Έγκλημα κατά της γυναίκας, έγκλημα κατά της ζωής

H γυναικοκτονία είναι ανθρωποκτονία. Το ότι χρησιμοποιείται ο όρος αυτός για να περιγράψει την πρόθεση φόνου λόγου φύλου, δεν διαχωρίζει τις γυναίκες, δεν είναι αντίθετος με τον όρο ανθρωποκτονία και δεν τον αναιρεί.

Δολοφονίες γυναικών

Σαν έννοια την βλέπουμε γραμμένη πρώτη φορά το 1801 στο έργο του John Corry «A Satirical View of London at the Commencement of the 19th century» και μετέπειτα από την συγγραφέα Diana E. H. Russel το 1976, η οποία προσπάθησε να συγκεκριμενοποιήσει το φαινόμενο του να δολοφονούνται γυναίκες από άντρες, επειδή είναι γυναίκες.

Παρόλα αυτά το τελευταίο διάστημα ο όρος αυτός αναφέρεται ως νεολογισμός, κάτι που δεν ισχύει. Αλλά και νεολογισμός να ήταν, είναι σαφές ότι οι καινούργιες έννοιες προέρχονται από ανάγκες της κάθε εποχής και κοινωνίας, για να δηλώσουν νέες καταστάσεις και συνθήκες. Και κοινωνιολογικά, το έγκλημα είναι κοινωνική κατασκευή και κάθε κοινωνία ορίζει τι είναι έγκλημα και ποιες συνθήκες το συνιστούν.

Και οι συνθήκες σήμερα μιλάνε με νούμερα, καθώς κάθε μέρα σε όλο τον κόσμο δολοφονούνται 137 γυναίκες από μέλη της οικογένειας τους ή από συντρόφους.

Στην χώρα μας, με στοιχεία από την Γενική Γραμματεία Οικογενειακής Πολιτικής και Ισότητας των Φύλων, το 2018 οι δολοφονίες γυναικών από οικείο τους πρόσωπο ήταν 13, ενώ μέχρι την στιγμή που γράφεται αυτό το άρθρο, 17 γυναίκες έχουν χάσει την ζωή τους από άντρες.

 Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ορίζει την γυναικοκτονία ως «φόνο εκ προμελέτης μιας γυναίκας επειδή είναι γυναίκα, αναγνωρίζοντάς τη ως την ακραία κατάληξη του συνεχούς της βίας κατά των γυναικών».

Είναι η πιο ακραία μορφή έμφυλης βίας. Και η γυναικοκτονία είναι το αποκορύφωμα της.

Κακοποίηση γυναικών

Η κακοποίηση είναι συστηματική και είναι συναισθηματική, λεκτική, ψυχολογική και σεξουαλική. Και συμβαίνει στον χώρο που κανονικά θα έπρεπε να είναι χώρος ασφάλειας και κατανόησης και από ανθρώπους που λογικά θα έπρεπε να τους εμπιστεύεται. Όμως όχι.

Η κακοποίηση γίνεται από συντρόφους νυν ή πρώην ή από μέλη της οικογένειας.

Η βία είναι κομμάτι της καθημερινότητας με κλιμακούμενη εξέλιξη που δυστυχώς τις περισσότερες φορές καταλήγει στη δολοφονία. Και δυστυχώς η βία αυτή πολλές φορές δεν καταγγέλλεται.

Το ερώτημα του «γιατί δεν καταγγέλλεται;» ή το πιο συχνό «γιατί η γυναίκα παραμένει και δεν φεύγει από αυτή την κακοποίηση;» έχει τόσες απαντήσεις όσες και οι φορές που κακοποιείται. Είναι πολύ εύκολο για κάποιον που δεν ζει, δεν βιώνει, δεν έχει αισθανθεί ποτέ τι σημαίνει να ζεις υπό το καθεστώς βίας, να απορήσει και να ρωτήσει «μα γιατί»!

Γιατί αν δεν υπάρχει υποστηρικτικό περιβάλλον δεν είναι εύκολο να ζητήσει βοήθεια μια γυναίκα που κακοποιείται. Σε έναν κόσμο που θεωρεί δεδομένη την ανισότητα μεταξύ των δύο φύλων, στην ουσία θεωρεί και αποδεκτή την άσκηση εξουσίας που οδηγεί σε βία.

Γιατί η ντροπή που νοιώθει καλύπτει τα πάντα.

Μια γυναίκα που κακοποιείται συστηματικά, μαθαίνει να ζει μέσα στα «αν».

Αν είχα συμπεριφερθεί διαφορετικά;

Αν είχα μιλήσει διαφορετικά;

Αν είχα βρεί τρόπο ώστε να μην τον νευριάζω; 

Είναι μια μορφή άμυνας, στην προσπάθεια να βρεί τρόπο να καταλάβει αυτό που της συμβαίνει. Είναι μεγάλη διαδικασία να κατανοήσει πως για ό,τι συμβαίνει ευθύνεται ο άλλος και όχι εκείνη.

