Burnout: Ποιοι εργαζόμενοι είναι πιο ευάλωτοι στην εμφάνισή του;

Ακρόαση άρθρου......

Η επαγγελματική εξουθένωση ή αλλιώς burnout, αποτελεί μια σύνθετη ψυχολογική κατάσταση που δεν περιορίζεται στην απλή κόπωση μετά από μια απαιτητική ημέρα εργασίας.

Πρόκειται για μια βαθιά και παρατεταμένη ψυχοσωματική εξάντληση, η οποία επηρεάζει αρνητικά την ευημερία, την απόδοση και τη γενικότερη ποιότητα ζωής των εργαζομένων.

Τα βασικά της χαρακτηριστικά περιλαμβάνουν τρεις διαστάσεις: τη συναισθηματική εξάντληση, την αποπροσωποποίηση (αποστασιοποίηση ή κυνισμό απέναντι στην εργασία και στους ανθρώπους με τους οποίους σχετίζεται) και τη μειωμένη επαγγελματική αποτελεσματικότητα (Maslach et al., 2016).

Αυτές οι διαστάσεις συνθέτουν ένα φάσμα συμπτωμάτων που δεν επηρεάζει μόνο την επαγγελματική ταυτότητα του ατόμου, αλλά και τις διαπροσωπικές του σχέσεις, καθώς και τη σωματική του υγεία.

Η εμφάνιση του burnout δεν οφείλεται σε έναν μοναδικό παράγοντα, αλλά προκύπτει από την αλληλεπίδραση προσωπικών χαρακτηριστικών, δημογραφικών παραγόντων και εργασιακών συνθηκών. Αυτό το πλέγμα συνθηκών καθιστά ορισμένους εργαζόμενους περισσότερο ευάλωτους στην εμφάνιση συμπτωμάτων εξουθένωσης ενώ άλλοι παρουσιάζουν μεγαλύτερη ανθεκτικότητα.

Η κατανόηση των παραμέτρων αυτών είναι καθοριστική για τον σχεδιασμό αποτελεσματικών στρατηγικών πρόληψης και υποστήριξης, οι οποίες θα προστατεύουν τόσο τους ίδιους τους εργαζόμενους όσο και τους οργανισμούς από τις σοβαρές συνέπειες του burnout.

Ατομικά χαρακτηριστικά

Η προσωπικότητα αποτελεί καθοριστικό παράγοντα που επηρεάζει την πιθανότητα εμφάνισης επαγγελματικής εξουθένωσης. Άτομα με υψηλά επίπεδα τελειομανίας, τάση για υπερβολικό έλεγχο και χαμηλή ανεκτικότητα στην αβεβαιότητα τείνουν να βιώνουν πιο έντονα συναισθήματα άγχους και πίεσης στον χώρο εργασίας (Koutsimani et al., 2019· Angelini, 2023).

Έρευνες δείχνουν ότι η αυτοκριτική διάσταση της τελειομανίας αποτελεί ισχυρό προγνωστικό παράγοντα επαγγελματικής εξουθένωσης, ιδιαίτερα σε επαγγελματίες υγείας (Salles et al., 2022).

Επιπλέον, χαμηλή ψυχολογική ανθεκτικότητα, περιορισμένες δεξιότητες διαχείρισης άγχους και αδυναμία θέσπισης ορίων οδηγούν σε μεγαλύτερη ευαλωτότητα.

Η έλλειψη αυτοφροντίδας, δηλαδή η τάση να παραμελεί κανείς τις προσωπικές του ανάγκες, επιβαρύνει ακόμη περισσότερο την κατάσταση. Το άτομο συχνά μπαίνει σε έναν φαύλο κύκλο: όσο περισσότερο προσπαθεί να ανταποκριθεί στις υπερβολικές απαιτήσεις, τόσο μειώνονται τα ψυχικά του αποθέματα, με αποτέλεσμα την επιτάχυνση της εξουθένωσης (Maslach et al., 2016).

Δημογραφικά χαρακτηριστικά

Η βιβλιογραφία καταδεικνύει ότι ορισμένες κοινωνικές και δημογραφικές ομάδες παρουσιάζουν υψηλότερη επικινδυνότητα για burnout. Έρευνες έχουν δείξει ότι οι γυναίκες αναφέρουν συχνότερα υψηλότερα επίπεδα συναισθηματικής εξάντλησης σε σχέση με τους άνδρες.

Το εύρημα αυτό συχνά αποδίδεται στη διπλή επιβάρυνση από την εργασία και τις οικογενειακές ευθύνες, καθώς και στις κοινωνικές προσδοκίες για τον ρόλο τους (Purvanova et al., 2010).

