Η λειτουργία της Ενδοβολής και ο ρόλος της σύμφωνα με την ψυχοθεραπευτική προσέγγιση Gestalt

Τι είναι οι μηχανισμοί άμυνας; Ως άνθρωπος χρησιμοποιώ μια πληθώρα από τεχνικές ή μηχανισμούς για να χειριστώ το περιβάλλον μου, να μειώσω την εσωτερική ένταση που δημιουργεί η σύγκρουση μαζί του και να προστατεύσω τελικά τον εαυτό μου από τις δυσάρεστες εμπειρίες. Οι ψυχικοί αυτοί μηχανισμοί άμυνας, που είναι τις περισσότερες φορές ασυνείδητοι, λειτουργούν για να ανακουφιστεί το άγχος μου και να ελέγξω τις συγκρούσεις που βιώνω εξαιτίας των αντιθέσεων που δημιουργούνται ανάμεσα στις κοινωνικές επιταγές και τις ατομικές μου ανάγκες.

Μηχανισμοί άμυνας στην ψυχοθεραπευτική προσέγγιση Gestalt

O Perls αρχικά είχε κάνει λόγο για τα «εμπόδια στην επαφή», που αργότερα μετονομάστηκαν σε «τρόπους επαφής», δηλώνοντας έτσι την διττή φύση τους, καθώς μπορεί να δυσχεραίνουν την επαφή, αλλά μπορεί και να την διευκολύνουν. Στην Gestalt λοιπόν οι μηχανισμοί άμυνας είναι η Συμβολή, η Ενδοβολή, η Προβολή, η Ανάκλαση, η Αναστροφή και ο Εγωτισμός. Στο άρθρο αυτό θα αναλύσω τη λειτουργία ενός από αυτούς τους μηχανισμούς, τον μηχανισμό της Ενδοβολής, και το ρόλο του στη ζωή των ανθρώπων.

Αποκτήστε το βιβλίο της Ζωής Γιαννακούρου Gestalt με Ζωή από το εξειδικευμένο βιβλιοπωλείο ψυχολογίας της Πύλης μας

Τι είναι Ενδοβολή

Ο μηχανισμός με τον οποίο υιοθετώ πρότυπα, συνήθειες και τρόπους σκέψης που δεν είναι πραγματικά δικές μου ονομάζεται Ενδοβολή. Οι αναφομοίωτες συνήθειες και οι αναφομοίωτοι τρόποι ενέργειας-αίσθησης-αξιολόγησης ονομάζονται Ενδοβολές.

Σύμφωνα με τον Perls (1969) η Ενδοβολή ως αμυντικός μηχανισμός ευθύνεται για όλα όσα δέχομαι τυφλά, για όλα όσα καταπίνω αμάσητα, χωρίς να τα κατανοήσω και άρα χωρίς να τα χωνέψω. Πρόκειται για έναν μηχανισμό ενσωμάτωσης ξένων σωμάτων μέσα μου με αποτέλεσμα να χάνω τα όρια του εαυτού μου σε σχέση με τον υπόλοιπο κόσμο. Τα «πρέπει» που έχω αποδεχτεί χωρίς να τα έχω επεξεργαστεί εναντιώνονται στα «θέλω» μου.

Επιπλέον, σύμφωνα με την O’Leary (1992) η ανεπιφύλακτη, η χωρίς σκέψη αποδοχή της συμπεριφοράς και των ιδεών σημαντικών άλλων προσώπων εμποδίζει την ανάπτυξη των ανθρώπων. Το πεδίο έκφρασης του αυθορμητισμού περιορίζεται, η εξάσκηση της κριτικής σκέψης λογοκρίνεται προς όφελος της δίχως όρια αποδοχής ξένων αναπαραστάσεων, ιδεών, αξιών και στερεοτύπων.

