Ο συναρπαστικός εφηβικός εγκέφαλος: Ανάπτυξη εγκεφάλου σε εφήβους και προεφήβους

Βασικές πληροφορίες
Μια τεράστια έκρηξη ανάπτυξης συμβαίνει στον εγκέφαλο των παιδιών όταν είναι πολύ μικρά. Το 90-95% του μεγέθους του εγκεφάλου μέχρι τα 6 έτη έχει ήδη αναπτυχθεί!

Τα πρώιμα χρόνια ανάπτυξης είναι κρίσιμα, αλλά ακόμη οι αναδιαμορφώσεις του εγκεφάλου έχουν μακρά πορεία μέχρι να φτάσουν στην τελική μορφή ενήλικου εγκεφάλου.

Αυτή η αναδιαμόρφωση του εγκεφάλου συμβαίνει εντατικά κατά την εφηβεία και μέχρι τα 20 έτη. Φυσικά η ταχύτητα ανάπτυξης του εγκεφάλου δεν ισχύει καθολικά, αλλά εξαρτάται από την ηλικία, το φύλο, τις εμπειρίες ζωής, το ιατρικό ιστορικό και τις ορμονικές αλλαγές στην εφηβεία.

Βουτώντας στον εφηβικό εγκέφαλο

Κύρια αλλαγή στον εφηβικό εγκέφαλο είναι το ‘κλάδεμα’, όπως ονομάζεται ο όρος, των μη χρήσιμων συνδέσεων από τα τμήματα σκέψης και επεξεργασίας. Για να γίνει πιο αποδοτικός, ο εγκέφαλος δημιουργεί παράλληλα νέες συνδέσεις, ενώ ενισχύονται οι χρήσιμες, ήδη υπάρχουσες. Η διαδικασία ξεκινά από το πίσω μέρος του εγκεφάλου, ενώ ο προμετωπιαίος φλοιός, που βρίσκεται στο μπροστινό μέρος, αναδιαμορφώνεται τελευταίος.

Ο προμετωπιαίος φλοιός ευθύνεται σε σημαντικό βαθμό για τη λειτουργία λήψης αποφάσεων του εγκεφάλου, υπεύθυνο για την ικανότητα σχεδιασμού, κατανόησης συνεπειών από την κάθε ενέργεια των ενεργειών, την επίλυση προβλημάτων και τον έλεγχο παρορμήσεων. Αλλαγές σε αυτό το τμήμα του εγκεφάλου συνεχίζονται μέχρι την πρώιμη ενήλικη ζωή. Λόγω της συνεχιζόμενης αυτής ανάπτυξης, οι έφηβοι βασίζονται περισσότερο από τους ενήλικες στην αμυγδαλή, ένα μέρος του εγκεφάλου που σχετίζεται με τα συναισθήματα, τις παρορμήσεις, την επιθετικότητα και την ενστικτώδη συμπεριφορά.

Ψυχολογικές θεωρίες της εφηβείας, με έμφαση στην ψυχανάλυση: κλινικές γνώσεις για όσους εργάζονται με εφήβους - Online Σεμινάριο, στην πλταφόρμα του Psyversity. Παρακολουθήστε το από τον υπολογιστή ή το κινητό σας, στον χρόνο που εσείς επιλέγετε. Παρέχεται βεβαίωση παρακολούθησης.

Συμπεριφορικές ιδιαιτερότητες

Αν έχετε επαφές με εφήβους, ίσως έχετε παρατηρήσει τη διαφορά μεταξύ των συμπεριφορών τους. Κάποιες αποφάσεις, σκέψεις, συμπεριφορές και επιλογές μπορεί να φαίνονται αρκετά ώριμες, ενώ άλλες φορές μπορεί να φαίνονται αρκετά παρορμητικές, επιπόλαιες, παράλογες ή συναισθηματικές.

