Μεγαλώνοντας online: Το βίωμα των εφήβων στη σημερινή γενιά και κουλτούρα - ανάμεσα στα κοινωνικά δίκτυα, την τεχνητή νοημοσύνη και την αναζήτηση ταυτότητας

Ακρόαση άρθρου......

Τα τελευταία χρόνια συναντώ θεραπευτικά νέους ανθρώπους που ενηλικιώνονται σε έναν κόσμο ριζικά διαφορετικό από εκείνον που γνωρίσαμε εμείς.

Οι οθόνες δεν είναι πια «διάλειμμα» από την πραγματικότητα· συχνά είναι η πραγματικότητα. Ο άπιαστος ρυθμός ανάπτυξης των κοινωνικών δικτύων, η αδιάκοπη συνδεσιμότητα και, πλέον, η είσοδος της τεχνητής νοημοσύνης (ΑΙ) στην καθημερινή ζωή, στη μάθηση, στη δημιουργία και στις σχέσεις, διαμορφώνουν ένα νέο τοπίο.

Σε αυτό οι έφηβοι παλεύουν με δύο παράλληλες, απαιτητικές διεργασίες: τη διαφοροποίηση από την οικογένεια & το χτίσιμο μιας εικόνας ικανής να τους κάνει αποδεκτούς στην ομάδα των συνομηλίκων — ενώ ταυτόχρονα αναζητούν μια προσωπική φωνή που να ξεπερνά σε ένταση τον ήχο του «scroll».

Σε αυτό το άρθρο επιχειρώ έναν αναστοχασμό για το πώς βιώνουν οι έφηβοι τη σημερινή κουλτούρα, χτίζοντας με ό,τι έχω δει στο θεραπευτικό χώρο μέχρι σήμερα, σε έναν σκελετό από όσα δείχνει η σύγχρονη έρευνα.

1) «Είμαι (πάντα) εδώ;» — Η διαθεσιμότητα ως νέα κανονικότητα

Για πολλούς εφήβους, η ψηφιακή παρουσία είναι σχεδόν αδιάκοπη. Η πλειονότητα των νέων 13–17 ετών χρησιμοποιεί κοινωνικά δίκτυα και ένα σημαντικό ποσοστό αναφέρει χρήση «σχεδόν συνεχώς». Αυτή η «μόνιμη συνδεσιμότητα» δημιουργεί ένα αίσθημα ότι «πρέπει να είμαι εκεί για να υπάρχω».

Οι ειδοποιήσεις δεν είναι απλώς τεχνικός θόρυβος· είναι κοινωνικά σήματα που ρυθμίζουν τη θέση του εφήβου στην ομάδα, παρόμοια με το βλέμμα στην αυλή του σχολείου, αλλά με ατελείωτη διάρκεια.

Η βιβλιογραφία τονίζει ότι η χρήση είναι σχεδόν καθολική — κάτι που σημαίνει πως μιλάμε για οικοσύστημα, όχι για τυχαίο χαρακτηριστικό λίγων παιδιών.

Παράλληλα, η συζήτηση για τις επιπτώσεις είναι πολύπλοκη: τα δεδομένα δεν δείχνουν μονοσήμαντη βλάβη ή όφελος· τα αποτελέσματα εξαρτώνται από τον τρόπο χρήσης, το είδος του περιεχομένου, την ευαλωτότητα και το πλαίσιο (π.χ. ύπνος, ρουτίνες, στήριξη). HHS.govAmerican Psychological AssociationPMC

Στην κλινική πράξη, αυτό μεταφράζεται σε εφήβους που έρχονται κουρασμένοι από το «πάντα on», με διακεκομμένο ύπνο, συχνά με αγωνία μήπως «χάσουν κάτι» (FOMO), αλλά και με αίσθηση ότι μέσω της δικτύωσης βρίσκουν κοινότητες, χιούμορ, έμπνευση και αποδοχή που δεν βρίσκουν εύκολα offline. Η αλήθεια χωράει και τα δύο.

