Μια γνωριμία με τα ψυχολογικά συμβόλαια στους χώρους εργασίας

Τα ψυχολογικά συμβόλαια αν και δεν έχουν έγγραφη μορφή, διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο σε πολλές πτυχές της οργανωσιακής συμπεριφοράς

Τι είναι τα ψυχολογικά συμβόλαια; Τι χροιά αποκτούν στους χώρους εργασίας; Ποιες μορφές μπορούν να πάρουν; Από ποιους παράγοντες επηρεάζονται; Είναι κάποια ερωτήματα που εγείρουν απαντήσεις. 

Τι είναι ένα ψυχολογικό συμβόλαιο

Το ψυχολογικό συμβόλαιο (psychological contract) είναι οι απόψεις ενός ατόμου σχετικά με το τι αναμένει από το άλλο άτομο σε μια σχέση, καθώς και οι προσδοκίες για το πως θα είναι η σχέση. Πιο συγκεκριμένα, στους χώρους εργασίας όταν γίνεται λόγος για ψυχολογικό συμβόλαιο, αναφερόμαστε στις αντιλήψεις και προσδοκίες του ατόμου σχετικά με τις αμοιβαίες υποχρεώσεις σε μια σχέση που λαμβάνει χώρα εντός του εργασιακού περιβάλλοντος.

Οι προσδοκίες συνήθως δημιουργούνται πριν απο τη σύναψη της εργασιακής σχέσης και πολλές φορές δε γίνονται αντιληπτές απο τα ίδια τα άτομα, αλλά παρ’ όλα αυτά κατευθύνουν τη μεταξύ τους σχέση.

Τα ψυχολογικά συμβόλαια δε βρίσκονται κάπου καταγεγραμμένα, υπάρχουν κατα κύριο λόγο στις πεποιθήσεις και αντιλήψεις των συμβαλλόμενων μερών και αποτελούν καθοριστικό παράγοντα στη διαμόρφωση της συμπεριφοράς τους.  

Χαρακτηριστικά των ψυχολογικών συμβολαίων

Ο Υποκειμενικός χαρακτήρας: 

Το ψυχολογικό συμβόλαιο αναφέρεται σε ατομικές προσδοκίες. Συνεπώς, το κάθε μέρος της εργασιακής σχέσης αντιλαμβάνεται και ερμηνεύει τις προσδοκίες με διαφορετικό τρόπο, καθώς το συμβόλαιο βασίζεται σε υποκειμενικές αξιολογήσεις και ερμηνείες του κάθε ατόμου. 

Ο Αμοιβαίος χαρακτήρας: 

Το ψυχολογικό συμβόλαιο περιλαμβάνει πάντα δύο μέρη σε μια σχέση συναλλαγής, τον εργαζόμενο και τον εκπρόσωπο του οργανισμού. Οι προσδοκίες ειναι συγκεκριμένες και αφορούν το άλλο μέρος και γενικά την εργασία. 

Ο Εθελοντικός χαρακτήρας:

Τα ψυχολογικά συμβόλαια λειτουργούν με παρακινητικό τρόπο, προκειμένου να πραγματοποιήσουν τις δεσμεύσεις τους και οι δυο πλευρές, καθώς βασίζονται στην ελεύθερη και αμοιβαία ανταλλαγή υποχρεώσεων αλλά και δεσμεύσεων.

Ο Δυναμικός χαρακτήρας:

Οι βάσεις για τη δημιουργία του ψυχολογικού συμβολαίου τοποθετούνται στην αρχή της εργασιακής σχέσης. Όμως, καθ’ όλη τη διάρκεια της εργασιακής σχέσης αυτές εξελίσονται, διατηρώντας ένα δυναμικό και συνεχώς μεταβαλλόμενο και εξελισσόμενο χαρακτήρα.