Αυτή η εναλλαγή εξηγείται από τη ροή της ανάπτυξης του εγκεφάλου. Το ότι δηλαδή ο εγκέφαλος αναπτύσσεται από πίσω προς τα εμπρός επηρεάζει σημαντικά διάφορες εγκεφαλικές δομές. Οι έφηβοι λοιπόν πορεύονται με εγκεφάλους που είναι ακόμη υπό κατασκευή.

Πώς  να επηρεάσουμε θετικά τη υγεία ενός εφηβικού εγκεφάλου;

Η ανάπτυξη λειτουργεί σε συνδυασμό με το περιβάλλον του ατόμου. Το περιβάλλον μπορεί να επηρεάσει και να εμπνεύσει αρκετά ένα παιδί που αναπτύσσεται: Πώς ενεργεί, πώς σκέφτεται, τις προτιμήσεις του, την εμφάνισή του και τις επιλογές του, την προσωπικότητά του, τα συναισθήματά του και άλλα. Για παράδειγμα, οι δεξιότητες που αναπτύσσει το παιδί μπορούν να ενσωματωθούν στον εγκέφαλό του και τελικά να εδραιωθούν. Οι γονείς και το πρώιμο περιβάλλον του παιδιού έχει υψηλή αξία στην ανάπτυξη του εγκεφάλου του. Ο τρόπος που οι γονείς και το κοντινό περιβάλλον καθοδηγεί και επηρεάζει το παιδί, θα θέσει τα θεμέλια για έναν υγιή εγκέφαλο.

Πώς να το κάνει αυτό ένας γονιός;

Ένας γονιός μπορεί:

• Να ενθαρρύνει τη θετική συμπεριφορά,
• Να προωθεί δεξιότητες τρόπου σκέψεως και συμπεριφοράς,
• Να αφήνει το παιδί να κοιμάται αρκετά,
• Να προσπαθεί να κατανοεί και να φέρεται με ενσυναίσθηση στα συναισθήματα και τις σκέψεις του εφήβου

Ένα ακόμη ζωτικής σημασίας για την ανάπτυξη του εγκεφάλου είναι και πού κατανέμουν τον χρόνο τους οι έφηβοι. Οι δραστηριότητες, όπως αθλήματα, σπουδές,  ξένες γλώσσες, μουσική, βιντεοπαιχνίδια, χορός κ.α. διαμορφώνουν τόσο σε χαρακτήρα όσο και στη μορφολογία του εγκεφάλου ένα παιδί.

Ακόμη είναι σημαντικό το εύρος των δραστηριοτήτων, αλλά και η αίσθηση ότι ο έφηβος έχει επιλογή να αφήσει κάποια δραστηριότητα για κάποια άλλη που προτιμά καλύτερα. Καθ’αυτόν τον τρόπο, ο εγκέφαλος αναπτύσσεται με βάση τις δυνατότητές του και οι δεξιότητες που αποκτώνται θα είναι πιο πιθανό να μονιμοποιηθούν.  

Αποδομώντας τη συμπεριφορά του εφήβου

Όσο ο εγκέφαλος του εφήβου αναπτύσσεται, μπορεί:

• Να εκφράζει περισσότερα και πιο έντονα τα συναισθήματά του
• Να επιλέγει δραστηριότητες υψηλού κινδύνου ή επικίνδυνη συμπεριφορά
• Να λαμβάνει παρορμητικές αποφάσεις
• Να κινείται μεταξύ λογικής σκέψης και συνοχής και μη δομημένης σκέψης

Πώς ενισχύουμε τις θετικές συνδέσεις του εφηβικού εγκεφάλου;

Οι αγαπημένες για του εφήβους ριψοκίνδυνες συμπεριφορές μπορούν σε έναν βαθμό να ελεγχθούν. Είναι θεμιτό να αναπτύξει το παιδί τη δυνατότητα να λαμβάνει πρωτοβουλίες, οπότε δεν είναι ο σκοπός να απαγορευτούν όλες οι ριψοκίνδυνες συμπεριφορές, αλλά να τελεστούν με ασφάλεια. Ο έφηβος που επιλέγει πολλές νέες και διαφορετικές εμπειρίες, είναι πιο πιθανό να μια ανεξάρτητη ταυτότητα, να εξερευνήσουν τη συμπεριφορά των ενηλίκων με σκοπό να αντιγράψουν εκείνες που τους ταιριάζουν και να προχωρήσουν προς την ανεξαρτησία.