2) «Ποιος/ποια είμαι όταν με κοιτούν;» — Ταυτότητα και καθρέφτες πολλαπλής έκθεσης

Η εφηβεία είναι, κλασικά, η περίοδος όπου το ερώτημα «Ποιος είμαι;» γίνεται κεντρικό. Η θεωρία της ψυχοκοινωνικής ανάπτυξης (Erikson) περιγράφει την κρίση «ταυτότητα έναντι σύγχυσης ρόλων» ως βασικό έργο αυτής της φάσης. Στη σημερινή κουλτούρα, αυτό το έργο εκτυλίσσεται μπροστά σε ένα «κοινό» που δεν είναι μόνο η σχολική τάξη αλλά ένα ευρύτερο, αόρατο, ασυνεχές κοινό των πλατφορμών. APA Dictionary PMC

Εδώ συναντάμε το παράδοξο: όσο περισσότεροι οι καθρέφτες (προφίλ, stories, DMs, likes), τόσο πιο δύσκολο μπορεί να είναι να κρατήσεις έναν εσωτερικό, σταθερό άξονα. Ταυτόχρονα, η έκθεση σε πολλαπλές οπτικές και κοινότητες μπορεί να ανοίγει χώρο για εξερεύνηση ταυτοτήτων, για ανήκειν, για φωνές που ιστορικά δεν είχαν βήμα. Η σύγχρονη έρευνα προτείνει ότι ο τρόπος που ζυγίζονται αξίες, ανταμοιβές και κοινωνικά σήματα διαμορφώνει στον έφηβο την αναπαράσταση του κόσμου και επηρεάζει αποφάσεις και ρίσκα — όχι απαραίτητα προς το χειρότερο, αλλά με μεγαλύτερη ευαισθησία στο πλαίσιο. PMC+1

Θεραπευτικά, δουλεύουμε συχνά στη γέφυρα ανάμεσα στην «εικόνα προς τα έξω» και στην εσωτερική αφήγηση. Ρωτάμε: «Ποιος είσαι όταν κλείνεις το τηλέφωνο;»· «Τι μένει αν δεν κοιτάξουμε τα likes;»

3) «Μαζί αλλά και χώρια» — Η πρόκληση της διαφοροποίησης από την οικογένεια

Η εφηβεία σηματοδοτεί αυτονόητα μια κίνηση απομάκρυνσης από την οικογένεια και προσέγγισης προς τους συνομηλίκους. Η διαδικασία της διαφοροποίησης/αυτονομίας δεν είναι ρήξη· είναι αναδιαπραγμάτευση σχέσεων και ρόλων. Στην ψηφιακή εποχή, οι γονείς έχουν λιγότερη «ορατότητα» στο τι ακριβώς συμβαίνει κοινωνικά, ενώ οι έφηβοι έχουν περισσότερα «δωμάτια» (ομάδες, servers, πλατφόρμες) όπου κοινωνικοποιούνται. Η βιβλιογραφία βλέπει την ταυτότητα και τη διαφοροποίηση ως αλληλένδετες διεργασίες εντός των οικογενειακών δεσμών και των φιλικών σχέσεων. ScienceDirect

Στην πράξη, αυτό μπορεί να σημαίνει συγκρούσεις γύρω από όρια (π.χ. συσκευές στο δωμάτιο, ώρες ύπνου), διαφωνίες για το «τι είναι επικίνδυνο» και, συχνά, ένα έμμεσο πένθος των γονιών για το «παιδί που αλλάζει». Η δουλειά μας είναι να βοηθήσουμε να μπει σε λόγια  αυτή η αλλαγή, να μείνει ανοιχτός ο δίαυλος επικοινωνίας, και να καλλιεργηθούν δεξιότητες αυτορρύθμισης.

