Το ύφος ενός δεσμού και το ρεπερτόριο των διαπροσωπικών συμπεριφορών σε μια σχέση

Η θεμελιώδης πρόταση της θεωρίας του δεσμού (π.χ. Bowlby 1979/1995) αναφέρει ότι ο τρόπος με τον οποίο τα πρόσωπα κύριας φροντίδας αποκρίνονται στις ανάγκες των βρεφών απολήγει σε εσωτερικές αναπαραστάσεις για το πώς ο εαυτός σχετίζεται με τον άλλο.

Εσωτερικές αναπαραστάσεις συσχετισμού

Οι αναπαραστάσεις αυτές συνεχίζουν να λειτουργούν ως χρόνια «ενεργά πρότυπα» για την καθοδήγηση των αλληλεπιδράσεων του εαυτού με τους άλλους και των διαπροσωπικών σχέσεων γενικά.

Η αρχική θεωρία επεκτάθηκε στις στενές διαπροσωπικές σχέσεις των ενηλίκων καταλήγοντας στην πρόταση ότι ο κάθε ερωτικός σύντροφος αποτελεί πρόσωπο που παίζει ρόλο για τον άλλο, ανάλογο με τον ρόλο που είχε το πρόσωπο φροντίδας απέναντι στο βρέφος.

Η εκατέρωθεν ευαισθησία απόκρισης των συντρόφων διαμορφώνει αλληλεπιδραστικά κίνητρα, γνωστική πρόσληψη της σχέσης, θυμικές αντιδράσεις και διαπροσωπικές συμπεριφορές.

Αποκτήστε το βιβλίο Κοινωνική σκέψη, νόηση και συμπεριφορά, από το εξειδικευμένο βιβλιοπωλείο ψυχολογίας του Psychology.gr

Ύφος σύναψης δεσμού

Το ύφος σύναψης δεσμού (ΥΣΔ) αναφέρεται σε τρόπους ή στρατηγικές με τις οποίες οι ενήλικοι συνάπτουν, διατηρούν και προσαρμόζονται στις ερωτικές σχέσεις.

Οι στρατηγικές αυτές (ή είδη ύφους σύναψης δεσμού) μπορούν να προβλέψουν μεγάλο ρεπερτόριο διαπροσωπικών συμπεριφορών, όπως την επιζήτηση και προσφορά στήριξης, τις εκμυστηρεύσεις (τη λεγόμενη «αυτοαποκάλυψη»), την ψυχολογική εγγύτητα, τις αποδόσεις αιτίου για τις θετικές - αρνητικές συμπεριφορές των συντρόφων στη σχέση, τη σεξουαλική ένταση, τη ζήλια, την απιστία, τη μακροβιότητα των σχέσεων, τον χωρισμό, την ικανοποίηση κ. ά.

Οι θεωρητικές προτάσεις για την εφαρμογή του αρχικού ορισμού των ενεργών εσωτερικών προτύπων και στρατηγικών του σχετίζεσθαι στους ενηλίκους ποικίλλει.

Η Bartholomew πρότεινε την οργάνωσή τους σε τέσσερις πρωτοτυπικές κατηγορίες: τις στρατηγικές της ασφάλειας, της φοβικότητας, της υπερεμπλοκής και της απορριπτικότητας.

Αυτές προκύπτουν από την τομή δύο διπολικών (με αρνητικό-θετικό πόλο) διαστάσεων: τη διάσταση του προτύπου για τον Εαυτό και τη διάσταση του προτύπου για τον Άλλο.

Διάσταση του προτύπου για τον Εαυτό

Η πρώτη διάσταση, του προτύπου για τον Εαυτό, δηλώνει τον βαθμό στον οποίο τα άτομα έχουν εσωτερικεύσει την αίσθηση προσωπικής αυταξίας και την προσδοκία ότι οι άλλοι θα τους αποκρίνονται, αναλόγως, θετικά ή αρνητικά.

Ας σημειωθεί ωστόσο ότι το πρότυπο Εαυτού μπορεί να παραγάγει άγχος ανάλογα με την προσδοκία επιδοκιμασίας του εαυτού από τον άλλο και τον βαθμό εξάρτησης που βιώνεται στις στενές σχέσεις. Αυτό σημαίνει ότι το άτομο με σχετικά αρνητική εικόνα εαυτού μπορεί να έχει μεγαλύτερη ανάγκη από την επιδοκιμασία του άλλου, και επομένως από τη σχέση του με αυτόν, για να δει τον εαυτό του υπό θετικότερο πρίσμα και να διατηρήσει την αυταξία του.

