Γιατί δεν έχουμε υγιή όρια;

Το άρθρο αποτελεί αδειοδοτημένο απόσπασμα από το βιβλίο Βάλε τα όριά σου της Nedra Glover Tawwab που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Διόπτρα.
Τα όρια είναι το κλειδί για υγιέστερες σχέσεις. «Τώρα είσαι ο άντρας του σπιτιού», είπε στον Τζάστιν η μητέρα του μετά το διαζύγιο από τον πατέρα του.

Εκείνος ήταν δώδεκα ετών. Ξαφνικά, θεωρώντας ότι είναι υπεύθυνος για τα μικρότερα αδέλφια του, ο Τζάστιν άρχισε να τα προσέχει μετά το σχολείο, προετοίμαζε το φαγητό τους τα βράδια και βοηθούσε να ετοιμαστούν για τον ύπνο. Τα έπαιρνε μαζί του ακόμα κι όταν έβγαινε να συναντήσει τους φίλους του. Η μητέρα του Τζάστιν ήταν συχνά απούσα, τόσο σωματικά όσο και ψυχικά.

Όταν δεν εργαζόταν, παρέλυε από την κατάθλιψη στον απόηχο του διαζυγίου. Ο πατέρας του είχε προχωρήσει και έβγαινε ραντεβού με μία γυναίκα που είχε δικά της παιδιά. Κι έτσι, αν και ο Τζάστιν ήταν ακόμα παιδί, άρχισε να φροντίζει και να παρέχει συναισθηματική υποστήριξη σε όλη την οικογένειά του.

Η μητέρα του ζητούσε τη γνώμη του για το πώς έπρεπε να φροντίσει τους μικρούς αδελφούς του.

Ξέσπαγε σε κλάματα και μοιραζόταν μαζί του τα συναισθήματά της για το διαζύγιο. Ανάμεσα στους φίλους του, ο Τζάστιν θεωρείτο «ώριμος» για την ηλικία του. Τον έβλεπαν ως σοφό και του ανοίγονταν γρήγορα.

Όταν ήρθε στο γραφείο μου, ο Τζάστιν ήταν είκοσι εννιά ετών, όμως συμμετείχε πολύ ενεργά στην ανατροφή των μικρότερων αδελφών του. Μάλιστα ήταν ο άνθρωπος στον οποίο όλοι οι γνωστοί εκμυστηρεύονταν τα προβλήματά τους.

Οι φίλοι στηρίζονταν σε εκείνον για να τους δώσει σωστές συμβουλές και οι δύο γονείς του τον καλούσαν όποτε υπήρχε κάποιο πρόβλημα με τους αδελφούς του, ενώ οι αδελφοί του τον χρησιμοποιούσαν για να έχουν οικονομική και ψυχολογική υποστήριξη.

Στα είκοσι εννιά του είχε πια κουραστεί να παίζει πάντα τον ρόλο του υπεύθυνου ατόμου που έβρισκε λύσεις, όμως δεν μπορούσε να βρει διέξοδο. Άλλωστε όλοι τον είχαν ανάγκη.

Αυτό το μοτίβο συμπεριφοράς επηρέαζε ακόμα και τις συντροφικές σχέσεις του. Πάντα έβγαινε με ένα άτομο που αποτελούσε καινούριο «πρότζεκτ» για εκείνον – κάποια που είχε ανάγκη τη βοήθειά του.

Η πιο μακροχρόνια σχέση του κράτησε εννέα μήνες, όμως, αμέσως μόλις η σύντροφός του έπαυε να τον έχει ανάγκη, η σχέση έσβηνε γρήγορα.

Είχε επίγνωση ότι είχε την τάση να προσελκύει ανθρώπους που ήταν εξαρτημένοι από εκείνον. Δεν απολάμβανε ιδιαίτερα να βοηθάει τους άλλους, όμως πίστευε πραγματικά ότι η βοήθειά του ήταν απαραίτητη.

Καθώς συνεχώς έδινε στους άλλους, ο Τζάστιν δεν ζητούσε ποτέ βοήθεια για τον εαυτό του. Ήταν ανεξάρτητος και αυτάρκης και το να νιώθει αβοήθητος τον έκανε να αισθάνεται άβολα. Ακόμα κι όταν ένα κορίτσι προσπαθούσε να κάνει κάτι όμορφο για εκείνον, δεν του άρεσε.

Ήλπιζε να παντρευτεί και να κάνει δικά του παιδιά. Όμως το να διατηρεί ισχυρές σχέσεις με ανθρώπους πέρα από την οικογένεια και τους φίλους του ήταν μια πρόκληση για εκείνον. Ο Τζάστιν έπρεπε να μάθει πώς να αναγνωρίζει τις δικές του συναισθηματικές ανάγκες και να επιτρέπει στους άλλους να είναι παρόντες για εκείνον.

Την εποχή που οι γονείς του έπαιρναν διαζύγιο είχε καταλήξει στο συμπέρασμα ότι οι δικές του ανάγκες ήταν πολύ περίπλοκες για τους άλλους και ότι θα ήταν καλύτερο να παρέχει υποστήριξη από το να τη δέχεται.

Ψυχολογική παραμέληση

Ήταν ξεκάθαρο ότι τα προβλήματα στις σχέσεις του ήταν προϊόν της ψυχολογικής παραμέλησης που είχε βιώσει ως παιδί. Η ψυχολογική παραμέληση συμβαίνει όταν δεν δέχεστε επαρκή ψυχολογική υποστήριξη από έναν γονέα ή έναν φροντιστή. Ίσως εκείνοι να μην κατανοούν τις ανάγκες ενός παιδιού ή ίσως και να υποτιμούν την ανάγκη να φροντίσουν για την ψυχική ευημερία του παιδιού τους.