4) «Να ανήκω» — Αποδοχή από την ομάδα και κοινωνικό status

Η αποδοχή από τους συνομηλίκους παραμένει ισχυρός προγνωστικός δείκτης ευημερίας και λειτουργικότητας στη μετέπειτα ζωή. Νεότερα ευρήματα υπογραμμίζουν ότι η ευρύτερη αίσθηση κοινωνικής αποδοχής στην εφηβεία σχετίζεται με καλύτερη ψυχική υγεία στην ενήλικη ζωή· παράλληλα, η έλξη προς υψηλού status συνομηλίκους και η ευαισθησία στην αποδοχή/απόρριψη είναι ιδιαίτερα έντονες. FrontiersPMC

Τα κοινωνικά δίκτυα λειτουργούν σαν «επιταχυντές» κοινωνικής πληροφορίας: η δημοφιλία, η εξειδίκευση, το χιούμορ, ακόμη και ο κυνισμός, αποτυπώνονται με μετρήσιμους δείκτες (views, likes, followers).

Η ορατότητα επιβραβεύεται, αλλά το ίδιο και ο συμμορφωτισμός — ιδίως όταν το «ρεύμα» καθορίζεται από υψηλού status πρόσωπα. Αυτό μπορεί να ενισχύσει την αυτοεκτίμηση, αλλά και να εγκλωβίσει τους εφήβους σε σχήματα που δεν τους εκφράζουν πραγματικά.

Εδώ το θεραπευτικό δωμάτιο χρειάζεται να γίνει χώρος πειραματισμού με «ασφαλείς ασυνέπειες»: να δοκιμάσεις να μην ακολουθήσεις το ρεύμα και να δεις ότι οι σχέσεις αντέχουν.

5) Τεχνητή νοημοσύνη: ο νέος «αόρατος σύμμαχος (;)» στη μάθηση, στη δημιουργία, στις σχέσεις

Τα τελευταία δύο χρόνια η Τεχνητή νοημοσύνη μπαίνει δυναμικά στη ζωή των εφήβων: από εργασίες σχολείου μέχρι ιδέες για projects, από «έξυπνα» φίλτρα μέχρι συντροφικά chatbots. Έρευνες και μεγάλες καταγραφές χρήσης σε Ην. Βασίλειο, ΗΠΑ και την ΕΕ δείχνουν ότι σημαντικό ποσοστό εφήβων έχει ήδη δοκιμάσει ή χρησιμοποιεί τακτικά chatbots και εργαλεία ΤΝ, με αυξανόμενη χρήση για το σχολείο και τη μάθηση — μαζί με αμφιθυμία για την αξιοπιστία και τα όρια εμπιστοσύνης. ofcom.org.uk Pew Research CenterBetter Internet for Kids

Εδώ η κλινική και παιδαγωγική συζήτηση έχει δύο πρόσωπα. Από τη μία, οι έφηβοι αναφέρουν ότι η ΤΝ «βοηθά να μάθω κάτι νέο», να οργανώσω, να εκφραστώ δημιουργικά. Από την άλλη, οι οργανισμοί υγείας και παιδικής προστασίας επισημαίνουν σοβαρά ρίσκα: παραπληροφόρηση, απορρήτου/δεδομένων, deepfakes, ψευδο-θεραπευτικές αλληλεπιδράσεις με «συντροφικά bots» που δεν διαθέτουν κλινική κρίση και μπορεί να δώσουν επικίνδυνες οδηγίες ή να ενισχύσουν επιβλαβείς γνωσίες. The Digital Wellness LabEuropean Parliament

Θεραπευτικά, δεν έχει νόημα να δαιμονοποιήσουμε την ΤΝ, ούτε όμως να την ρομαντικοποιήσουμε. Χρειάζεται να καλλιεργήσουμε «ψηφιακή μετα-γνώση»: ικανότητα να ρωτάς τι είναι αυτό που βλέπω; από πού προέρχεται; σε ποιον ανήκουν τα δεδομένα μου; τι χάνω αν αφήσω μια μηχανή να γράψει για μένα; — και να καταλαβαίνεις πότε χρειάζεται άνθρωπος, ειδικά σε θέματα ψυχικής υγείας.