Αντίθετα, το άτομο με σχετικά θετική εικόνα εαυτού έχει μικρότερη ανάγκη από την επιδοκιμασία του άλλου μέσω της στενής σχέσης και μπορεί να απολαύσει τα πρόσθετα -άσχετα με την τροφοδότηση της αυταξίας του- οφέλη που απορρέουν από την ίδια τη σχέση.

Διάσταση του προτύπου για τον τον Άλλο

Η δεύτερη διάσταση, του προτύπου για τον τον Άλλο, εκφράζει το βαθμό στον οποίο προσδοκάται πως οι άλλοι θα είναι ή δεν θα είναι διαθέσιμοι και υποστηρικτικοί απέναντι στο άτομο. Η προσδοκία αυτή δηλώνει κατ' αρχάς ότι το άτομο θεωρεί πως ένας γενικευμένος άλλος μπορεί να το αποδεχτεί ως πρόσωπο που έχει αξία καθαυτό.

Κατά δεύτερο λόγο, η προσδοκία αυτή δηλώνει κατά πόσον ο γενικευμένος άλλος είναι σε θέση να διακρίνει, να δεχτεί και να αποκριθεί στις ανάγκες του ατόμου με προβλέψιμο και επωφελή τρόπο.

Τι να ΜΗΝ περιμένω από την ψυχοθεραπεία μου;
3ωρο Online βιωματικό εργαστήριο του PSYCHOLOGY.GR
Θεματικές Ενότητες: Τι είναι για μένα η ψυχοθεραπεία, τι περιμένω από αυτήν τη διαδικασία; | Τι περιμένω από τον ψυχοθεραπευτή μου; | Ποια είναι τα όριά της ψυχοθεραπείας; | Πώς αντιλαμβάνομαι αν με ωφελεί ή αν τη χρησιμοποιώ ως άλλοθι για να μένω στην ουσία στάσιμος;

Το πρότυπο για τον Άλλο συνδέεται με την επιζήτηση σχεσιακής εγγύτητας ή αντίθετα, με την αποφυγή της.

Το πρότυπο για τον Εαυτό και το πρότυπο για τον Άλλο αντιπροσωπεύουν επομένως γενικές προσδοκίες για την αξία του εαυτού και τη διαθεσιμότητα του άλλου, αντίστοιχα, χωρίς να υπαγορεύουν τρόπους μέσω των οποίων μπορεί να επιτευχθεί στενή σχέση. Τους τρόπους αυτούς υπαγορεύουν οι τέσσερις στρατηγικές που κατονομάσαμε παραπάνω.

Πρόκειται ουσιαστικά για συστηματικούς τρόπους με τους οποίους τα άτομα επιχειρούν με προσιτά, εφικτά και ικανοποιητικά γι' αυτά μέσα να επιτύχουν το απαραίτητο για όλους βίωμα της στενής χρήσης.

Η διαφοροποίηση του μοντέλου της Bartholomew

Πρέπει να σημειωθεί εδώ ότι η πρόβλεψη της Bartholomew περί τεσσάρων στρατηγικών αποκλίνει από την αρχική και συνήθη στη βιβλιογραφία πρόταση των Hazan & Shaver (1987) περί τριών στατηγικών -της ασφάλειας, της αποφυγής και του λαγχους/αμφιθυμίας- διότι διακρίνει την αποφυγή σε επιμέρους στρατηγικές: τη φοβική, η οποία ορίζεται από συνδυασμό αρνητικού προτύπου για τον Εαυτό και αρνητικού προτύπου για τον Άλλο, και την απορριπτική, η οποία ορίζεται από συνδυασμό θετικού προτύπου για τον Εαυτό και αρνητικού προτύπου για τον Άλλο.

Και οι δύο επιμέρους στρατηγικές παράγουν σχετικά υψηλά επίπεδα σχεσιακής αποφυγής, αλλά η φοβική χαρακτηρίζεται από σχετικά υψηλό άγχος, ενώ η απορριπτική από χαμηλό.

Αντίθετα, η ασφαλής στρατηγική ορίζεται από θετικό πρότυπο για τον Εαυτό και τον Άλλο, και η υπερμπλεκόμενη από αρνητικό πρότυπο για τον Εαυτό και θετικό για τον Άλλο.

