Πανελλήνιες Εξετάσεις: Όταν το άγχος "χτυπά την πόρτα" | Τρόποι Ψυχολογικής Διαχείρισης

Ακρόαση άρθρου......

Οι πανελλήνιες εξετάσεις αδιαμφισβήτητα αποτελούν για χιλιάδες μαθητές στην Ελλάδα ένα από τα πιο φορτισμένα ψυχολογικά ορόσημα, σε ένα πλαίσιο που ξεπερνά κατά πολύ το σχολικό-γνωστικό κομμάτι.

Κι αυτό, γιατί δεν αποτελούν μόνο μια εκπαιδευτική δοκιμασία, αλλά συχνά βιώνονται από τους μαθητές και τις οικογένειές τους ως μια «μάχη» για το μέλλον, η οποία συχνά συνοδεύεται από το άγχος, την κοινωνική πίεση, τις υψηλές προσδοκίες, καθώς και τα εσωτερικευμένα «πρότυπα» γνωστικής και επαγγελματικής εξέλιξης που πρέπει να έχει κάθε μαθητής, με βάση το κοινωνικο-οικονομικό υπόβαθρο της οικογένειάς του (Simon, 2004).

Στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα, είναι κοινή πεποίθηση ότι η Ελλάδα έχει μια ορισμένη «εμμονή» στον τομέα των πανεπιστημιακών τίτλων, η οποία φαίνεται να είναι σταθερή σε κάθε εποχή.

Από τη μία πλευρά, υπάρχουν οι επιθυμίες, οι ελπίδες και οι ανάγκες των μαθητών προς μια κοινωνική κινητικότητα που φαίνεται να επιτυγχάνεται με την πρόσβασή τους στο πανεπιστήμιο. Από την άλλη, το ζήτημα της ισότητας ευκαιριών και της κοινωνικής κινητικότητας  έχει ψυχο-κοινωνικές διαστάσεις, καθώς δημιουργεί την ψευδή αίσθηση ότι οι εκπαιδευτικές επιλογές θα μπορέσουν να απαλλάξουν το μαθητή από τις δύσκολες κοινωνικο-οικονομικές συνθήκες (Torche & Costa-Ribeiro, 2012).

Αναγνώριση και αποδοχή του άγχους 

Σε ένα γενικότερο πλαίσιο, το δημιουργικό άγχος είναι λογικό να υπάρχει σε κάθε «διαγωνιστική» διαδικασία, ωστόσο όταν παρεμποδίζει την καθημερινή λειτουργική δράση και συμπεριφορά των μαθητών, καταλήγει να είναι περισσότερο ανασταλτικό παρά βοηθητικό.

Το ζητούμενο εν προκειμένω είναι η υποστήριξη των μαθητών σε ένα ευρύτερο πλαίσιο, ώστε να έχουν την ψυχική ανθεκτικότητα και την ενδυνάμωση να ανταπεξέλθουν τόσο στη διαδικασία των εξετάσεων, όσο και κατά το στάδιο των τελικών αποτελεσμάτων.

Βασικό στοιχείο της ενδυνάμωσης είναι η συνειδητοποίηση ότι το άγχος δεν αποτελεί εχθρός, αλλά ουσιαστικά είναι ένα «σήμα» για το ότι κάτι είναι στο πεδίο ενδιαφέροντός μας και έχει νόημα για εμάς. Η αποδοχή αυτή ενδέχεται να μειώσει τις εσωτερικές συγκρούσεις και να διευκολύνει τη ρύθμιση του συναισθήματος.

Στο πλαίσιο αυτό, είναι σημαντικό για τις οικογένειες να ενσκήψουν στο παιδί και να του εξηγήσουν ότι κάθε αποτυχία δε συνεπάγεται τη «γενική αποτυχία», αλλά είναι περισσότερο ένας σταθμός στη διαδρομή κάθε παιδιού, μιας διαδρομής που είναι μοναδική και συχνά μπορεί να έχει και «παρεκκλίσεις» σε άλλα εκπαιδευτικά μονοπάτια.

Οι πανελλήνιες εξετάσεις είναι σημαντικές, ωστόσο δεν αποτελούν τη μοναδική διαδρομή προς την επιτυχία και την αυτοπραγμάτωση.