6) Τι ξέρουμε για την επίδραση των κοινωνικών δικτύων στην ψυχική υγεία;

Η ερευνητική εικόνα είναι περίπλοκη. Μεγάλες επισκοπήσεις και ανασκοπήσεις υπογραμμίζουν ότι τα αποτελέσματα της χρήσης εξαρτώνται από πολλούς παράγοντες: είδος δραστηριότητας (παθητικό scroll vs. ενεργή συμμετοχή), ποιότητα σχέσεων, ευαλωτότητες (π.χ. ιστορικό άγχους/κατάθλιψης), ύπνος και γενική ρουτίνα. Παράλληλα, πολιτειακοί φορείς επισημαίνουν αυξανόμενες ανησυχίες, προτείνοντας προφυλάξεις σε επίπεδο οικογένειας, σχολείου και πλατφορμών. PMCAmerican Psychological AssociationHHS.gov

Πιο πρόσφατα, μεγάλα διαχρονικά δεδομένα σε προεφήβους/εφήβους δείχνουν ότι η αυξημένη χρήση πλατφορμών μπορεί να προβλέψει μελλοντικά συμπτώματα καταθλιπτικής διάθεσης — με πιθανούς μεσολαβητές τον κακό ύπνο και τον διαδικτυακό εκφοβισμό. Δεν σημαίνει «αιτιότητα» σε κάθε περίπτωση, αλλά μας καλεί σε προσοχή στην ποσότητα, το timing (π.χ. νυχτερινή χρήση) και το περιβάλλον στήριξης. The Washington Post

Στην πράξη, δουλεύουμε με «συμφωνίες φροντίδας» και όχι με τιμωρητικούς κανόνες: ρεαλιστικά όρια οθόνης, καλλιέργεια μιας ρουτίνας ποιοτικού χρόνου, αναγνώριση ότι οι σημαντικοί ενήλικες στη ζωή ενός παιδιού λειτουργούν ως πρότυπα και —πάνω απ’ όλα— ανοιχτή συζήτηση για τα “γιατί” πίσω από τα όρια.

7) Τι βοηθάει σήμερα — μερικές πυξίδες για εφήβους, γονείς, σχολεία

Συζητήσεις για ταυτότητα, όχι μόνο για «ώρες οθόνης»
Ρωτάμε: «Τι ψάχνεις εκεί έξω; Τι βρίσκεις που να σε εκφράζει; Τι σε δυσαρεστεί;». Η ρύθμιση χρόνου χωρίς νοηματοδότηση γίνεται ζήτημα εξουσίας.

Τελετουργικά αποσύνδεσης
Ρουτίνες ύπνου «χωρίς οθόνη», «ήσυχα διαστήματα» μετά το σχολείο πριν ανοίξει το τηλέφωνο, κοινά οικογενειακά γεύματα ή δραστηριότητες και τελετουργικά χωρίς ειδοποιήσεις. (Η συστηματική στέρηση ύπνου συνδέεται με επιδείνωση διάθεσης/άγχους· τα «τηλέφωνα στο κρεβάτι» είναι επαναλαμβανόμενο μοτίβο δυσφορίας.) American Psychological Association

Ψηφιακή γραμματεία & κριτική στάση απέναντι στην ΑΙ
Μαθαίνουμε στους εφήβους να χρησιοποιούν κριτική σκέψη και φίλτρο για ζητήματα προέλευσης, μεροληψίας, ιδιωτικότητας, deepfakes και των περιπτώσεων όπου χρειάζεται η ανθρώπινη συνδρομή— ειδικά σε κρίσεις ψυχικής υγείας. European Parliament

Καλλιέργεια «μικρού κύκλου» εμπιστοσύνης
Η ευρύτερη κοινωνική αποδοχή συνδέεται με ευημερία, αλλά η ποιότητα των στενών σχέσεων παραμένει κρίσιμη. Επενδύουμε και στα δύο: κύκλους που σε «κρατούν» και χώρους συμμετοχής που σου δίνουν φωνή. Frontiers

