Να νιώθεις, να Καταλαβαίνεις, να Συνδέεσαι

Ακρόαση άρθρου......

Τις τελευταίες δεκαετίες, η συναισθηματική νοημοσύνη έχει αναδειχθεί ως ένας τομέας επιστημονικής έρευνας και ως ένας κρίσιμος παράγοντας ψυχικής ευημερίας, διαπροσωπικής και επαγγελματικής επιτυχίας, και κοινωνικής λειτουργικότητας.

Παρόλο που οι ρίζες της εντοπίζονται στις θεωρίες της κοινωνικής νοημοσύνης του Thorndike (1920), το ενδιαφέρον της επιστημονικής κοινότητας αυξήθηκε κυρίως μετά τις εργασίες του Goleman (1995). Η έρευνα ξεκίνησε να εστιάζει στις εφαρμογές της σε διαφορετικά πεδία, όπως της ψυχικής υγείας, του επαγγελματικού χώρου και των γνωστικών δεξιοτήτων.

Ως συναισθηματική νοημοσύνη ορίζεται η ικανότητα του ατόμου να αντιλαμβάνεται τα συναισθήματα, να ελέγχει και να παράγει συναισθήματα για την σκέψη, να κατανοεί τα συναισθήματα και την συναισθηματική γνώση, και να ρυθμίζει αποτελεσματικά τα συναισθήματα με σκοπό την συναισθηματική και διανοητική ανάπτυξη (Mayer & Sluyter, 1997).

Επιπρόσθετα, ο Goleman (1998) τόνισε πως δυο άτομα, παρόλο που έχουν την ίδια διανοητική ικανότητα, δεν παρουσιάζουν τα ίδια επίπεδα επιτυχίας, καθώς η συναισθηματική νοημοσύνη είναι μία ικανότητα που καθορίζει τον έλεγχο των άλλων ικανοτήτων.

Με άλλα λόγια, πρόκειται για την ικανότητα του ανθρώπου να δημιουργεί κίνητρα για τον ίδιο, να έχει αντοχή, ενσυναίσθηση και ελπίδα, να ελέγχει την ανυπομονησία και τις παρορμήσεις του, αλλά και να προσαρμόζει την διάθεσή του ανάλογα με τις περιστάσεις (Goleman,  1998b).

Τα θεωρητικά μοντέλα της συναισθηματικής νοημοσύνης

Ένα από τα βασικότερα θεωρητικά μοντέλα είναι αυτό του Mayer και των συνεργατών του (2000, 2008), σύμφωνα με το οποίο η συναισθηματική νοημοσύνη περικλείει την συναισθηματική αντίληψη (η ικανότητα κατανόησης των εκφράσεων του προσώπου, της γλώσσας του σώματος και των χειρονομιών), την συναισθηματική αφομοίωση (η ικανότητα διάκρισης, προσδιορισμού και χρήσης των συναισθημάτων για την επίτευξη ενός στόχου), την συναισθηματική κατανόηση (η ικανότητα κατανόησης του φάσματος των συναισθημάτων, της μετάβασής τους και της έκφρασής τους με ακρίβεια, καθώς και της ερμηνείας των αιτιών τους) και την συναισθηματική διαχείριση (ο τρόπος διαχείρισης, ρύθμισης και ανταπόκρισης στα συναισθήματα του εαυτού και των άλλων).

Από την άλλη πλευρά, το μοντέλο του Boyatzis και των συνεργατών του (2000) επισήμανε πως η συναισθηματική νοημοσύνη περιλαμβάνει πέντε διαστάσεις, την αυτογνωσία (η ικανότητα αναγνώρισης, κατανόησης και αξιολόγησης των συναισθημάτων και του αντίκτυπού τους στους άλλους), την ενσυναίσθηση (η ικανότητα αντιμετώπισης κάποιου με βάση το βίωμά του), την αυτοδιαχείριση (η ικανότητα ελέγχου και ρύθμισης των συναισθημάτων και της συμπεριφοράς, προσαρμογής και δράσης με υπευθυνότητα και αυτοέλεγχο), την διαχείριση των σχέσεων (η ικανότητα αποτελεσματικής επικοινωνίας, επιρροής, έμπνευσης, συνεργασίας και διαχείρισης συγκρούσεων με ενσυναίσθηση) και τα κίνητρα (η εσωτερική ώθηση για δράση και επίτευξη στόχων).

