Ο αμυντικός μηχανισμός της άρνησης: αίτια και διαχείριση

Προβλήματα και δυσάρεστες καταστάσεις είναι αναπόφευκτα μέρη της ζωής. Η διαχείρισή τους διαφέρει από άτομο σε άτομο και από κατάσταση σε κατάσταση. Η αίσθηση της «απειλής» σε ψυχικό ή σωματικό επίπεδο,πολλές φορές, θέτει σε λειτουργία εσωτερικούς μηχανισμούς που στόχο έχουν την προστασία από οτιδήποτε φαινομενικά ή πραγματικό βλαβερό και αυτό μπορεί να γίνεται συνειδητά ή ασυνείδητα.

Ένας τέτοιου είδους μηχανισμός είναι και η άρνηση.

Η άρνηση ως αμυντικός μηχανισμός

Πρώτος την ανέφερε ο Sigmund Freud ως την άρνηση της παραδοχής μιας ενοχλητικής πραγματικότητας σχετική με εξωτερικά ή εσωτερικά γεγονότα συμπεριλαμβανομένων αναμνήσεων, σκέψεων και συναισθημάτων.

Ίσως έχεις βρεθεί στην αντιμετώπιση μιας δυσάρεστης κατάστασης μέσω αυτής της «τακτικής».

Μπορείς να έχεις αρνηθεί την ύπαρξη ενός υπαρκτού προβλήματος, να μη θέλεις να μιλάς γι’ αυτό, να έχεις βρει αναρίθμητες δικαιολογίες για την εκάστοτε συμπεριφορά σου ή να έχεις επιρρίψει τις όποιες ευθύνες σε εξωτερικές δυναμικές ή άλλα άτομα. Σε μια τέτοια περίπτωση θα έχεις επιμείνει σε μία συγκεκριμένη συμπεριφορά παρά τις αρνητικές συνέπειες αυτής.

Ίσως, ακόμα, έχεις υποσχεθεί να διευθετήσεις το ζήτημα στο μέλλον αποφεύγοντας οποιαδήποτε σχετική με αυτό σκέψη ή να θεωρείς πως δεν έχεις τη δυνατότητα να κάνεις κάτι πραγματικά επωφελές ή ακόμα να μην έχεις την κατάλληλη βοήθεια.

Ωστόσο, δεν είναι λίγες οι φορές που έχεις απορρίψει κάθε προσφορά από τους οικείους σου είτε διαφωνώντας κάθετα είτε προσποιούμενος πως συμφωνείς.

Υπάρχουν αρκετοί λόγοι που μπορεί να ενεργοποιήσουν το μηχανισμό μέσα σου. Μπορεί να είναι οτιδήποτε σε κάνει να νιώθεις ευάλωτος ή απειλεί την αίσθηση του ελέγχου όπως μια ασθένεια, ένας εθισμός, κάποια διατροφική διαταραχή, κακοποιητικές καταστάσεις, οικονομικά προβλήματα ή αντιπαραθέσεις στις σχέσεις σου, στο οικογενειακό, το επαγγελματικό ή το εργασιακό περιβάλλον. Μπορεί, ακόμα, να βρίσκεσαι σε άρνηση για κάτι που συμβαίνει σε εσένα ή σε κάποιον άλλο.

Η άρνηση είναι ένας αμυντικός μηχανισμός ο οποίος, όπως όλοι οι αμυντικοί μηχανισμοί, τίθεται σε λειτουργία για να σε προστατέψει από μια στρεσογόνα κατάσταση και οδυνηρά συναισθήματα. Οι αμυντικοί μηχανισμοί είναι στρατηγικές που χρησιμοποιείς για να αποφύγεις την όποια ψυχική δυσφορία.

Στην περίπτωση της άρνησης, η μη αποδοχή της πραγματικότητας ή των συνεπειών που αυτή θα επιφέρει είναι χαρακτηριστικές.