Γιατί ο φόβος είναι διαρκώς παρών. Γιατί μαθαίνει να είναι σε μια διαρκή εγρήγορση και αγωνία. Το σώμα της μιλά αντί για αυτή με κρίσεις άγχους, κατάθλιψη, αρνητικές σκέψεις, χρόνιους πόνους και ημικρανίες. Γιατί αν υπάρχουν παιδιά μέλημά της είναι να τα προστατέψει από βίαιες εικόνες, φοβούμενη ότι και τα παιδιά θα έχουν, που πολλές φορές έχουν, αντίκτυπο στην βία.

Μηχανισμοί άμυνας στην κακοποίηση

Μια γυναίκα που βιώνει κακοποίηση βιώνει τραύμα. Και όπως σε όλους τους οργανισμούς που βιώνουν τραύμα, αναπτύσσουν άρνηση. Η άρνηση είναι ένας μηχανισμός άμυνας και με απλά λόγια κάνει αυτό που λέει η λέξη. Αρνείται αυτά που συμβαίνουν ώστε να ελαχιστοποιήσει τα δυσάρεστα συναισθήματα του ψυχισμού της.

«Αν δεν το δω, δε συμβαίνει!»

«Δε συμβαίνει!» Σε οδυνηρά βιώματα ένας άνθρωπος προσπαθεί με κάθε τρόπο να αντιμετωπίσει το άγχος και τον φόβο. Όταν δεν μπορεί να τα διαχειριστεί, τότε ενεργοποιείται η αποσύνδεση. Η αποσύνδεση είναι μηχανισμός άμυνας, όπου οι αναμνήσεις, οι αισθήσεις, οι σκέψεις και τα συναισθήματα μπαίνουν σε μια κατάσταση «παύσης» έτσι ώστε προφυλαχθεί από την συναισθηματική και σωματική οδύνη.

Μια γυναίκα που βιώνει ένα συνεχές τραύμα, αποκλείει από την συνείδηση τα γεγονότα της κακοποίησης, προκειμένου να ανταπεξέλθει σε έναν βαθμό λειτουργικότητας.

Ο κύκλος της βίας

Ο κύκλος της βίας είναι χαρακτηριστικό όλων των κακοποιητικών σχέσεων, που μειώνει την ορθολογική αντίληψη της γυναίκας.

Στην πρώτη φάση της έντασης όπου υπάρχουν λεκτικές προσβολές και απειλές υπάρχει μια συνεχής προσπάθεια από την πλευρά της γυναίκας να κατευνάσει τον άντρα.

Στη φάση της έκρηξης και της κακοποίησης, μπορεί να υπάρξει σοβαρός τραυματισμός μετά από βίαιη επίθεση.

Έπεται η φάση της συμφιλίωσης, όπου ο άντρας ζητά και δείχνει μεταμέλεια, με συγγνώμες, καλές πράξεις και συνεχείς απολογίες, με στόχο να μπερδέψει αλλά και να χειραγωγήσει.

Μια γυναίκα εγκλωβισμένη σε αυτόν τον φαύλο κύκλο χάνει τις αντιστάσεις της και οδηγείται σε γνωστική σύγχυση. Είναι τέτοια η μεθόδευση αυτού του κύκλου της βίας, όπου η γυναίκα δυσκολεύεται να συγκεντρωθεί, να έχει οργανωμένη σκέψη και καλό μνημονικό. Αμφισβητεί τον ίδια της την λογική και εν τέλει θυματοποιείται.

Ακόμα και όταν καταφέρει να φύγει, δεν είναι μια πράξη που μπορεί να την κάνει άμεσα. Υπάρχουν, τις περισσότερες φορές, επανασυνδέσεις, και χρονικές περίοδοι φροντίδας και βοήθειας από ειδικούς ή και από το περιβάλλον της, μέχρι να υπάρξει πλήρης απομάκρυνση.

Η επιρροή της κακοποίησης της γυναίκας στα παιδιά

Πέρα και πάνω από κάθε στερεοτυπική αναφορά, που έχει αληθινή βάση αλλά δεν καλουπώνει και απλοποιεί χαρακτήρες, οι θύτες έχουν συγκεκριμένη άποψη και για τη γυναίκα αλλά και για τον εαυτό τους. Η πατριαρχική αντίληψη υπεροχής του άντρα τον οδηγεί σε ένα ρόλο υπεροχής και εξουσιαστικής συμπεριφοράς. Έχουν ως παιδιά εικόνες βίας από την δική τους οικογένεια, και συχνά αναπαράγουν το ίδιο μοντέλο στη δικιά τους μετέπειτα σχέση.