Οι εκφραστική διέξοδος είναι σημαντική για τους εφήβους. Μέσω των δημιουργικών μέσων που επιτρέπουν την εξερεύνηση και αποσυμφόρηση των συναισθημάτων, μπορεί να ομαλοποιηθεί η διαδικασία ελέγχου συναισθημάτων. Για πολλούς εφήβους μορφές έκφρασης όπως η μουσική, το γράψιμο, η ζωγραφική, ο χορός και άλλες τέχνες είναι μια πολύ ευχάριστη διέξοδος.

Αν έχετε άμεσα σχέση με τον έφηβο, δοκιμάστε να συζητάτε με ανοιχτή σκέψη τις αποφάσεις του, βήμα προς βήμα. Ρωτήστε για πιθανούς τρόπους δράσης και αφήστε τον να αναζητήσει περισσότερους. Επιτρέψτε να επιλέξει πιθανούς τρόπους δράσης και να γνωρίζει τις επερχόμενες συνέπειες. Ενθαρρύνετε να σταθμίσει τις θετικές συνέπειες ή τις ανταμοιβές έναντι των αρνητικών και επιτρέψτε να γίνει ελεύθερα η τελική επιλογή.

Οι οικογενειακές ρουτίνες βοηθούν στη δομή της ζωής ενός εφήβου. Αναπτύξτε δηλαδή κάποιες σταθερές, όπως κάποιο οικογενειακό χρονοδιάγραμμα, κάποιο από τα γεύματα να γίνεται όταν είναι παρούσα όλη η οικογένεια, κάποια οικογενειακή δραστηριότητα μια φορά την εβδομάδα που θα συναποφασιστεί και άλλα.

Οι συχνοί έπαινοι και οι θετικές ανταμοιβές μπορεί να ενισχύσει όχι μόνο τις επιθυμητές συμπεριφορές, αλλά και να ενισχύσει τις οδούς στον εγκέφαλό του.

Είναι σημαντικό να παρέχονται όρια, όχι όμως με αυστηρές προδιαγραφές. Τα όρια τίθενται κυρίως για την προστασία του παιδιού, ενώ προτιμάται να υπάρχουν ευκαιρίες για τη διαπραγμάτευση αυτών των ορίων. Καθοδηγώντας και καθορίζοντας μαζί με τον έφηβο τα όρια, είναι πιο πιθανό να επιτευχθούν οι στόχοι.

Μιλήστε με τον έφηβο για τον αναπτυσσόμενο εγκέφαλό του. Είναι σημαντικό να γίνει κατανοητό το πόσο σημαντική περίοδος ανάπτυξης είναι αυτή που βρίσκεται. Αναγνωρίζοντας αυτό, ο έφηβος ενδέχεται να μπορέσει πιο εύκολα να επεξεργαστεί τα συναισθήματά του και να κάνει τη φροντίδα του εγκεφάλου πιο ενδιαφέρουσα διαδικασία για το ίδιο.

Μείνετε συνδεδεμένοι με τον έφηβο. Μπορείτε να παρακολουθείτε τις δραστηριότητές του, με σεβασμό στα όριά του και να είστε ανοιχτοί και προσιτοί ώστε να συντηρείτε μια καλή σχέση με το ίδιο το παιδί, αλλά και να ενισχύετε τις κοινωνικές του επαφές, κρίσιμες για την ηλικία του.   

Θυμηθείτε ότι αν είστε στο άμεσο περιβάλλον του παιδιού, η καλύτερη μορφή εκμάθησης για τα παιδιά είναι η μίμηση. Γίνε θετικό πρότυπο. Χρησιμοποίησε τη συμπεριφορά σου και τον τρόπο σκέψης σου για να εκμαιεύσετε τη συμπεριφορά που αναμένετε.