Το Νευρικό Σύστημα Θέλει Δέσμευση

Ακρόαση άρθρου......

Το νευρικό μας σύστημα δεν αντέχει την απορρύθμιση χωρίς ελπίδα. Δεν αντέχει το ερέθισμα χωρίς επιστροφή. Δεν αντέχει την έκθεση χωρίς αγκύρωση. Ο εγκέφαλος είναι ένα όργανο σχέσης, δομημένο εξελικτικά για να ρυθμίζεται εντός ασφαλών δεσμών (Schore, 2003).

Η “ομοιοκαταληξία” του σώματος είναι η ασφάλεια. Ο ρυθμός, η προβλεψιμότητα, η επανάληψη.

Το νευρικό σύστημα δεν επιθυμεί τον ενθουσιασμό, όσο τη βεβαιότητα. Δεν ψάχνει αυτό που λάμπει, αλλά αυτό που μένει. Όχι αυτόν που εξάπτει, αλλά εκείνον που ρυθμίζει. Εκείνον που επιτρέπει τη ρύθμιση από κοινού — αυτό που στη θεωρία του δεσμού ονομάζεται coregulation (Siegel, 2012).

Κάθε φορά που κάποιος μένει σταθερά διαθέσιμος, το σώμα ξεδιπλώνεται, οι σπασμοί υποχωρούν, και το βαθύτερο επίπεδο ασφάλειας —αυτό που δεν λέγεται— ανακουφίζεται.

Όταν η σταθερή παρουσία γίνεται θεραπεία: Από την επιβίωση στη σύνδεση

Η δέσμευση, στον ψυχισμό, δεν είναι ηθικό πρόσταγμα. Είναι νευροβιολογική ανάγκη. Όταν ένας άνθρωπος βιώνει την παρουσία του άλλου με διάρκεια και αξιοπιστία, τότε τα επίπεδα κορτιζόλης μειώνονται, και το παρασυμπαθητικό σύστημα ενεργοποιείται (Cozolino, 2010).

Η εμπειρία της «σταθερής παρουσίας» δεν είναι απλώς συναισθηματική, είναι βιολογική επανεκκίνηση. Ηρεμεί τον εγκέφαλο, μειώνει τη φυγή, και εγκαθιστά τις συνθήκες για στοχασμό και θεραπεία.

Δεν είναι τυχαίο που τα παιδιά με ασφαλή δεσμό έχουν καλύτερη ικανότητα αυτορρύθμισης και δημιουργικότητα (Bowlby, 1988). Ένας ενήλικας που δεν έμαθε να αντέχει τη σταθερότητα, τις καθημερινές επαναλήψεις μιας σχέσης, δεν είναι «ανώριμος» — είναι ένα νευρικό σύστημα που έχει εκπαιδευτεί στη διακοπή. Που έχει ταυτιστεί με την ένταση ως ένδειξη ζωής. Που φοβάται την οικειότητα γιατί δεν την είχε.

Η ζωή σε ένα περιβάλλον χωρίς προβλεψιμότητα διδάσκει στον εγκέφαλο ότι η επιβίωση είναι υπόθεση επαγρύπνησης. Όταν μεγαλώνεις σε ένα σπίτι με ασταθείς διαθέσεις, με γονείς απρόβλεπτους ή ψυχικά απόντες, το σώμα σου μαθαίνει να μην χαλαρώνει. Και τότε, όταν στην ενήλικη ζωή έρχεται κάποιος που δεν φεύγει, που δεν ξεχνά, που δεν εξαφανίζεται — αυτό δεν βιώνεται ως “αγάπη”, αλλά ως απειλή. Ως κάτι αφύσικα ήσυχο.