Οι άνθρωποι που έχουν παραμεληθεί ψυχολογικά βρίσκονται συχνά σε σύγχυση για το ποια είναι τα βιώματά τους.

Υπάρχει όμως διαφορά ανάμεσα στην ψυχολογική κακοποίηση και στην ψυχολογική παραμέληση. Η ψυχολογική παραμέληση δεν είναι εσκεμμένη, ενώ η ψυχολογική κακοποίηση είναι περισσότερο συνειδητή.

Οι άνθρωποι που έχουν βιώσει ψυχολογική παραμέληση έχουν την τάση να αντιμετωπίζουν προβλήματα στην ανάπτυξη υγιών δεσμών με τους άλλους και αυτοί οι δεσμοί που αναπτύσσονται συνδέονται με ανησυχία ή αποφυγή.

Θέτοντας όρια στο οικογενειακό περιβάλλον

Στο αρχικό σκέλος της θεραπείας εστιάσαμε στο να μάθει ο Τζάστιν πώς να θέτει συναισθηματικά όρια στους αδελφούς και στους γονείς του.

Αρχικά ένιωθε περισσότερο αμήχανα να πει σε κάποιον από τους αδελφούς του «Ρώτησες τη μαμά;» από το να βγει μπροστά και να επιλύσει εκείνος το πρόβλημα για λογαριασμό του.

Επίσης ένιωθε ότι θα ήταν σκληρό να πει στη μητέρα του ότι δεν θα ήταν πια το άτομο στο οποίο θα εμπιστευόταν τα συναισθήματά της. Όμως με την πάροδο του χρόνου ο Τζάστιν παρατήρησε ότι η οικογένειά του άρχισε να τον βλέπει διαφορετικά.

Άρχισε να μιλάει περισσότερο για τον εαυτό του μαζί τους και με την κοπέλα με την οποία έβγαινε. Άρχισε να πιστεύει ότι οι άλλοι ήθελαν να μάθουν πράγματα για εκείνον και για το πώς ένιωθε. Στο τέλος ήταν ικανός να έχει σχέσεις με κοπέλες που κρατούσαν περισσότερο από μερικούς μήνες.

Έγινε ξανά γιος των γονιών του, αντί να είναι ο γονέας τους. Στην αρχή ήταν άβολο για εκείνον, όμως ο Τζάστιν σταδιακά άρχισε να γίνεται καλύτερος στο να επικοινωνεί και να διατηρεί τα όριά του.

Τι μας κρατάει από το να έχουμε υγιή όρια;

Είναι δική σας ευθύνη να πείτε στους ανθρώπους πόσο ζορίζεστε στις σχέσεις σας. Ο Τζάστιν ήξερε ότι ήθελε να κάνει ένα βήμα πίσω από το ρόλο που είχε αναλάβει ως φροντιστής των αδελφών του.

Είχε κουραστεί να είναι το συναισθηματικό αποκούμπι των γονιών του και γνώριζε ότι είχε προβλήματα στις συντροφικές του σχέσεις. Όμως δεν είχε συνειδητοποιήσει ότι η λύση στα προβλήματά του ήταν το να θέσει όρια στις σχέσεις του.

«Φταίνε εκείνοι, όχι εγώ»

Για να βελτιωθούν οι σχέσεις μας, υποθέτουμε ότι το άλλο άτομο πρέπει να αλλάξει. Δεν έχουμε επίγνωση των πτυχών των σχέσεων που βρίσκονται στον έλεγχό μας, όπως το να θέσουμε όρια. Όμως, όταν τελικά θέτουμε όρια, οι σχέσεις μας αλλάζουν, επειδή αλλάξαμε αυτό που είμαστε διατεθειμένοι να ανεχτούμε.

«Το δοκιμάσαμε μία φορά και απέτυχε»

Όταν θέτουμε ένα όριο και τίποτα δεν αλλάζει αμέσως, συχνά υποθέτουμε ότι πρόκειται για χαμένη υπόθεση. Όμως υπάρχουν πολλοί λόγοι γιατί οι άνθρωποι δεν συμμορφώνονται στο αίτημά σας, γι’ αυτό λοιπόν ο τρόπος που επικοινωνούμε με τους άλλους είναι κρίσιμος. Αυτό που κάνουμε αμέσως μόλις δηλώσουμε τι θέλουμε είναι επίσης ζωτικής σημασίας.

Παρεξηγώντας τα όρια

Μια συχνή παρανόηση σχετικά με τα όρια είναι ότι πάντα σημαίνουν ότι θα λέτε όχι. Όμως μπορούμε να θέσουμε όρια με πολλούς τρόπους. Το να πείτε όχι είναι μόνο ένας από αυτούς. Ο Τζάστιν έθεσε τα δικά του όρια με το να παραπέμπει τους αδελφούς του στους γονείς του όταν ήθελαν να συζητήσουν ορισμένα ζητήματα.

Επίσης έθεσε όρια στον εαυτό του στο να είναι πιο ανοιχτός συναισθηματικά στις επαφές του με τους άλλους.

Ο Τζάστιν δεν είπε ακριβώς όχι στους γονείς του όταν θέλησαν να τον χρησιμοποιήσουν για τη δική τους ψυχολογική υποστήριξη. Όμως ήταν ξεκάθαρος όσον αφορά το ότι ένιωθε άβολα όταν άκουγε για συγκεκριμένα θέματα. Υπάρχουν και άλλα όρια από το να λέτε όχι.

*Το απόσπασμα είναι από το βιβλίο Βάλε τα όριά σου της Nedra Glover Tawwab και κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Διόπτρα.