουμε κάθε φορά. Ασεβής δεν είναι ο λόγος μα τα νοήματα που οι άνθρωποι του αποδίδουν.

Σκεφτείτε έναν "ειρωνικό λόγο" και μια "μεταφορά" ώστε να επικοινωνήσετε με κάποιο σημαντικό πρόσωπο της ζωής σας μια δυσκολία που αντιμετωπίζετε μαζί του.

Στις Σκιές του Έρωτα, για τους αιρετικούς της αγάπης - Εκδόσεις PSYCHOLOGY.GR:  Αποκτήστε το βιβλίο των Ερώτων, από το εξειδικευμένο βιβλιοπωλείο ψυχολογίας.

[1] Μηχανισμοί χειραγώγησης είναι συνήθως οι ίδιοι θεσμοί της κοινωνίας που υπάρχουν για να την υπηρετούν, δηλαδή η οικογένεια, το σχολείο και φυσικά περισσότερο διεισδυτικοί φορείς προπαγάνδας όπως τα ΜΜΕ, η βιομηχανία του θεάματος, η «ελεύθερη» διακίνηση ιδεών από το διαδίκτυο, κ.ο.κ.

[2] Το ανθρώπινο μάτι συνεχίζει για λίγο να «βλέπει» ένα αντικείμενο, που έχει πάψει πια να το βλέπει. Η ατέλεια αυτή του ματιού μας λέγεται «μεταίσθημα» του αμφιβληστροειδούς και η ψεύτικη εντύπωση «μετείκασμα». Το μετείκασμα διαρκεί περίπου ένα δέκατο του δευτερολέπτου, αν και ο χρόνος αυτός δεν είναι σταθερός, γιατί εξαρτάται από πολλούς άλλους παράγοντες όπως είναι η φωτεινότητα, η λαμπρότητα, το χρώμα, το σχήμα, το μέγεθος του αντικειμένου, η απόστασή του από το μάτι μας.