Ο ρόλος της οικογένειας στη διαχείριση του άγχους των μαθητών

Η οικογένεια, πέρα από τη μορφωσιογόνο διάστασή της, συνιστά ένα πολύ ισχυρό ψυχοκοινωνικό υποσύστημα, το οποίο αν δεν διαχειριστεί με ορθό τρόπο τη λειτουργία του, μπορεί να προκαλέσει ποικίλα προβλήματα και δυσκολίες στην ανάπτυξη των μαθητών (Κρίβας, Μπρούζος & Εμβαλωτής, 2007.)

Η εσωτερική φωνή του μαθητή πολλές φορές γίνεται σκληρός κριτής, γι’ αυτό και είναι κρίσιμο να ενισχύσουμε την αυτοεκτίμηση και να ενθαρρύνουμε έναν θετικό εσωτερικό διάλογο: «κάνω το καλύτερο που μπορώ», «δεν εξαρτάται όλη μου η αξία από το αποτέλεσμα».

Οι γονείς συχνά ζουν τις Πανελλήνιες μαζί με το παιδί τους – ή και πιο έντονα από αυτό. Με τις καλύτερες προθέσεις, επιχειρούν να «ενθαρρύνουν», να «παρακινήσουν» ή να «προστατεύσουν». Ωστόσο, η λεπτή γραμμή ανάμεσα στην υποστήριξη και την πίεση είναι συχνά δυσδιάκριτη.

Στο πλαίσιο αυτό, είναι σημαντικό αρχικά οι ίδιοι οι γονείς να πιστέψουν ουσιαστικά ότι οι πανελλήνιες εξετάσεις δεν αποτελούν το μοναδικό δρόμο προς την επιτυχία, κάτι που συχνά και οι ίδιοι ξεχνούν, καθώς ουσιαστικά έχουν επενδύσει σε αυτή τη διαδικασία μέσω της φροντιστηριακής εκπαίδευσης. Είναι εύλογο αυτή η οικονομική επένδυση να μετατρέπεται σε ένα επιβαρυντικό πλέγμα για τους μαθητές, δημιουργώντας ενοχές σε περίπτωση που δεν επιτύχουν τα αναμενόμενα αποτελέσματα.

Γι’ αυτό και είναι σημαντικό οι γονείς να ξεκαθαρίσουν μέσα στη συνείδησή τους ότι η οικονομική επένδυση που κάνουν ναι μεν έχει ως στόχο το μέλλον των μαθητών, αλλά όχι με στόχο να τους δημιουργήσουν υπερβολικές προσδοκίες.  Οι απαιτήσεις πρέπει να δώσουν τη θέση τους στην ενσυναίσθηση, την αποδοχή και την ενθάρρυνση – χωρίς υπερβολικές απαιτήσεις, ώστε ο μαθητής να έχει ασφάλεια και έναν χώρο να αναπτυχθεί ψυχο-συναισθηματικά.

ΚΛΙΝΙΚΗ ΨΥΧΟΠΑΘΟΛΟΓΙΑ - Κύκλος Επιμορφωτικών Σεμιναρίων για Ειδικούς Ψυχικής Υγείας | Διοργάνωση: PYCHOLOGY.GR | Εισηγήτρια: Χριστίνα Βαϊζίδου, ψυχίατρος - ψυχοθεραπεύτρια. Έκπτωση 50% για πρόωρη εγγραφή.

Οι γονείς λειτουργούν σαν "καθρέφτης" για το παιδί. Όταν ένας γονέας αγχώνεται υπερβολικά, μεταδίδει το μήνυμα ότι "κάτι πολύ επικίνδυνο" πρόκειται να συμβεί. Αντίθετα, ένας γονέας που κρατά σταθερότητα και ηρεμία, ακόμα και σε στιγμές αβεβαιότητας, προσφέρει ένα συναισθηματικό «καταφύγιο».

Φράσεις που μπορούν να βοηθήσουν:

• «Είμαι εδώ για σένα, ό,τι κι αν γίνει.»
• «Είναι φυσιολογικό να αγχώνεσαι, αλλά ξέρω ότι μπορείς να τα καταφέρεις.»
• «Η αξία σου δεν εξαρτάται από το αποτέλεσμα μιας εξέτασης.»