Αρνούμενος να διαχειριστείς το συμβάν ή να το αποδεχτείς, προσπαθείς να αποφύγεις να έρθεις αντιμέτωπος με αγχώδεις καταστάσεις, αντιπαραθέσεις, απειλές και φόβους.

Έτσι, σου δίνεται η ευκαιρία, με τη μη αποδοχή της κατάστασης, να ελαχιστοποιήσεις ή και να εκμηδενίσεις τις δυσάρεστες συνέπειες που αυτή μπορεί να φέρει.

Η ιδέα πως αν δεν το σκέφτεσαι, δεν υπάρχει, φαίνεται να σε προφυλάσσει από το βαρύ φορτίο και φαίνεται να συνεχίζεις «ασφαλής».

Ωστόσο, η άρνηση ενός προβλήματος σου επιτρέπει να συνεχίσεις μια συμπεριφορά που αργά ή γρήγορα αποβαίνει βλαπτική ενώ ο ορισμός του προβλήματος παραμένει στο σκοτάδι.

Όταν είσαι σε άρνηση:

• Δεν αποδέχεσαι μια δύσκολη κατάσταση.
• Προσπαθείς να μην αντιμετωπίζεις τα γεγονότα σαν πρόβλημα.
• Υποβαθμίζεις τις πιθανές επιπτώσεις του προβλήματος.
• Αποδέχεσαι ένα πρόβλημα αλλά επιρρίπτεις τις ευθύνες σε καταστάσεις έξω από εσένα ή άλλους ανθρώπους.

Μια τέτοιου είδους ανταπόκριση φαίνεται ιδανική στη συγκεκριμένη στιγμή και κάποιες φορές είναι. Σου δίνει το χρόνο προσαρμογής που, ενδεχομένως, χρειάζεσαι έτσι ώστε να διαχειριστείς μια απότομη αλλαγή στην πραγματικότητά σου. Δίνοντας χρόνο στον εαυτό σου, γίνεται πιο ήπια η απορρόφηση δυσάρεστων ή ακόμα και σοκαριστικών πληροφοριών.

Έτσι, μπορείς να αποδεχτείς το εκάστοτε γεγονός, να το διαχειριστείς κατάλληλα προσεγγίζοντάς το ψύχραιμα και λογικά και τελικά, να προχωρήσεις ελεύθερος. Σε μια τέτοια περίπτωση, η άρνηση, θεωρείται μια απόλυτα φυσιολογική και επωφελής ανθρώπινη αντίδραση.

Ωστόσο, η χρησιμότητά της ως ανταπόκριση σε μια δύσκολη κατάσταση παραμένει εφόσον η διάρκειά της είναι κάποιο μικρό χρονικό διάστημα.

Παγιωμένη άρνηση

Όταν η άρνηση παγιώνεται ως συμπεριφορά, μπορεί να δημιουργήσει σημαντικά προβλήματα στη ζωή σου, απομακρύνοντας τον προσδιορισμό του προβλήματος ή την κρίσιμη ανταπόκριση σε μια αλλαγή που, πραγματικά, θα σε βοηθήσει να συνεχίσεις με ασφάλεια. Σε κάποιες περιπτώσεις, μπορεί να σε εμποδίσει να πάρεις την κατάλληλη βοήθεια ή θεραπεία.

Αν επιμένει και σε εμποδίζει να κάνεις τις κατάλληλες κινήσεις προς όφελός σου, τότε η άρνηση είναι ιδιαίτερα επιζήμια.

Ιδιαίτερα σε περιπτώσεις εθισμού όπως για παράδειγμα στον αλκοολισμό ή σε περιπτώσεις σωματικής ή ψυχικής ασθένειας, η άρνηση μπορεί να αποβεί μοιραία.

Ακόμα, όμως, και σε καταστάσεις της καθημερινότητας όπως οι συντροφικές και επαγγελματικές σχέσεις, η συνεχής άρνηση είναι το αίτιο πολύ μεγαλύτερων προβλημάτων από εκείνων που αρνείσαι να αποδεχθείς.

