Η προκατάληψη της επιβεβαίωσης

Διαχείριση αδελφικής αντιζηλίας και συγκρούσεων : Online Σεμινάριο του PSYCHOLOGY.GR, στις 29 Μαρτίου με εισηγητή τον Δημήτρη Τσουκάλη, ψυχολόγο με 14 έτη κλινική εμπειρία στην ψυχοθεραπεία παιδιών, εφήβων και ενηλίκων. Περιορισμένος αριθμός θέσεων.

Τα συναισθήματα επηρεάζουν συνεχώς τις διαδικασίες σκέψης και τις αποφάσεις μας, κάτω από το επίπεδο της επίγνωσής μας. Και το πιο κοινό συναίσθημα είναι η επιθυμία για ευχαρίστηση και η αποφυγή του πόνου.

Οι σκέψεις μας σχεδόν αναπόφευκτα περιστρέφονται γύρω από αυτή την επιθυμία: απλά αποφεύγουμε ιδέες που μας είναι δυσάρεστες ή οδυνηρές. Φανταζόμαστε ότι ψάχνουμε την αλήθεια, ή ότι είμαστε ρεαλιστές, ενώ στην πραγματικότητα εμμένουμε σε ιδέες που μας ανακουφίζουν από την ένταση και καταπραΰνουν το εγώ μας, μας κάνουν να νιώθουμε ανώτεροι.

Αυτή η αρχή της απόλαυσης στη σκέψη είναι η πηγή όλων των διανοητικών μας προκαταλήψεων. Αν πιστεύετε ότι για κάποιο λόγο έχετε ανοσία σε κάποια από τις ακόλουθες προκαταλήψεις, είναι απλώς ένα έμπρακτο παράδειγμα της αρχής της απόλαυσης.

Αντί γι’ αυτό, είναι καλύτερα να ψάξετε και να δείτε πώς λειτουργούν συνεχώς μέσα σας αυτές οι προκαταλήψεις, καθώς και να μάθετε πώς να αναγνωρίζετε τον ανάλογο παραλογισμό στους άλλους.

Η προκατάληψη της επιβεβαίωσης

Κοιτάζω τα στοιχεία και καταλήγω στις αποφάσεις μου μέσα από λίγο ως πολύ ορθολογικές διαδικασίες. Για να κρατήσουμε μια ιδέα και να πείσουμε τον εαυτό μας ότι καταλήξαμε σ’ αυτή λογικά, αναζητούμε στοιχεία για να υποστηρίξουμε την άποψή μας. Τι το πιο αντικειμενικό ή επιστημονικό;

Αλλά λόγω της αρχής της απόλαυσης και της ασυνείδητης επιρροής της, καταφέρνουμε να βρούμε τα στοιχεία που επιβεβαιώνουν αυτό που θέλουμε να πιστέψουμε.

Αυτό είναι γνωστό ως προκατάληψη της επιβεβαίωσης. Είναι κάτι που το βλέπουμε να συμβαίνει όταν οι άνθρωποι κάνουν σχέδια, ειδικά σχέδια υψηλού ρίσκου.

Ένα σχέδιο συλλαμβάνεται με στόχο να οδηγήσει σε ένα θετικό, επιθυμητό αποτέλεσμα. Αν οι άνθρωποι στάθμιζαν εξίσου τις πιθανές αρνητικές και θετικές συνέπειες, ενδεχομένως να δίσταζαν να αναλάβουν δράση. Χωρίς να το συνειδητοποιούν, στρέφονται αναπόφευκτα προς πληροφορίες που επιβεβαιώνουν το επιθυμητό θετικό αποτέλεσμα, το ευχάριστο σενάριο.

Tο βλέπουμε επίσης να συμβαίνει όταν οι άνθρωποι υποτίθεται ότι ζητούν συμβουλές. Αυτό είναι το μαρτύριο των περισσότερων συμβούλων. Εντέλει, από τους εμπειρογνώμονες οι άνθρωποι θέλουν να ακούσουν την επιβεβαίωση των δικών τους ιδεών και επιλογών.

Θα ερμηνεύσουν αυτά που λέτε υπό το πρίσμα των όσων θέλουν να ακούσουν, κι αν οι συμβουλές σας έρχονται σε αντίθεση με τις επιθυμίες τους, θα βρουν κάποιον τρόπο να απορρίψουν τη γνώμη σας, τη λεγόμενη εμπειρογνωμοσύνη σας. Όσο πιο ισχυρό είναι το άτομο, τόσο περισσότερο υπόκειται σε αυτή τη μορφή προκατάληψης της επιβεβαίωσης.

Όταν εξετάζετε την προκατάληψη της επιβεβαίωσης στον κόσμο, ρίξτε μια ματιά στις θεωρίες που φαίνονται κάπως υπερβολικά καλές για να είναι αληθινές.

Προωθούνται ένα σωρό στατιστικές και μελέτες για να τις αποδείξουν, και δεν είναι πολύ δύσκολο να βρεθούν όταν είστε πεπεισμένοι για την ορθότητα του επιχειρήματός σας.

Στο διαδίκτυο είναι εύκολο να βρείτε μελέτες που υποστηρίζουν και τις δύο πλευρές ενός επιχειρήματος. Σε γενικές γραμμές, ποτέ μην αποδέχεστε την εγκυρότητα των ιδεών κάποιων απλώς και μόνο επειδή παραθέτουν «αποδεικτικά στοιχεία». Αντίθετα, εξετάστε οι ίδιοι τα στοιχεία στο ψυχρό φως της μέρας, με όσο περισσότερο σκεπτικισμό μπορείτε να επιστρατεύσετε.

Η πρώτη σας αντίδραση θα πρέπει πάντα να είναι η εύρεση των αποδεικτικών στοιχείων που ανατρέπουν τις πιο αγαπημένες πεποιθήσεις σας, όπως και αυτές των άλλων. Αυτή είναι η αληθινή επιστήμη.

Το παρόν άρθρο αποτελεί αδειοδοτημένο απόσπασμα από το βιβλίο Οι νόμοι της ανθρώπινης φύσης του Robert Greene που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Διόπτρα.