 Αποφυγή υπερβολικών προσδοκιών και ταυτίσεων

Μερικές φορές οι γονείς ασυνείδητα προβάλλουν στα παιδιά δικές τους ανεκπλήρωτες φιλοδοξίες ή φόβους. Αυτό φορτώνει το παιδί με βάρη που δεν του ανήκουν. Το αποτέλεσμα είναι να συνδέει την επιτυχία με την αγάπη και την αποδοχή, γεγονός που εντείνει το άγχος και ενδέχεται να φέρει συγκρούσεις.

Τι πρέπει να θυμούνται οι γονείς:

• Το παιδί δεν είναι η προέκταση της ζωής των γονέων ούτε συνιστά τη συνέχειά τους με οποιονδήποτε τρόπο.
• Δεν υπάρχει καμία υποχρέωση από την πλευρά του παιδιού να ανταποκριθεί στις προσδοκίες των γονέων του καθώς και του περίγυρού του αναφορικά με οποιοδήποτε στοιχείο της επαγγελματικής του πορείας.
• Οι γονείς μπορούν να δίνουν συμβουλές, με σεβασμό, ωστόσο, στην ιδιαίτερη προσωπικότητα και στις επιθυμίες του κάθε μαθητή.
• Δεν ενδείκνυται να χρησιμοποιείται το παιδί ως «μέσο» ανταγωνισμού για τις επιδόσεις των μαθητών της ευρύτερης οικογένειας (ξαδέλφια κτλ.)
• Κάθε παιδί έχει το αναφαίρετο δικαίωμα να ορίσει τους δικούς του στόχους και να χαράξει τη δική του πορεία, ακόμα και αν οι ίδιοι δεν είναι σύμφωνοι.
• Η αγάπη του γονέα πρέπει να είναι ανεξάρτητη από επιδόσεις και επιτυχίες.
• Το ότι ο γονέας επενδύει οικονομικά στη φροντιστηριακή εκπαίδευση-συχνά με υπέρογκα ποσά- αποτελεί περισσότερο δείγμα της «αποτυχίας» της τυπικής, επίσημης εκπαίδευσης να προετοιμάσει ουσιαστικά τον μαθητή για τις πανελλήνιες, παρά στοιχείο που πρέπει να επιβαρύνει τον μαθητή.
• Ενίσχυση της καθημερινότητας των μαθητών

Σε πιο πρακτικό πλαίσιο, υπάρχουν ορισμένα στοιχεία που μπορούν να πλαισιώσουν τον μαθητή και να ενισχύσουν τις επιδόσεις τους.

Η σταθερή καθημερινότητά των μαθητών, καθώς και η σταθερή ρουτίνα ύπνου, διατροφής και διαλειμμάτων μειώνει την ψυχολογική ένταση και βοηθά στη διατήρηση της συγκέντρωσης.

Ένα απλό πρόγραμμα που περιλαμβάνει επαρκή ύπνο, σωστή διατροφή και φυσική δραστηριότητα λειτουργεί ευεργετικά στην ψυχοσωματική υγεία. Στο μέτρο του δυνατού, είναι σημαντικό η καθημερινότητα της οικογένειας να διέπεται από σταθερότητα και ηρεμία, χωρίς αδικαιολόγητες εντάσεις. Ωστόσο, όταν το άγχος γίνεται παθολογικό, μέσα από κρίσεις πανικού και συνεχόμενη αϋπνία ή/ και διατροφικές διαταραχές, η συμβολή ενός ψυχολόγου μπορεί να είναι πολύτιμη. Η ψυχοθεραπεία μπορεί σε κάθε στάδιο της ζωής του ατόμου να προσφέρει στρατηγικές αντιμετώπισης, ενώ ενισχύει την ψυχική ανθεκτικότητα.

Σε κάθε περίπτωση, οι γονείς μπορούν να προσφέρουν σταθερότητα μέσω απλών, πρακτικών τρόπων: ένα ήρεμο σπίτι, ένα γεύμα έτοιμο, ένα άγγιγμα στο χέρι. Δεν χρειάζονται ούτε μακροσκελείς ομιλίες ούτε υπερβολικές παρεμβάσεις.

