Όροι Αξίας και προσωποκεντρική προσέγγιση στην ψυχοθεραπεία

Όταν το άτομο δέχεται θετική αναγνώριση (positive regard) από το περιβάλλον του και κυρίως από σημαντικούς άλλους, η τάση πραγμάτωσης που κινητοποιεί το σύνολο του οργανισμού και η τάση αυτοπραγμάτωσης που αναφέρεται στον Εαυτό συμπορεύονται. 

Η τάση πραγμάτωσης του οργανισμού δεν παρεμποδίζεται και δεν καταστέλλεται. Συχνά όμως η θετική αναγνώριση προσφέρεται μόνο υπό όρους, που ο Carl Rogers ονόμασε όρους αξίας.

Πως μας επηρεάζουν οι όροι αξίας

Οι όροι αξίας αναφέρονται στις προϋποθέσεις που θέτει το περιβάλλον και κυρίως οι σημαντικοί άλλοι για την αποδοχή του ατόμου. Αφορούν επίσης τις αξίες που είναι συνυφασμένες με αυτές τις προϋποθέσεις.

Οι όροι αξίας μπορεί άμεσα να επηρεάσουν την αυτοεικόνα του ατόμου, λόγου χάρη, ως λιγότερο ή περισσότερο ικανού, αξιαγάπητου κ.ο.κ., και να διαμορφώσουν ανάλογα τη συμπεριφορά του. Συχνά, επίσης, μπορεί να είναι δεσμευτικοί και να περιορίζουν τη συμβολοποίηση εμπειριών που δεν συνάδουν με αυτούς (τους όρους αξίας).

Το κέντρο αξιολόγησης του ατόμου, όσον αφορά τον εαυτό του, διχάζεται και αρχίζει να εστιάζεται και στους άλλους. Ετσι το άτομο αποκτά μια εξωτερική εστία αξιολόγησης (external locus οί evaluatίon), η οποία ενδέχεται να γίνει και η κυρίαρχη αξιολογητική εστία του Εαυτού.

Παράδειγμα: Δεν είμαι ρατσιστής, αλλά ο συνάδελφος στο γραφείο «μου τη δίνει», όχι επειδή είναι διαφορετικής εθνικότητας αλλά γιατί «δεν τον πάω».

Άλλωστε στο γραφείο γενικά επικρατεί φιλελεύθερο πνεύμα, και εγώ πρέπει να συμφωνώ μαζί τους ότι δεν είναι «πολιτικά ορθό» να χάνουμε διακρί-σεις.

Προκειμένου δηλαδή να ικανοποιηθούν οι ανάγκες του Εαυτού για θετική αναγνώριση από τους άλλους, καταστέλλονται οι τάσεις του οργανισμού που μπορεί να είναι διαφορετικές.

Η έλλειψη προσωπικής αξιολόγησης

Στο προηγούμενο παράδειγμα οι όροι αξίας του περιβάλλοντος (αντιρατσισμός, "πολιτικά ορθό") δεν επιτρέπουν στον υπάλληλο να βιώσει ελεύθερα την εμπειρία του, να τη συνειδητοποιήσει και να συμβολοποιήσει τη δυσκολία της σχέσης του με το συνάδελφό του και τα αισθήματα που πραγματικά του προκαλεί, έτσι ώστε να μπορέσει να τα διεργαστεί και να τα ενσωματώσει.

Το άτομο δεν βασίζεται στη δική του εσωτερική εστία αξιολόγησης (internal locus of evaluation) για την ταξινόμηση των εμπειριών του και την κατεύθυνση της συμπεριφοράς του (Rogers) αλλά εξαρτάται από την αξιολόγηση των άλλων.

Όσο οι όροι αξίας που θέτουν οι άλλοι για την προσφορά της πολυπόθητης αποδοχής και της θετικής αναγνώρισης γίνονται πιο απαιτητικοί και άκαμπτοι, τόσο το άτομο κινδυνεύει να χάσει την κατεύθυνση που του προσφέρει το οργανισμικό αξιολογητικό σύστημά του και αντ' αυτού να καθοδηγείται από τους όρους αξίας και την αξιολόγηση των άλλων έτσι γίνεται εξαρτημένο.

Η ανάγκη της θετικής αυτοαναγνώρισης

Σχετική με την ανάγκη για θετική αναγνώριση:  αυτή αναφέρεται στην αναγνώριση προσωπικών εμπειριών οι οποίες αποτιμώνται θετικά από τον Εαυτό χωρίς απαραίτητα την παρεμβατική αξιολόγηση και αποδοχή των άλλων. Όταν το άτομο απαλλαγεί από την καταπιεστική ανάγκη αποδοχής από τους άλλους, μπορούμε να πούμε ότι έχει αναπτύξει και εσωτερικεύσει την εστία αξιολόγησής του.

Η θετική αναγνώριση και η θετική αυτοαναγνώριση δεν περιορίζονται σε μία εμπειρία ή σε μια ομάδα εμπειριών, αλλά γενικεύονται και αναφέρονται σε όλο το εσωτερικό πλέγμα των αναγκών του Εαυτού, όπου και κατέχουν εξέχουσα θέση (για παράδειγμα: «Δεν τα καταφέρνω μόνο στα μαθήματα, αλλά και γενικότερα στη ζωή»).

Η πλήρως εσωτερικευμένη εστία αξιολόγησης αποτελεί μόνο μια ιδεατή κατάσταση. Ούτε έχει παρατηρηθεί ούτε είναι επιθυμητή.

Το άτομο, ως κοινωνικό ον, πάντοτε χρειάζεται τους άλλους, με τους οποίους και αλληλεξαρτάται. Η αλληλεξάρτηση αυτή όμως δεν πρέπει να περιορίζει τη δυνατότητα ανάπτυξης της αυτονομίας των οργανισμών, ούτε και την αναγνώριση της σημασίας της συνύπαρξης στο κοινωνικό σύνολο.

Η προσωποκεντρική προσέγγιση δέχεται την κοινωνική επιρροή σrη διαμόρφωση της συμπεριφοράς, όπως υποστηρίζουν οι συμπεριφοριστές, και αναγνωρίζει τη διάσταση του υποσυνείδητου. την οποία προτείνουν οι αναλυτικές σχολές.

Παρ' όλα αυτά επιμένει ότι το άτομο έχει την τάση και τη δυνατότητα ανάπτυξης αυτονομίας, που ενισχύει την ικανότητα ελεύθερης επιλογής και αξιολόγησης των πράξεων και των αντιδράσεων του. Ταυτόχρονα έχει την αποκλειστικότητα της πρόσβασης στο μυστήριο της μοναδικής του φύσης και της αναγνώρισης και συμβολοποίησης των προσωπικών του εμπειριών.

 

Πηγή: Το άρθρο αποτελεί απόσπασμα από το βιβλίο: Θεωρίες προσωπικότητας και Κλινική πρακτική του Γρηγόρη Α. Ποταμιανού και των συνεργατών του, Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα, 2002.

Διαβάστε ακόμη σχετικά άρθρα με την Προσωποκεντρική προσέγγιση στην ψυχοθεραπεία:

• Η προσωποκεντρική ψυχοθεραπεία για αρχάριους.
• Οι έξι θεραπευτικές συνθήκες της Προσωποκεντρικής Ψυχοθεραπείας.
• Ο Καρλ Ρότζερς και η έννοια του πλήρως λειτουργικού προσώπου.
• Η Δυναμική πελάτη και θεραπευτή στην προσωποκεντρική ψυχοθεραπεία.
• 6 Επιλεγμένα Βιβλία Συμβουλευτικής και Ψυχοθεραπείας.