Συμμαχία με το σχολείο
Η ΤΝ είναι εδώ — συνεργαζόμαστε για να μπει παιδαγωγικά (διαφάνεια χρήσης, δεοντολογία, δημιουργικά projects) αντί να γίνεται μόνο αφορμή για «κυνήγι αντιγραφής». Pew Research Center

Όρια με ενσυναίσθηση
Όταν οι γονείς θέτουν όρια που προσαρμόζονται στην ωριμότητα του παιδιού και στην εμπιστοσύνη στην ατομικότητά του και τις δυνάμεις του, με τη συνοδεία από αιτιολόγηση και συμμετοχή, η συνεργασία και η ασφάλεια αυξάνεται — και μειώνονται οι «υπόγειες» παρακάμψεις.

Ρουτίνες αυτοφροντίδας και αποσύνδεσης
Κίνηση, ύπνος, φως ημέρας, ρυθμός γεύματος — «χαμηλής τεχνολογίας» παρεμβάσεις με υψηλή απόδοση.

Ελπίδες και όρια

Αποφεύγω τα αφηγήματα καταστροφής. Βλέπω καθημερινά εφήβους που χρησιμοποιούν δημιουργικά τα εργαλεία, δικτυώνονται με νόημα, ανακαλύπτουν ενδιαφέροντα, δίνουν και λαμβάνουν στήριξη. Ταυτόχρονα, δεν μπορώ να αγνοήσω τα κόστη: τη νυχτερινή εγρήγορση, την έκθεση σε επικίνδυνο περιεχόμενο, τη σύγκριση που κατατρώει την αυτοεκτίμηση, την ψευδαίσθηση «σχέσης» με αλγοριθμικούς συνομιλητές. Οι δημόσιες υγειονομικές προειδοποιήσεις ζητούν ισχυρότερη προστασία, διαφάνεια, έρευνα και παιδεία. HHS.gov

Στο θεραπευτικό δωμάτιο, η δουλειά μου δεν είναι να αποφασίσω αν «τα social» ή η «ΤΝ» είναι καλά ή κακά. Είναι να σταθώ δίπλα στον/στην έφηβο, να ακούσω πώς τα ζει, να βοηθήσω να ξεχωρίσει πού ανήκει η δική του/της φωνή και πού μιλούν οι αλγόριθμοι. Να του/της θυμίσω ότι η αποδοχή που αξίζει δεν μετριέται σε views, και ότι η διαφοροποίηση από την οικογένεια μπορεί να γίνει χωρίς να χαθεί η αγάπη.

Και, ίσως, να προτείνω ένα μικρό πείραμα: Για μια εβδομάδα, κάθε φορά που θα ανεβάσεις κάτι, ρώτα τον εαυτό σου «τι δικό μου εκφράζει;» πριν αναρωτηθείς «πώς θα το δουν οι άλλοι;». Μικρές ερωτήσεις που αλλάζουν την κατεύθυνση του βλέμματος — από έξω προς τα μέσα.

Η σημερινή γενιά εφήβων ωριμάζει μέσα σε ένα ψηφιακό οικοσύστημα ταχύ, πολυφωνικό, συχνά αντιφατικό. Η αναζήτηση ταυτότητας, η διαφοροποίηση από την οικογένεια και η ανάγκη για αποδοχή δεν είναι καινούργιες· καινούργια είναι τα μέσα και οι ρυθμίσεις που τις πλαισιώνουν.

Αν σταθούμε δίπλα στους εφήβους με περιέργεια και σεβασμό, αν μιλήσουμε για όρια με νόημα, αν κάνουμε χώρο για σιωπή και ύπνο, αν μάθουμε όλοι ψηφιακή κριτική σκέψη, τότε ίσως αυτή η γενιά να μη «χαθεί στις οθόνες», αλλά να τις κάνει εργαλεία για να πουν τις δικές τους ιστορίες.