Στο σημείο αυτό είναι σημαντικό να επισημανθεί ότι οι διαφημίσεις επιδιώκουν να εκμεταλλευτούν την τάση μου να ενδοβάλω πληροφορίες και συνήθειες και να τις κάνω μέρος της ζωής μου χωρίς πρώτα να τις κρίνω.

Η θετική πλευρά της Ενδοβολής

Οι περισσότερες Ενδοβολές είναι χρήσιμες και βοηθούν στην επιβίωσή μας. Για παράδειγμα, ένα παιδί γνωρίζει ότι δεν πρέπει να πέσει από τον πέμπτο όροφο, όχι γιατί το ίδιο το έχει δοκιμάσει, αλλά γιατί είναι μία Ενδοβολή που του έχουν περάσει οι γονείς του. Σε παραδείγματα όπως το παραπάνω, είναι φανερό ότι ο μηχανισμός αυτός συμβάλλει στην ανθρώπινη επιβίωση. Αν το σκεφτείτε, υπάρχουν πάρα πολλές Ενδοβολές από την παιδική ηλικία, όπως το να κοιτάω δεξιά και αριστερά πριν περάσω απέναντι στο δρόμο, να μη βάζω το χέρι στο μάτι της κουζίνας, να μην πηδάω από μεγάλο ύψος, κτλ.

Στην ενήλικη ζωή ένα παράδειγμα στο οποίο κάποιος μπορεί να χρησιμοποιήσει την Ενδοβολή για χρήσιμο σκοπό είναι ένας φοιτητής που πρέπει να εξεταστεί σε ένα ανιαρό μάθημα και διαβάζει ένα βράδυ πριν την εξέταση. Έχει εύλογη αιτία για αυτό που κάνει. Αν όμως πιστεύει ότι έχει μάθει πραγματικά κάτι από την ύλη, θα βρεθεί προ εκπλήξεως αν μετά από 6 μήνες εξεταστεί στο ίδιο θέμα, καθώς μέχρι τότε θα έχει ξεχάσει τα περισσότερα από αυτά που «έμαθε». Η Ενδοβολή λοιπόν, πάρα πολύ συχνά χρησιμοποιείται με υγιή τρόπο.

Η αρνητική πλευρά της Ενδοβολής

Στην Gestalt συνηθίζεται η αντιστοίχιση της Ενδοβολής με τη διαδικασία της κατάποσης και της πέψης. Ο ανθρώπινος οργανισμός αναπτύσσεται και διατηρείται στη ζωή όχι καταναλώνοντας ολόκληρες τις τροφές του, αλλά επεξεργαζόμενος αυτές με τη μάσηση – κατάποση – αποσύνθεση- χώνεψη- διάσπαση των τροφών σε χημικά στοιχεία χρήσιμα για την καλή λειτουργία του οργανισμού. Αντίθετα, η τροφή που καταναλώνεται ολόκληρη, δεν αφομοιώνεται, πέφτει βαριά στο στομάχι και θέλει να αποβληθεί από τον οργανισμό. Η διαδικασία της πέψης δεν επιτυγχάνεται και ο οργανισμός υποφέρει από πόνους στο στομάχι. Έτσι, όταν ενδοβάλω ιδέες άκριτα χωρίς να τις αφομοιώσω, κάποια στιγμή εμφανίζω αρνητικά συμπτώματα, «στομαχόπονους».

Η Ενδοβολή ξεκινά από την παιδική ηλικία. Τα παιδιά δοκιμάζουν οτιδήποτε υπάρχει στο περιβάλλον τους που το αντιλαμβάνονται ως μη επιβλαβές. Ρουφούν σαν σφουγγάρια πολλά ερεθίσματα, καθώς εξερευνούν τον κόσμο. Διάφοροι θεσμοί, όπως η οικογένεια, το σχολείο, η εκκλησία προσπαθούν να μάθουν στα παιδιά πράγματα που ουσιαστικά τα ίδια απορρίπτουν. Η ομαλή κοινωνικοποίηση συχνά προϋποθέτει τη διαθεσιμότητα του παιδιού να ενδοβάλει κοινωνικές νόρμες, κώδικες, θεσμούς και παραδόσεις που συχνά συγκρούονται με τις πραγματικές του ανάγκες με αποτέλεσμα να χάνει την αυθεντικότητά του.