Δείτε στο Psyversity το Online Σεμινάριο : Διαχείριση Διαπροσωπικών Συγκρούσεων. Το σεμινάριο απευθύνεται σε οποιονδήποτε άνθρωπο βιώνει και καλείται να διαχειριστεί μία διαπροσωπική σύγκρουση: σε οικογενειακό, συναισθηματικό, επαγγελματικό, φιλικό επίπεδο. Παρέχεται βεβαίωση παρακολούθησης.

Είδη ψυχολογικών συμβολαίων

Τα ψυχολογικά συμβόλαια διαφοροποιούνται ως προς το χρονικό πλαίσιο, απο το πόσο χρόνο δηλαδή αναμένεται να διαρκέσουν αλλά και ως προς τις απαιτήσεις για επίδοση, απο το πόσο στενή δηλαδή είναι η σχέση μεταξύ των απαιτήσεων για επίδοση και των ανταμοιβών που λαμβάνουν.

Οι δυο διαστάσεις αυτές δείχνουν την ύπαρξη τριών βασικών ειδών ψυχολογικών συμβολαίων. 

Το Συνδιαλλακτικό συμβόλαιο: 

Σ’ αυτή τη μορφή τα συμβαλλόμενα μέρη έχουν σύντομη και αυστήρα καθορισμένη σχέση. Είναι συμβόλαια οικονομικής φύσεως που διακρίνονται απο χαμηλή δέσμευση, αδύναμη αίσθηση ταυτότητας, περιορισμένου εύρους καθήκοντα, βραχυπρόθεσμη διάρκεια εργασίας και εύκολη έξοδο. Οι εργαζόμενοι με συνδιαλλακτικά συμβόλαια όταν αλλάζουν οι συνθήκες εργασίας ή όταν οι εργοδότες δεν καταφέρνουν να ανταποκριθούν στη συμφωνία τους, επιδιώκουν την απασχόληση τους σε κάποιον άλλον οργανισμό. Τα συμβόλαια αυτά χαρακτηρίζουν τους εργαζομένους που η συνεισφορά τους είναι λιγότερο σημαντική για την εταιρεία. Τόσο οι εργαζόμενοι όσο και οι εργοδότες μπορούν να τερματίσουν ένα συνδιαλλακτικό συμβόλαιο που αποτυγχάνει να ικανοποιήσει τις ανάγκες τους. 

Το Σχεσιακό συμβόλαιο:

Σ’ αυτή τη μορφή τα συμβαλλόμενα μέρη έχουν μακροπρόθεσμη και ευρέως καθοριζόμενη σχέση. Είναι συμβόλαια κοινωνικής φύσεως που διακρίνονται απο αμοιβαία εμπιστοσύνη, υψηλή συναισθηματική δέσμευση, υψηλή αίσθηση ταυτότητας, πίστη και σταθερότητα.  Οι εργαζόμενοι με σχεσιακά συμβόλαια τείνουν να είναι πιο πρόθυμοι να δουλεύουν υπερωρίες, έτσι ώστε να βοηθήσουν τους συναδέλφους τους στη δική τους εργασία και να υποστηρίξουν οργανωσιακές αλλάγες που είναι απαρραίτητες να συμβούν. Παράλληλα, οι εργοδότες με σχεσιακά συμβόλαια απορροφούν το μεγαλύτερο μέρος του κινδύνου απο τις οικονομικές αβεβαιότητες, προστατεύοντας συχνά τους εργαζομένους από οικονομική ύφεση. 

Το Ισορροπημένο συμβόλαιο:

Σ’ αυτή τη μορφή είναι ψυχολογικά συμβόλαια που συνδυάζουν τα αορίστου χρόνου, μακροπρόθεσμα χαρακτηριστικά των συμβολαίων των σχέσεων με τις καθορισμένες συνάφειες ανταμοιβής – επίδοσης των συνδιαλλακτικών συμβολαίων. Πιο αναλυτικά, είναι οι άτυπες προσδοκίες μεταξύ των ανθρώπων και έχουν ως αποτέλεσμα η κάθε πλευρά να λαμβάνει κάποιο όφελος απο την άλλη. Συνεπώς, η κάθε πλευρά κερδίζει απο την υπάρχουσα συμφωνία. 