Επιπλέον, οι νεότεροι εργαζόμενοι, ιδιαίτερα εκείνοι στα πρώτα χρόνια της καριέρας τους, βρίσκονται επίσης σε αυξημένο κίνδυνο. Συχνά καλούνται να ανταποκριθούν σε περιβάλλοντα υψηλών απαιτήσεων χωρίς να έχουν αναπτύξει ακόμη αποτελεσματικούς μηχανισμούς αντιμετώπισης άγχους ή επαγγελματικής πίεσης.

Τα άτομα με χαμηλότερο μορφωτικό και κοινωνικοοικονομικό υπόβαθρο συχνά βρίσκονται σε μειονεκτική θέση, καθώς έχουν περιορισμένη πρόσβαση σε υποστηρικτικούς πόρους και ευκαιρίες ενδυνάμωσης.

Η αυξημένη έκθεσή τους σε συνθήκες εργασιακής ανασφάλειας —όπως η ασταθής απασχόληση ή η εξάρτηση από χαμηλά αμειβόμενες θέσεις— ενισχύει περαιτέρω την ευαλωτότητά τους απέναντι στο burnout (Kim et al., 2020· Tarcan, 2017· Yakar, 2024).

Σύγχρονες έρευνες με προβλεπτικά μοντέλα επιβεβαιώνουν ότι παράγοντες όπως το εισόδημα, η κοινωνική τάξη και η εκπαίδευση επηρεάζουν σημαντικά την πιθανότητα εμφάνισης εξουθένωσης, καθιστώντας τις ευάλωτες ομάδες περισσότερο εκτεθειμένες (Castro-Tamayo et al., 2024).

Επαγγελματικά χαρακτηριστικά

Οι ίδιες οι εργασιακές συνθήκες αποτελούν κεντρικό παράγοντα πρόκλησης burnout. Επαγγέλματα με υψηλές συναισθηματικές απαιτήσεις και έντονη αλληλεπίδραση με ανθρώπους, όπως η σωματική και ψυχική υγεία, η εκπαίδευση και η κοινωνική εργασία, συνδέονται συστηματικά με αυξημένα ποσοστά εξουθένωσης (Maslach et al., 2016).

Η συνεχής επαφή με τον ανθρώπινο πόνο, οι απαιτήσεις φροντίδας και η πίεση για παροχή υψηλής ποιότητας υπηρεσιών δημιουργούν ένα περιβάλλον αυξημένου κινδύνου.

Παράγοντες όπως η υπερβολική εργασιακή πίεση, η έλλειψη αυτονομίας στη λήψη αποφάσεων, οι χαμηλές αμοιβές και η περιορισμένη υποστήριξη από τον οργανισμό έχουν βρεθεί ότι επιδεινώνουν την κατάσταση (Montgomery et al., 2015· Serrano-Fuentes et al., 2023).

Επίσης, η ασάφεια ρόλων και αρμοδιοτήτων, η αβεβαιότητα ως προς τις προοπτικές εξέλιξης και η έλλειψη αναγνώρισης του έργου του εργαζομένου αποτελούν ισχυρούς προγνωστικούς δείκτες burnout.

Σύγχρονες έρευνες επισημαίνουν ότι νέες μορφές οργάνωσης της εργασίας, όπως η τηλεργασία, αλλά και η αυξημένη απαίτηση για δημιουργικότητα και καινοτομία, ενδέχεται να ενισχύουν τον κυνισμό —μία από τις τρεις βασικές διαστάσεις του burnout (Santiago-Torner et al., 2023· Jaß et al., 2024).

Αν και αυτές οι πρακτικές συχνά προωθούνται ως ευέλικτες ή παραγωγικές, στην πραγματικότητα μπορεί να δημιουργούν θολά όρια μεταξύ προσωπικής και επαγγελματικής ζωής, επιβαρύνοντας περαιτέρω τους εργαζόμενους.

Πρόληψη και παρέμβαση

Η επαγγελματική εξουθένωση δεν αποτελεί απλώς μια προσωπική δυσκολία του εργαζομένου, αλλά ένα πολυδιάστατο φαινόμενο που επηρεάζει ταυτόχρονα το άτομο, τον οργανισμό και την κοινωνία στο σύνολό της.

Η κατανόηση των παραγόντων που την τροφοδοτούν —είτε πρόκειται για ατομικά χαρακτηριστικά, κοινωνικοδημογραφικές συνθήκες ή οργανωσιακές δομές— είναι απαραίτητη για τον σχεδιασμό ολοκληρωμένων στρατηγικών πρόληψης και παρέμβασης.

Σε ατομικό επίπεδο, κρίσιμη είναι η ενίσχυση της ψυχολογικής ανθεκτικότητας και η καλλιέργεια μιας κουλτούρας αυτοφροντίδας. Παρεμβάσεις όπως η εκπαίδευση σε δεξιότητες διαχείρισης άγχους (π.χ mindfulness), τα προγράμματα mentoring και η προώθηση ισορροπίας επαγγελματικής και προσωπικής ζωής μπορούν να ενδυναμώσουν τον εργαζόμενο (Maslach et al., 2016· Koutsimani et al., 2019).