Συναισθηματική νοημοσύνη στις ανθρώπινες σχέσεις

Δεν θα μπορούσε να παραλειφθεί η αναφορά στη σύνδεση της συναισθηματικής νοημοσύνης με τις διαπροσωπικές σχέσεις, διότι επιδρά στον τρόπο που σκεφτόμαστε, αντιλαμβανόμαστε, εκφράζουμε και διαχειριζόμαστε τα συναισθήματα του εαυτού μας και των άλλων. Αρχικά, άτομα με υψηλή συναισθηματική νοημοσύνη διαχειρίζονται αποτελεσματικότερα τις διαφωνίες, καθώς επικοινωνούν με σεβασμό ακόμη και σε συγκρουσιακές συνθήκες, και προσπαθούν να επιλύσουν τα προβλήματά τους μέσα από την ενεργητική ακρόαση και την ενσυναίσθηση.

Παράλληλα, είναι σε θέση να κατανοήσουν τις συναισθηματικές ανάγκες των άλλων χωρίς να χρειάζονται λεκτική έκφραση, αναγνωρίζουν τα σημάδια της μη λεκτικής επικοινωνίας, αποφεύγουν να αντιδράσουν παρορμητικά, προσβάλλοντας και υποτιμώντας, και επικοινωνούν χωρίς παθητικότητα ή επιθετικότητα. Μάλιστα, μπορούν να εκφράζουν τις ανάγκες και τα συναισθήματά τους με σαφήνεια και ειλικρίνεια, ενισχύοντας την εγγύτητα και την εμπιστοσύνη. Αυτό έχεις ως συνέπεια να διαμορφώνουν στενότερους και ποιοτικότερους δεσμούς (Brackett et al., 2011 ∙ Lopes et al., 2005 ∙ Smith et al., 2018).

Όσον αφορά τις ερωτικές σχέσεις, η συναισθηματική νοημοσύνη προβλέπει υψηλότερη συναισθηματική ικανοποίηση και σταθερότητα, κυρίως μέσω της αποτελεσματικής διαχείρισης των αρνητικών συναισθημάτων, της αποφυγής τοξικών αλληλεπιδράσεων, της αμοιβαίας κατανόησης και υποστήριξης (Smith et al., 2018). Η μελέτη του Schutte & Loi (2014) έδειξε πως η συναισθηματική νοημοσύνη προβλέπει θετικά και την ποιότητα των σχέσεων σε εργασιακά περιβάλλοντα, επειδή υποστηρίζει την συνεργασία και την ομαδικότητα, και προωθεί την ενσυναίσθητη ηγεσία.

Ωστόσο, τίποτα από όλα αυτά δεν θα πραγματοποιηθεί εάν δεν καλλιεργηθεί η συναισθηματική νοημοσύνη στα παιδιά μέσα από τη σχέση τους με τους γονείς.

Συγκεκριμένα, η οικογένεια συνιστά το πρωτογενές κοινωνικό πλαίσιο στο οποίο διαμορφώνονται συναισθηματικές και κοινωνικές δεξιότητες.

Γι αυτό, οι γονείς οφείλουν να αναγνωρίζουν, να αποδέχονται και να ενισχύουν την συναισθηματική έκφραση των παιδιών και να ενθαρρύνουν την ενσυναίσθηση μέσα από ερωτήσεις, όπως «Πώς νομίζεις ότι ένιωσε ο/η φίλος/η σου όταν συνέβη αυτό;» (Denhan et al., 2007 ∙ Gottman et al., 2013).

Ακόμα, χρειάζεται να συζητούν ανοιχτά, να ρωτούν τα παιδιά πως αυτά νιώθουν σε συγκεκριμένες περιστάσεις και να τα βοηθούν να εντοπίζουν τα δικά τους συναισθήματα, αλλά και να αποτελούν οι ίδιοι θετικά πρότυπα προς μίμηση μέσα από την αποτελεσματική διαχείριση των δικών τους συναισθηματικών καταστάσεων (Morris et al., 2007 ∙ Thompson et al., 2011).

Εν κατακλείδι, η συναισθηματική νοημοσύνη αποτελεί έναν θεμελιώδη παράγοντα που επηρεάζει την ποιότητα της ψυχικής υγείας και των διαπροσωπικών σχέσεων.