Παράγοντες που δημιουργούν τα ψυχολογικά συμβόλαια

Σημαντικό ρόλο στη δημιουργία των ψυχολογικών συμβολαίων διαδραματίζουν οι ατομικές διαφορές. Η προσωπικότητα του κάθε ατόμου, επηρεάζει τη δημιουργία, την ανάπτυξη, τη διατήρηση και παραβίαση του ψυχολογικού τους συμβολαίου.  

 Πιο αναλυτικά, ορισμένα προσωπικά χαρακτηριστικά είναι πιθανό να διαμορφώσουν συμβόλαια σχέσων, ενώ άλλα αναμένεται να διαμορφώσουν συνδιαλλακτικά συμβόλαια. Για παράδειγμα, άνθρωποι με υψηλό νευρωτισμό έχουν την τάση να διαμορφώνουν περισσότερο συναλλακτικά συμβόλαια. Καθώς τα άτομα αυτά δεν συμπαθούν τις μακροπρόθεσμες δεσμεύσεις, εκείνες δηλαδή που απαιτούν υψηλά επίπεδα κοινωνικών δεξιοτήτων και εμπιστοσύνης. Ενώ τα άτομα με υψηλή αυτοεκτίμηση και ευσυνειδησία ενδιαφέρονται συχνά για υψηλή απόδοση κια για ευκαιρίες ανάπτυξης. Έτσι τείνουν να αναπτύσσουν συμβόλαια σχέσεων. 

Ακόμα σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση των ψυχολογικών συμβολαίων, διαδραματίζουν οι πρακτικές της Διοίκησης Ανθρώπινου Δυναμικού. Ακόμη απο τη διαδικάσια της προσέλκυσης και επιλογής προσωπικού οι υποψήφιοι έχουν ήδη κάποιες αντιλήψεις και πληροφορίες που μπορεί να επηρεάσουν το είδος του ψυχολογικού συμβολαίου που μπορεί να αναπτυχθεί. Αυτές όμως οι πληροφορίες και οι προσδοκίες που φέρουν μπορεί να μην συμβαδίζουν με την πραγματικότητα γι’ αυτό είναι σημαντικό το τμήμα της ΔΑΔ, να τους παρουσιάζουν την ρεαλιστική προεπισκόπηση της θέσης εργασίας, περιλαμβάνοντας το ρόλο, τα καθήκοντα και τις προοπτικές εξέλιξης της θέσης εργασίας στους υποψηφίους. 

Παράλληλα, η οργανωσιακή κοινωνικοποίηση που αφορά την αποτελεσματική εισαγωγή και προσαρμογή των νεοπροσληφθέντων, συντελεί και αυτή με τη σειρά της στη δημιουργία των ψυχολογικών συμβολαίων.

Κατά τη διαδικάσια αυτή, οι νέοι εργαζόμενοι συνειδητοποιούν αν οι υποσχέσεις που τους είχαν δωθεί στη διαδικασία προσέλκυσης – επιλογής προσωπικού έχουν πιθανότητες να εκπληρωθούν και προσαρμόζουν τις αντιλήψεις που έχουν για το ψυχολογικό τους συμβόλαιο, βάση της πραγματικότητας που βιώνουν στη νέα θέση. 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Αντωνίου, Α. Σ. (2013). Οργανωσιακή Ψυχολογία και Συμπεριφορά. Αθήνα: Εκδόσεις Gutenberg. 
Βακόλα, Μ. & Νικολάου, Ι. (2019). Οργανωσιακή Ψυχολογία & Συμπεριφορά. Αθήνα: Εκδόσεις Rosili.