Η ασφαλής στρατηγική της Bartholomew ταυτίζεται με την ασφαλή στρατηγική του τριμερούς μοντέλου των Hazan & Shaver, η δε εμπλεκόμενη με την αγχώδη/ αμφιθυμική.

Και η ασφαλής και η υπερμπλεκόμενη στρατηγική χαρακτηρίζονται από την επιζήτηση σχεσιακής εγγύτητας, αλλά η μεν πρώτη συνοδεύεται από σχετικά χαμηλό άγχος, η δε δεύτερη από υψηλό.

Οι τέσσερις στρατηγικές της Bartholomew

Οι τέσσερις στρατηγικές συνεπάγονται λοιπόν διακριτή ρύθμιση της διαπροσωπικής συμπεριφοράς, των εσωτερικών γνωστικών λειτουργιών, των συναισθημάτων που βιώνονται στη διαπροσωπική σχέση και των αλληλεπιδραστικών κινήτρων-στόχων των ατόμων.

 Για να διευκολύνουμε τη συζήτηση, θα αναφερθούμε σε κάθε στρατηγική συμβατικά, σαν η καθεμία να χαρακτήριζε αποκλειστικά και διακριτά συγκεκριμένες κατηγορίες προσώπων. Είναι ωστόσο προφανές ότι όσο και αν μια στρατηγική θα μπορούσε να υπερτερεί για χρόνια έναντι άλλων -από ιεραρχική και πιθανοκρατική άποψη-στις διαπροσωπικές σχέσεις ενός ανθρώπου, στην πραγματικότητα δεν υπερτερεί πάντα σε όλες τις σχέσεις του, ούτε καν στον ίδιο βαθμό.

Φοβικοί τύποι

Συγκεκριμένα, οι «φοβικοί» εξαρτώνται περισσότερο από τους άλλους για την αυταξία τους, αλλά μη έχοντας θετικές προσδοκίες από αυτούς, αποστασιοποιούνται από τη σχέση προκειμένου να μην υποστούν την οδύνη τυχόν απώλειάς της ή απόρριψης.

Απορριπτικοί τύποι

Οι «απορριπτικοί» αποφεύγουν επίσης το πλησίασμα στους άλλους λόγω αρνητικών προσδοκιών, πλην όμως διατηρούν υψηλή αυταξία, με ην έννοια ότι αμυνόμενοι αρνούνται την αξία των στενών σχέσεων και προάγουν την αυτονομία τους.

Υπερμπλεκόμενοι τύποι

Οι «υπερμπλεκόμενοι» νιώθουν αυτοαπαξίωση όπως οι «φοβικοί», αλλά η θετική αντίληψη που έχουν για τον γενικευμένο άλλο τύς κινητοποιεί να επιζητούν επικύρωση της ασθενικής κι επισφαλούς αυταξίας τους μέσα από τη σχεσιακή εγγύτητα. Έτσι καθίστανται αγωνιωδώς ευάλωτοι και υπερεξαρτημένοι από την αποδοχή του άλλου στις σχέσεις.

Ασφαλείς τύποι

Τέλος, οι «ασφαλείς» διαθέτουν επαρκή και αυτονομημένη αίσθηση αυταξίας και άνεση με τη σχεσιακή εγγύτητα, την οποία επιζητούν και επιθυμούν να διατηρήσουν.

Με άλλα λόγια, οι τέσσερις στρατηγικές της Bartholomew ανάγονται μεν στις διαστάσεις αποφυγής και άγχους/αμφιθυμίας, αλλά ο τρόπος με τον οποίο συνδυάζουν συστηματικά τα επίπεδα (υψηλό-χαμηλό) άγχους και αποφυγής, καθώς και η σχέση τους με τα πρότυπα για τον Εαυτό και για τον Άλλο αφήνουν να εννοηθεί ότι πρόκειται για τέσσερις σαφώς διακριτές ψυχολογικές λειτουργίες, όπου άγχος και αποφυγή συνυπάρχουν αδιαίρετα, κάτι που δεν συμβαίνει σε άλλες προσεγγίσεις.

Το παρόν άρθρο αποτελεί αδειοδοτημένο απόσπασμα από το βιβλίο Κοινωνική σκέψη, νόηση και συμπεριφορά που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πεδίο