Ενδεικτική βιβλιογραφία
American Psychological Association. (2023–2024). Health advisory on social media use in adolescence (Συστάσεις & ανασκοπήσεις). American Psychological Association+1

Office of the U.S. Surgeon General. (2023; ενημέρωση 2025). Social Media and Youth Mental Health: The U.S. Surgeon General’s Advisory (αναφορά & σύνοψη). Βασικά στατιστικά για καθολική χρήση και προτεινόμενα μέτρα. HHS.gov+2HHS.gov+2

Odgers, C. L., & Jensen, M. R. (2020). Adolescent mental health in the digital age: Facts, fears, and future directions. Journal of Child Psychology and Psychiatry. Ανασκόπηση μεγάλων δειγμάτων για συνδέσεις χρήσης/ευημερίας. PMCPubMedACAMH

Shah, E. N., et al. (2024). Adolescent close friendships, social acceptance and adult wellbeing. Frontiers in Developmental Psychology. Ευρήματα για την προγνωστική αξία της ευρύτερης κοινωνικής αποδοχής. Frontiers

Field, N. H., et al. (2023). Why adolescents conform to high-status peers. Νευροκοινωνικά ευρήματα για την επιρροή status. PMC

Pew Research Center. (2025). About a quarter of U.S. teens have used ChatGPT for schoolwork (double vs 2023). Στατιστικά χρήσης ΑΙ στη μάθηση. Pew Research Center

Ofcom (UK). (2024, 2025). Children and parents: media use and attitudes reports (κεφ. για ΑΙ και chatbots). www.ofcom.org.uk+1

Better Internet for Kids / Youth Internet Monitor (2025). Διείσδυση χρήσης ΑΙ chatbots στους εφήβους. Better Internet for Kids

Digital Wellness Lab (2024). Pulse Survey on Teens and AI (ανησυχίες για deepfakes/ιδιωτικότητα). The Digital Wellness Lab

European Parliament Research Service (2025). Children and deepfakes (κινδύνους από ΑΙ-generated περιεχόμενο). European Parliament

Pfeifer, J. H., & Peake, S. J. (2018). The development of self and identity in adolescence. Νευροβιολογικό μοντέλο αξιακής λήψης απόφασης. PMC

Erikson, E. H. (θεωρία). Ορισμοί από το APA Dictionary of Psychology για το στάδιο «identity vs. role confusion». APA Dictionary+1

Koepke, S., & Denissen, J. (2012). Dynamics of identity development and separation–individuation. Σχέση ταυτότητας και αυτονομίας στην οικογένεια. ScienceDirect

JAMA Network Open / ABCD Study (2025, δημοσιογραφική κάλυψη). Διαχρονική σύνδεση χρήσης social media με μελλοντική καταθλιπτική συμπτωματολογία σε προεφήβους. The Washington Post

* Σημείωση: Τα παραπάνω τεκμήρια επιλέχθηκαν ως αντιπροσωπευτικά και πρόσφατα. Η συζήτηση εξελίσσεται ραγδαία· συνιστάται τακτικός έλεγχος νέων δεδομένων από επίσημους φορείς και έγκριτα περιοδικά.

Συγγραφή - Επιμέλεια Άρθρου

Σταυρούλα Καλαντζή - Ψυχολόγος

Ψυχολόγος (Πάντειο Πανεπιστήμιο, MSc Κλινικής Ψυχολογίας) με εμπειρία στη θεραπευτική παρέμβαση εφήβων και ενηλίκων. Έχει εκπαιδευτεί στη Γνωσιακή και Συνθετική Ψυχοθεραπεία (Αιγινήτειο-ΕΠΙΨΥ), στη Συστημική Ψυχοθεραπεία Εφήβων (ΚΕΣΜΕΘ) & στην Κλινική Ψυχοπαθολογία (Α΄ Ψυχιατρική Κλινική του ΕΚΠΑ), καθώς και στη χρήση νευροανάδρασης για ενίσχυση συγκέντρωσης και χαλάρωσης.

6982138553

Δείτε όλα τα άρθρα Σελίδα ειδικού