 Μικρές αλλά ουσιαστικές πράξεις:

• Ένα ζεστό πρωινό την ημέρα της εξέτασης.
• Ένα σημείωμα με μια λέξη ενθάρρυνσης στο τραπέζι διαβάσματος.
• Ο σεβασμός στον προσωπικό χώρο και χρόνο του παιδιού, ακόμα και σε κάποιες στιγμές που ο μαθητής έχει την ανάγκη ενός μεγάλου διαλείμματος.
• Η αποφυγή συζητήσεων και τηλεφωνημάτων με συγγενείς παρουσία του μαθητή, όπου συχνά οι γονείς αναλύουν τα τεκταινόμενα της προετοιμασίας.
• Αποδοχή και μετά τις εξετάσεις

Στο σημείο αυτό, πρέπει να τονίσουμε ότι το άγχος που επιφέρουν οι πανελλήνιες εξετάσεις δεν πρόκειται να εξαλειφθεί, αν για παράδειγμα η διαδικασία αυτή αντικατασταθεί με κάποια άλλη μέθοδο εισαγωγής στο πανεπιστήμιο.

Κατά κοινή ομολογία, οι πανελλήνιες εξετάσεις αποτελούν σε μεγάλο βαθμό μια αξιοκρατική διαδικασία, παρά τα όποια μειονεκτήματα, ενώ μέχρι κάποιο σημείο πράγματι συμβάλλουν στην κοινωνική κινητικότητα, καθώς η συμμετοχή γίνεται επί ίσοις όροις, για όλους τους μαθητές, ανεξαρτήτως του κοινωνικο-οικονομικού υπόβαθρου.

Παράλληλα, το δημόσιο πανεπιστήμιο εξακολουθεί σε κάθε συνθήκη να αποτελεί ουσιαστικό πεδίο μόρφωσης και εξέλιξης για όλα τα κοινωνικά στρώματα, γεγονός που συχνά διαφαίνεται από την επαγγελματική πορεία των αποφοίτων του. 

Επίσης, κατόπιν των εξετάσεων σημαντικό σημείο της διαδικασίας είναι η επιλογή των σχολών προτίμησης. Πρόκειται για μια στιγμή που καλείται ο υποψήφιος να πάρει σημαντικές αποφάσεις για το μέλλον του, σε μια περίοδο όπου είναι ήδη ψυχικά κουρασμένος και συναισθηματικά φορτισμένος. Είναι ουσιώδες να οι γονείς να ενθαρρύνουν τον υποψήφιο να κάνει επιλογές με βάση τις κλίσεις, τα ενδιαφέροντα και τις αξίες του – και όχι βάσει κοινωνικών προσδοκιών, «επαγγελματικού κύρους» ή επιθυμιών τρίτων. Ακόμα και οι εμπειρίες άλλων ατόμων που έχουν συγκεκριμένη επαγγελματική εμπειρία δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται ως θέσφατη ή ως μια δεδομένη κατάσταση.

 Ερωτήσεις που μπορούν να θέσουν οι γονείς στους μαθητές:

• Τι θα σε ενδιέφερε να κάνεις καθημερινά;
• Πού βλέπεις τον εαυτό σου σε 5-10 χρόνια;
• Ποια μαθήματα ή δραστηριότητες σε κάνουν να νιώθω «ζωντανός» και ενεργητικός;

Η συζήτηση για το μηχανογραφικό είναι συχνά πεδίο συγκρούσεων. Οι γονείς μπορεί να έχουν άλλες προτιμήσεις ή φόβους. Όμως, η απόφαση πρέπει να ανήκει στον υποψήφιο, με τη στήριξη και όχι την καθοδήγηση των γονέων.

 Τι μπορούν να κάνουν οι γονείς:

• Να ακούσουν ενεργητικά, χωρίς διακοπές.
• Να ρωτήσουν: «Τι είναι αυτό που σε τραβάει σε αυτή τη σχολή;» αντί να πουν «Δεν έχει επαγγελματική αποκατάσταση».
• Να σεβαστούν τη διαφορετικότητα στην επιλογή.

Επίσης, η χρήση εργαλείων όπως τεστ επαγγελματικού προσανατολισμού, ατομικές συνεδρίες με συμβούλους σταδιοδρομίας ή ψυχολόγους, μπορεί να δώσει καθοδήγηση και να βοηθήσει στην αυτογνωσία.