Κατανοώντας, ρυθμίζοντας και εκφράζοντας τα συναισθήματά μας με έναν υγιή τρόπο, ανταποκρινόμαστε καλύτερα στις συγκρούσεις, επιδεικνύουμε ενσυναίσθηση και αναπτύσσουμε ουσιαστικότερες και βαθύτερες διαπροσωπικές σχέσεις. Η συνδρομή της δεν περιορίζεται μόνο στον προσωπικό τομέα, αλλά επεκτείνεται και στον επαγγελματικό. Καθίσταται απαραίτητη η συστηματική καλλιέργειά της από την παιδική ηλικία, κυρίως από την οικογένεια, συμβάλλοντας στη ψυχική ανθεκτικότητα και την ανάπτυξη ασφαλών και λειτουργικών σχέσεων.

Η δημιουργία ενός περιβάλλοντος όπου το παιδί αισθάνεται ελεύθερο να εκφράσει φόβο, λύπη ή θυμό, χωρίς να επικριθεί ή να αγνοηθεί, αποτελεί προστατευτικό παράγοντα για την ψυχική του υγεία. Έτσι, η προαγωγή της συναισθηματικής νοημοσύνης δεν είναι απλώς μέσο βελτίωσης των σχέσεων, αλλά μία ουσιαστική επένδυση στην προσωπική και κοινωνική ευημερία.

Βιβλιογραφία                                              

Boyatzis, R. E., Goleman, D., & Rhee, K. (2000). Clustering competence in emotional intelligence: Insights from the Emotional Competence Inventory (ECI). Handbook of emotional intelligence, 99(6), 343-362. Retrieved from: eiconsortium.org/pdf/eci_acticle.pdf  

Brackett, M. A., Rivers, S. E., & Salovey, P. (2011). Emotional intelligence: Implications for personal, social, academic, and workplace success. Social and personality psychology compass, 5(1), 88-103. doi.org/10.1111/j.1751-9004.2010.00334.x  

Denham, S. A., Bassett, H. H., & Wyatt, T. (2007). The socialization of emotional competence. Handbook of socialization: Theory and research, 614-637. Retrieved from: researchgate.net/profile/Susanne-Denham/publication/232535707_The_Socialization_of_Emotional_Competence/links/0c96051cb048bd65b1000000/The-Socialization-of-Emotional-Competence.pdf  

Goleman, D. (1995). Emotional intelligence: Why it can matter more than IQ. Bantam. 

Goleman, D. (1998). Working with Emotional Intelligence. Bloomsbury

Goleman, D. (1998b). Η συναισθηματική Νοημοσύνη: γιατί το «EQ» είναι πιο σημαντικό από το «IQ». Ελληνικά Γράμματα 

Gottman, J. M., Katz, L. F., & Hooven, C. (2013). Meta-emotion: How families communicate emotionally. Routledge. 

Lopes, P. N., Salovey, P., Côté, S., Beers, M., & Petty, R. E. (2005). Emotion regulation abilities and the quality of social interaction. Emotion, 5(1), 113. doi.org/10.1037/1528-3542.5.1.113    

Mayer, J. D., Salovey, P., & Caruso, D. (2000). Models of emotional intelligence. Handbook of intelligence, 2, 396-420. doi.org/10.1017/CBO9780511807947.019 

Mayer, J. D., Salovey, P., & Caruso, D. R. (2008). Emotional intelligence: New ability or eclectic traits?. American psychologist, 63(6), 503. doi.org/10.1037/0003-066X.63.6.503 

Morris, A. S., Silk, J. S., Steinberg, L., Myers, S. S., & Robinson, L. R. (2007). The role of the family context in the development of emotion regulation. Social development, 16(2), 361-388. doi.org/10.1111/j.1467-9507.2007.00389.x 

Salovey, P. E., & Sluyter, D. J. (1997). Emotional development and emotional intelligence: Educational implications. Basic Books. 

Schutte, N. S., & Loi, N. M. (2014). Connections between emotional intelligence and workplace flourishing. Personality and Individual Differences, 66, 134-139. doi.org/10.1016/j.paid.2014.03.031 

Smith, M. M., Killgore, W. D. S., & Olson, E. A. (2018). Emotional intelligence and relationship satisfaction in dating relationships: The mediating role of communication satisfaction. Journal of Social and Personal Relationships, 35(4), 565–586. doi.org/10.1177/0265407517743085  

Thompson, R. A. (2011). Emotion and emotion regulation: Two sides of the developing coin. Emotion Review, 3(1), 53-61. doi.org/10.1177/1754073910380969  

Thorndike, E. L. (1920). Intelligence and its uses. Harper's magazine, 140, 227-235. Retrieved from: gwern.net/doc/iq/1920-thorndike-2.pdf