Παράλληλα, οι οργανισμοί οφείλουν να επενδύσουν σε πολιτικές που μειώνουν την υπερβολική εργασιακή πίεση, ενισχύουν την αυτονομία στη λήψη αποφάσεων, παρέχουν θεσμική και ψυχοκοινωνική υποστήριξη, αλλά και αναγνωρίζουν έμπρακτα την αξία των εργαζομένων.

Μέτρα όπως η καθιέρωση προγραμμάτων ευεξίας, η δημιουργία συστημάτων ανατροφοδότησης, οι σαφείς περιγραφές ρόλων και οι ευέλικτες μορφές εργασίας αποτελούν πρακτικές που μπορούν να περιορίσουν την εξουθένωση (Montgomery et al., 2015· Serrano-Fuentes et al., 2023).

Μόνο μέσα από μια ολιστική προσέγγιση που συνδυάζει την ατομική ενδυνάμωση με τη θεσμική αλλαγή μπορεί να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά το burnout, διασφαλίζοντας τόσο την ψυχική και σωματική υγεία των εργαζομένων όσο και τη βιωσιμότητα και ανθεκτικότητα των οργανισμών (Jaß et al., 2024).

Βιβλιογραφία

Angelini, M. (2023). Perfectionism and burnout: A systematic review. Current Psychology, 42, 12718–12732. doi.org/10.1007/s12144-021-02065-3

Castro-Tamayo, S., Rentería-Pérez, E., & Acosta-Prado, J. C. (2024). Predicting burnout using machine learning: The role of socio-demographic and work-related factors. Frontiers in Psychology, 15, 1387652. doi.org/10.3389/fpsyg.2024.1387652

De Beer, L. T., Bianchi, R., & Bakker, A. B. (2022). Burnout and work engagement: Independent factors or opposite poles? Journal of Occupational Health Psychology, 27(1), 43–57. doi.org/10.1037/ocp0000300

Jaß, H., Mohr, J. J., & Rigotti, T. (2024). Remote work, role ambiguity, and burnout: The moderating role of autonomy. Journal of Occupational and Organizational Psychology, 97(2), 351–370. doi.org/10.1111/joop.12454

Kim, H., Ji, J., & Kao, D. (2020). Burnout among social workers: The role of organizational culture, job demands, and resources. Human Service Organizations: Management, Leadership & Governance, 44(1), 1–15. doi.org/10.1080/23303131.2019.1692575

Koutsimani, P., Montgomery, A., & Georganta, K. (2019). The relationship between burnout, depression, and anxiety: A systematic review and meta-analysis. Frontiers in Psychology, 10, 284. doi.org/10.3389/fpsyg.2019.00284

Maslach, C., & Leiter, M. P. (2016). Burnout: A multidimensional perspective. In C. L. Cooper & P. J. Dewe (Eds.), Handbook of Stress and Health: A Guide to Research and Practice (pp. 155–172). Wiley-Blackwell. doi.org/10.1002/9781118993811.ch9

Montgomery, A., Spânu, F., Băban, A., & Panagopoulou, E. (2015). Job demands, burnout, and engagement among nurses: A multi-level analysis of ORCAB data investigating the moderating effect of teamwork. Burnout Research, 2(2–3), 71–79. doi.org/10.1016/j.burn.2015.06.001

Purvanova, R. K., & Muros, J. P. (2010). Gender differences in burnout: A meta-analysis. Journal of Vocational Behavior, 77(2), 168–185. doi.org/10.1016/j.jvb.2010.04.006

Salles, A., Liebert, C., Greco, R., & Guille, C. (2022). Perfectionism and burnout among physicians. Academic Psychiatry, 46, 75–82. /doi.org/10.1007/s40596-021-01487-3

Santiago-Torner, M., Rodríguez-Carvajal, R., & Lecuona, M. (2023). Creativity demands and burnout: The role of job resources and work engagement. Journal of Creative Behavior, 57(3), 843–856. doi.org/10.1002/jocb.559

Serrano-Fuentes, N., García-Herrero, S., & Blanco-Donoso, L. M. (2023). Organizational factors and burnout: A longitudinal study of healthcare professionals. International Journal of Environmental Research and Public Health, 20(5), 3998. doi.org/10.3390/ijerph20053998

Tarcan, G. Y. (2017). Job insecurity, burnout, and turnover intention among health care workers. Journal of Health Management, 19(3), 420–433. doi.org/10.1177/0972063417717890

Yakar, B. (2024). Socioeconomic status and burnout: A cross-sectional study among public sector employees. BMC Public Health, 24, 1024. doi.org/10.1186/s12889-024-21024-x