Μετά την ένταση των εξετάσεων, είναι σημαντικό να δοθεί χρόνος ξεκούρασης και αποφόρτισης, πριν την τελική απόφαση. Η επιλογή σχολών δεν πρέπει να γίνει εν θερμώ, ούτε με κριτήριο «πού περνάω με τα μόρια μου», αλλά με καθαρό μυαλό και με την εξέταση όλων των παραμέτρων.

Σε κάθε στάδιο της διαδικασίας, το ζητούμενο είναι ο τρόπος διαχείρισης καταστάσεων που δημιουργούν άγχος, καθώς ανάλογες δοκιμασίες θα αντιμετωπίσει κάθε μαθητής ως ενήλικας πλέον στο μέλλον. Το ζητούμενο δεν είναι το κάθε παιδί να αποφύγει τη διαδικασία, αλλά να μάθει να διαχειρίζεται το άγχος με υγιείς τρόπους, αποκτώντας «εργαλεία» ψυχικής ανθεκτικότητας και ενδυνάμωσης, ώστε να εσωτερικεύσει το ότι η αυταξία του δεν πρέπει να καθορίζεται από εξωτερικές διαδικασίες.

Το πιο κρίσιμο ίσως σημείο είναι η στάση του γονέα μετά το αποτέλεσμα. Ανεξαρτήτως επιτυχίας ή αποτυχίας, το παιδί χρειάζεται να ακούσει: «Είμαι περήφανος/η για την προσπάθειά σου», καθώς είναι υψίστης σημασίας να μάθει ότι η αξία του δεν εξαρτάται από οποιαδήποτε εξεταστική διαδικασία ή μοριοδότηση.

Συμπερασματικά, θα μπορούσαμε να πούμε ότι οι πανελλήνιες δεν είναι μόνο μια ακαδημαϊκή πρόκληση αλλά και μια ψυχολογική δοκιμασία ενηλικίωσης.

Βιβλιογραφία

Κρίβας, Σ. Μπρούζος, Α. & Εμβαλωτής, Α. (2007). Συσχετισμός Οικογενειακού - Κοινωνικού και Πολιτισμικού Περιβάλλοντος στη σχολική επίδοση του παιδιού για την Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση.  

Simon, B. S., (2004). High school outreach and family involvement. Social Psychology of Education, 7(2), pp. 185-209.

Torche, F., & Costa-Ribeiro, C. (2012). Parental wealth and children's outcomes over the life course in Brazil: A propensity score matching analysis. Research in Social Stratification and Mobility, 30(1), 79-96. 

Συγγραφή - Επιμέλεια Άρθρου

Ζωή Ζιωντάκη - Ψυχολόγος

Ζωή Ζιωντάκη: έχει επιβεβαιωθεί από το Psychology

Οι πληροφορίες που αναφέρονται στον επαγγελματικό κατάλογο ειδικών παρέχονται από τους ίδιους τους ειδικούς, κατά την εγγραφή τους στο σύστημα. Όταν βλέπετε την ένδειξη «έχει επιβεβαιωθεί από το Psychology”, σημαίνει ότι το Psychology έχει ελέγξει, με email, τηλεφωνικά ή/και με λήψη των σχετικών εγγράφων, τα ακόλουθα στοιχεία:

• Ότι ο ειδικός είναι υπαρκτό πρόσωπο.
• Ότι τα πτυχία οι τίτλοι και οι εξειδικεύσεις που αναφέρει είναι αληθινά.
• Ότι οι πληροφορίες που αναφέρει ισχύουν.

Ψυχολόγος, επιστημονικό προσωπικό στην ΑΔΙΠΠΔΕ στο Υπουργείο παιδείας,  απόφοιτη του Α.Π.Θ, με μεταπτυχιακό και διδακτορικό, καθώς και δεύτερο πτυχίο στο Παιδαγωγικό Δημοτικής Εκπαίδευσης. Ειδίκευση στην Κλασική Ψυχανάλυση και στην Ειδική Αγωγή και Εκπαίδευση. 

69.8888.4453

Δείτε όλα τα άρθρα Σελίδα ειδικού