Έχοντας μεγαλώσει σε ένα περιβάλλον βίας αναπαράγουν το ίδιο γνώριμο μοντέλο και στη μετέπειτα ζωή τους, στη σχέση με το σύντροφό τους. Σχετικές έρευνες έχουν αποδείξει πως παιδιά τα οποία υπήρξαν μάρτυρες ή θύματα βίας γίνονται μελλοντικά και οι ίδιοι θύτες. Ένα παιδί που έχει μεγαλώσει με βία, έχει μεγαλώσει με φόβο τιμωρίας για υποτιθέμενα σφάλματα και έχει απωθήσει αυτά τα τραύματα για να μην καταρρεύσει.

Όμως, όλες αυτές οι ασυνείδητες εικόνες αναπαράγονται στο παρόν, αναπαράγουν δηλαδή την βία, ως κατάλοιπα της πρώιμης κακοποίησης. Αυτό δεν είναι δικαιολογία, είναι μηχανισμοί γένεσης  της βίας, που μόνο όταν ο θύτης βρει την δύναμη να αναγνωρίσει από που προέρχεται, μπορεί να κατανοήσει το άδικο και το τυφλό μίσος που αναπαράγει.

Μόνο τότε, μπορεί να σταματήσει να προβάλλει τις δικές του εικόνες αδυναμίας στην γυναίκα, και να πάψει να προσπαθεί να τονώσει την δική του προσωπικότητα με το να ταπεινώνει, να ευτελίζει και εν τέλει να την εκμηδενίζει όχι μόνο ψυχικά αλλά και σωματικά.

Αποσιωποίηση βίας

Η ανοχή και η σιωπή το μόνο που καταφέρνουν είναι να γίνονται εργαλεία ενθάρρυνσης εξάσκησης βίας. Αυτό, ως κοινωνία δεν το έχουμε ακόμα αντιληφθεί. Όπου και αν αντιλαμβανόμαστε ότι συμβαίνει, με το να σιωπούμε, συντηρούμε την βία.

Ευτυχώς, τα τελευταία χρόνια έχουν αναπτυχθεί  γραμμές υποστήριξης, αλλά και συμβουλευτικής καθοδήγησης σε ανθρώπους που γνωρίζουν περιστατικά κακοποίησης γυναικών και μπορούν εκεί να ζητήσουν ενημέρωση στο πώς και αν μπορούν να βοηθήσουν. Δεν μπορούμε να λύσουμε το πρόβλημα αλλά με τον μην σιωπούμε βοηθάμε να μην γιγαντωθεί, να μην γίνει μη αναστρέψιμο.

Αυτή είναι και η ευθύνη μας ως κοινωνία.

Ψυχοθεραπεία σε κακοποιημένες γυναίκες

Η ψυχοθεραπευτική βοήθεια λειτουργεί ως πυλώνας συγκρότησης και υποστήριξης στην γυναίκα που έχει κακοποιηθεί. Σε ένα ασφαλές και σταθερό περιβάλλον όπως αυτό της ψυχοθεραπείας, η γυναίκα μπορεί σιγά σιγά να κάνει λόγο τα συναισθήματά της, χωρίς να υφίσταται κριτική, λογοκρισία, ντροπή και φόβο.

Μόνο έτσι μπορούν οι εικόνες να αναδυθούν και να καθρεφτιστούν χωρίς απειλή. Σε μια ψυχοθεραπευτική προσέγγιση όπως αυτή της ψυχοδυναμικής, η γυναίκα σε πρώτο χρόνο συνειδητοποιεί το «τι» ακριβώς της συνέβει και σε δεύτερο χρόνο το κατανοεί.

Μια εμπειρία ή πολλές τραυματικές εμπειρίες που υπάρχουν στο νοητικό επίπεδο αλλά έχουν αποκοπεί από το ψυχικό, θέλουν χρόνο, και προϋποθέσεις ασφάλειας και εμπιστοσύνης, έτσι ώστε η γυναίκα να αποδεχθεί τα «γιατί», να κατανοήσει το πόσο έχει επηρεαστεί η ζωή της και η ύπαρξή της, και σιγά σιγά να ανακτήσει την αυτοεκτίμηση της, την πλήρη της εικόνα και την εμπιστοσύνη στον εαυτό της αλλά και στους άλλους.

Βιβλιογραφία

1. United Nations Office on drugs and crime Vienna global study on homicide Gender-related killing of women and girls 2018 
2. WHO.(2012). Understanding and addressing violence against women
3. Richard Quinney, «Class, State, and Crime, Longman 1977
4. DSM - V, Διαγνωστικό & Στατιστικό Εγχειρίδιο των Ψυχικών Διαταραχών, Εκδόσεις Λίτσας, 2015
5. Allice Miller, «Για το καλό σου, Αρχή πάντων διαπαιδαγώγηση», Εκδόσεις Ροές, 2020