Ναι, αν δεν το σκέπτεσαι, αν προσποιείσαι πως δεν υπάρχει, δε βιώνεις τα δυσάρεστα συναισθήματα. Για πόσο όμως και πώς πορεύεσαι με τις πλάτες φορτωμένες; Μήπως, τελικά, βρίσκεσαι σε μια δυναμική αυταπάτης;

Η εξαπάτηση του ίδιου του εαυτού για την αληθινή φύση ενός προβλήματος, μπορεί να δίνει την αίσθηση της δύναμης πάνω σε μια κατάσταση και να θρέφει το «εγώ» αλλά το μόνο σίγουρο είναι πως δεν είναι η λύση.

Επιπλέον, ίσως σε οδηγεί να κάνεις ξανά και ξανά τα ίδια πράγματα περιμένοντας διαφορετικά αποτελέσματα, να νιώθεις πως έχεις βαλτώσει και αντί να δρας ουσιαστικά, να κλείνεις τα μάτια γιατί αυτό φαίνεται πιο εύκολο.

Η αναγνώριση των αμυντικών μηχανισμών, και στην περίπτωση αυτή της άρνησης, βοηθά στην αυτεπίγνωση και την κατανόηση της συμπεριφοράς του ανθρώπου.

Προτάσεις διαχείρισης της άρνησης

Αν υποψιάζεσαι πως η άρνηση σε εμποδίζει να διαχειριστείς ένα πρόβλημα, να τι μπορείς να κάνεις:

• Σκέψου γιατί μπορεί να αρνείσαι να αντιμετωπίσεις το πρόβλημα. Τι είναι που αυτό πραγματικά αρνείσαι να δεις;
• Αναλογίσου σου τις ενδεχόμενες συνέπειες της συνεχούς άρνησης, της μη διαχείρισης του προβλήματος και της απραξίας. Σκέψου αρνητικά και θετικά σημεία και, ακόμα καλύτερα, κατάγραψέ τα.
• Προσδιόρισε και ονομάτισε το φόβο σου και επίτρεψε στον εαυτό σου να εκφράσει τα όποια συναισθήματα.
• Αναγνώρισε τις λανθασμένες πεποιθήσεις και σκέψεις που συμβάλλουν στο να νιώθεις πιεσμένος με τη συγκεκριμένη κατάσταση.
• Μίλησε σε κάποιο φίλο ή άλλο οικείο πρόσωπο που εμπιστεύεσαι για να πάρεις μια πιο αντικειμενική άποψη
• Ζήτησε τη βοήθεια κάποιου ειδικού. Υπάρχουν αρκετές ψυχολογικές προσεγγίσεις για την αντιμετώπιση της συμπεριφοράς αυτής και είναι σίγουρο πως κάποια θα σου ταιριάζει.

Η άρνηση είναι μια απόλυτα φυσιολογική ανταπόκριση σε οτιδήποτε προκαλεί πόνο αλλά δεν είναι μια μακροπρόθεσμη λύση στην αντιμετώπιση των προβλημάτων.

Δυστυχώς με το αρνείσαι πως βιώνεις δυσάρεστα συναισθήματα δεν απαλάσσεσαι από αυτά. Η ένταση, ο πόνος ή ό, τι άλλο θα επανέρχεται.

Επιπλέον, συμπεριφορές που φαινομενικά ανακουφίζουν την ένταση των συναισθημάτων μπορούν να αποδειχθούν πραγματικά οδυνηρές. 

Αρνούμενος μια κατάσταση, αρνείσαι να αντιμετωπίσεις τα συναισθήματα που αυτή σου προκαλεί καταπιέζοντάς τα και αυτό είναι κάτι προσωρινό. Η λύση έρχεται όταν ξεπεράσεις αυτό το στάδιο, αποδεχθείς τα συναισθήματα και την κατάσταση, λάβεις μια πιο κριτική στάση και περάσεις στη δράση.