Αν και είναι προετοιμασμένα τα παιδιά από τη φύση τους να αντεπεξέρχονται στις δυσκολίες και να επιβιώνουν, εντούτοις υιοθετούν τον μηχανισμό της Ενδοβολής προκειμένου να αποφύγουν τη σύγκρουση με σημαντικούς άλλους, όπως είναι οι γονείς. Ασφαλώς έχουν την επιλογή να αποβάλλουν την αμάσητη πληροφορία που τους επιβάλλεται. Προκειμένου όμως να γίνουν αποδεκτά συχνά μπορεί να απαρνιούνται τις επιθυμίες τους, πριν καλά-καλά τις γνωρίσουν.

Αντικρουόμενες ενδοβολές

Όταν κάνω Ενδοβολές κινδυνεύω να μη μπορέσω να αναπτύξω την προσωπικότητά μου, γιατί είμαι πολύ απασχολημένος με το να σπαταλάω ενέργεια για να διατηρήσω τα ξένα σώματα που έχω ενδοβάλει.

Επίσης, η Ενδοβολή συμβάλλει στην αποσύνθεση της πραγματικότητας. Αν καταπιώ ολόκληρες δύο ασυμβίβαστες μεταξύ τους ιδέες μπορεί να γίνω κομμάτια στη διαδικασία προσπάθειας να τις συμβιβάσω μεταξύ τους. Για παράδειγμα, η κοινωνία διδάσκει από την παιδική ηλικία δύο στάσεις ζωής που μεταξύ τους είναι αντιφατικές. Από τη μία είναι ο κανόνας «Να φέρεσαι στους όπως θέλεις να σου φερθούν». Στην αντίθετη όχθη είναι ο κανόνας «Το μεγάλο ψάρι τρώει το μικρό». Αν ενδοβάλω και τους δύο αυτούς κανόνες, θα προσπαθώ να είμαι ευγενικός και καλόβουλος και συγχρόνως αδικαιολόγητα επιθετικός. Θα αγαπάω τον γείτονα, αλλά την ίδια στιγμή δε θα τον εμπιστεύομαι ούτε λεπτό.

Από τη στιγμή λοιπόν που ενδοβάλω αντικρουόμενες μεταξύ τους απόψεις, η προσωπικότητά μου γίνεται πεδίο μάχης. Η εσωτερική αυτή μάχη οδηγεί σε στασιμότητα της προσωπικότητας, η οποία δυσκολεύεται να εξελιχθεί.

Συμπέρασμα για το μηχανισμό της ενδοβολής

Κλείνοντας, είναι φανερό ότι ο μηχανισμός της Ενδοβολής μπορεί να έχει θετική επίδραση διευκολύνοντας την επαφή με το περιβάλλον, ή να επιδρά αρνητικά δημιουργώντας εμπόδια. Σίγουρα όμως έχει κάποιο λόγο ύπαρξης και το σημαντικό είναι να είμαστε σε επαφή με τον μηχανισμό, να παρατηρούμε τον εαυτό μας, να έχουμε επίγνωση των «ξένων κομματιών» μας, να κάνουμε επιλογή του τι κρατάμε και του τι μας ταιριάζει, να αποβάλλουμε ό,τι δεν μας εκφράζει και είναι αναφομοίωτο και να αφήνουμε τον μηχανισμό να εκτελέσει το μέρος της λειτουργίας του που είναι υγιές για τη ζωή μας.

Βιβλιογραφία

1. Perls, F. (1989). Η προσέγγιση Gestalt. Αθήνα: Γλάρος.
2. Psyxotherapeia.gr
3. lexilogia.gr
4. Kalimeristherapist.com.