Η νευροβιολογία της σταθερής παρουσίας στην ψυχοθεραπεία

Η ψυχοθεραπεία, τότε, γίνεται ένα έδαφος εξοικείωσης με τη σταθερότητα. Μια διαδικασία επανεκπαίδευσης του σώματος στο ότι μπορεί να αφεθεί, χωρίς να συντριβεί. Ο ψυχοθεραπευτής δεν είναι απλώς παρών — είναι διαθέσιμος με τρόπο ρυθμιστικό, οργανωτικό και βαθιά συνεκτικό. Δεν χρειάζεται να δώσει συμβουλές. Αρκεί να αντέχει, να μένει, να υπάρχει με σταθερότητα μέσα στον χρόνο. Ο εγκέφαλος του θεραπευόμενου “καθρεφτίζει” αυτή τη σταθερότητα (mirror neurons) και τη μετατρέπει σταδιακά σε εσωτερική ασφάλεια (Porges, 2011).

Αυτό που στην ψυχανάλυση περιγράφεται ως “αρνητική ικανότητα” — η δυνατότητα του θεραπευτή να μην κάνει τίποτα βιαστικά — είναι στην ουσία μια πράξη νευρολογικής αγκαλιάς. Δίνεις χώρο στο σώμα του άλλου να ησυχάσει, χωρίς να το βομβαρδίζεις με λύσεις. Γιατί το πρώτο βήμα της αλλαγής δεν είναι η επίγνωση — είναι η απορύθμιση που βρίσκει γείωση.

Ας σκεφτούμε: γιατί τόσο συχνά οι άνθρωποι επιλέγουν χαοτικές σχέσεις;
Γιατί αναζητούν την ένταση;
Γιατί λένε “βαριέμαι όταν όλα είναι καλά”;

Η απάντηση δεν είναι “φταίνε οι επιλογές τους”.
Η απάντηση είναι: το σώμα τους έχει μάθει να επιβιώνει μέσα στον συναγερμό. Και οτιδήποτε ήρεμο μοιάζει ξένο, ύποπτο, αμήχανο.

Το νευρικό σύστημα, όμως, μπορεί να επανεκπαιδευτεί. Η νευροπλαστικότητα μάς λέει ότι ο εγκέφαλος αλλάζει, αρκεί η εμπειρία να επαναλαμβάνεται με συνέπεια (Davidson & Begley, 2012). Η αγάπη, τότε, δεν είναι συναίσθημα μόνο — είναι πράξη. Είναι επιμονή. Είναι επανάληψη. Είναι το να γυρνάς ξανά και ξανά στο ίδιο σημείο, στο ίδιο βλέμμα, στην ίδια παρουσία. Να μη φεύγεις.

Όπως είπε και ο Winnicott: «Δεν υπάρχει το βρέφος — υπάρχει μόνο το βρέφος με τη μητέρα». Έτσι κι ο ψυχισμός δεν υπάρχει ως μονάδα. Υπάρχει ως σχέση. Ως δομή σε σύνδεση. Και η σταθερή σύνδεση, όπως και η θεραπευτική διαδικασία, είναι αυτό που επιτρέπει στον άνθρωπο να θυμηθεί ότι αξίζει να υπάρξει, χωρίς να τρέχει, χωρίς να πολεμά, χωρίς να παγώνει.

Το νευρικό σύστημα δεν θέλει να ενθουσιάζεται — θέλει να ριζώνει. Γιατί η γαλήνη δεν είναι έλλειψη κινδύνου· είναι η σιωπηλή βεβαιότητα πως κάποιος είναι εδώ, και θα μείνει.

Βιβλιογραφία

Bowlby, J. (1988). A Secure Base: Parent-Child Attachment and Healthy Human Development. London: Routledge.

Cozolino, L. (2010). The Neuroscience of Psychotherapy: Healing the Social Brain. New York: Norton.

Davidson, R.J., & Begley, S. (2012). The Emotional Life of Your Brain. London: Hodder & Stoughton.

Porges, S.W. (2011). The Polyvagal Theory: Neurophysiological Foundations of Emotions, Attachment, Communication, and Self-Regulation. New York: Norton.

Schore, A.N. (2003). Affect Regulation and the Repair of the Self. New York: Norton.

Siegel, D.J. (2012). The Developing Mind: How Relationships and the Brain Interact to Shape Who We Are. New York: Guilford Press.

Winnicott, D.W. (1965). The Maturational Processes and the Facilitating Environment. London: Hogarth Press.