Ο ενδιάμεσος χώρος ως φύση: Μια οικοψυχολογική προσέγγιση της θεραπευτικής σχέσης

Ακρόαση άρθρου......

Στη σύγχρονη ψυχοθεραπευτική πρακτική, γίνεται ολοένα και πιο αισθητή η ανάγκη επανασύνδεσης του ψυχισμού με το φυσικό περιβάλλον.

Η οικοψυχολογία, ως διεπιστημονικό πεδίο, επαναφέρει τη φύση στο επίκεντρο της ανθρώπινης εμπειρίας, αναγνωρίζοντας την αποκοπή του ανθρώπου από το οικοσύστημά του ως βαθύ υπαρξιακό τραύμα (Roszak, 1992).

Εντός αυτής της προσέγγισης, ο ενδιάμεσος χώρος μεταξύ θεραπευτή και θεραπευόμενου μπορεί να ιδωθεί όχι μόνο ως μεταβατικός ψυχικός τόπος, αλλά και ως “τοπίο” – ένα οικοσύστημα συμβίωσης, ανακάλυψης και αναγέννησης.

Ο ενδιάμεσος χώρος στην ψυχοθεραπεία: Από τον Winnicott στη φύση

Ο Winnicott (1971) περιέγραψε τον ενδιάμεσο χώρο ως τον τόπο παιχνιδιού, δημιουργικότητας και φαντασίας, όπου το υποκείμενο ανακαλύπτει τον εαυτό του μέσα από τις σχέσεις και την εμπειρία. Σε αυτό τον χώρο, το παιδί “παίζει” με τη μητέρα, το αντικείμενο, τον θεραπευτή. Ο ενδιάμεσος χώρος δεν είναι εσωτερικός ούτε εξωτερικός· είναι μια περιοχή εμπειρίας.

Η οικοψυχολογική προέκταση αυτής της έννοιας προτείνει ότι αυτός ο μεταβατικός χώρος μπορεί να ιδωθεί ως ένα “οικολογικό πεδίο”, όπου η ψυχή διασταυρώνεται με το φυσικό περιβάλλον. Σε θεραπευτικά περιβάλλοντα που εντάσσουν τη φύση:

• θεραπεία σε υπαίθριους χώρους,
• ψυχοθεραπεία με περπάτημα,
• επαφή με φυτά,
• φυσικά στοιχεία στο γραφείο

Ο ενδιάμεσος χώρος δεν περιορίζεται στο ψυχικό· ενσωματώνει το φυσικό στοιχείο ως συν-παρουσία (Buzzell & Chalquist, 2009).

Φύση ως ενσώματος πλαίσιο

Το σώμα του θεραπευόμενου και του θεραπευτή δεν συναντιούνται μόνο ψυχικά – βιώνουν και ενσαρκώνουν έναν χώρο. Σε περιβάλλοντα όπου κυριαρχεί το στοιχείο της φύσης, το σώμα δεν “απενεργοποιείται” όπως συχνά συμβαίνει στο αποστειρωμένο αστικό γραφείο, αλλά συμμετέχει αισθητηριακά: στην υφή του χώματος, στον ήχο των φύλλων, στο φως.

Ο χώρος της φύσης λειτουργεί ως σωματικό υποκείμενο (Merleau-Ponty, 1962), συμβάλλοντας στην ανάπτυξη ασυνείδητων συντονισμών, ρυθμού και ρύθμισης.

Ο θεραπευτής σε αυτό το πλαίσιο δεν είναι μόνο “καθρέφτης”, αλλά συνοδοιπόρος σε ένα τοπίο – και η θεραπεία δεν είναι μόνο διάλογος, αλλά βίωση του τοπίου μαζί.

Σύμφωνα με την Abram (1996), η φύση δεν είναι σκηνικό, αλλά ενεργός συνομιλητής· οι πέτρες, τα δέντρα, ο αέρας έχουν “φωνή”, και η οικολογική συνείδηση αναδύεται όταν ακούσουμε αυτή τη φωνή εντός του θεραπευτικού πλαισίου.

Η φύση ως τρίτος πόλος στην θεραπευτική δυάδα

Η θεραπευτική σχέση είναι μια δυαδική δομή που, εντός της οικοψυχολογίας, αναπτύσσεται προς μια τριαδικότητα: θεραπευτής – θεραπευόμενος – φύση. Αυτός ο τρίτος πόλος λειτουργεί ως περιέχουσα (Bion, 1962), ένας χώρος που μπορεί να απορροφήσει προβολές, αγωνίες, αλλά και να ενεργοποιήσει βιώματα συντροφικότητας και συνέχειας.

Όπως γράφει ο Jordan (2009), η παρουσία της φύσης στη θεραπεία προσφέρει έναν μη ανθρωποκεντρικό μάρτυρα – ένα “τρίτο αυτί” που δεν απαντά, αλλά είναι παρόν.

Αυτός ο τρίτος πόλος δημιουργεί ένα συν-οικολογικό πεδίο (eco-field), όπου η θεραπεία μετακινείται από το ενδοψυχικό στο συμπαντικό ενδιάμεσο – μια εμπειρία σύνδεσης με κάτι μεγαλύτερο από τα όρια του Εγώ.

Ενσυνειδητότητα και φύση: η αποκατάσταση του ενδιάμεσου ρυθμού

Οι πρακτικές ενσυνειδητότητας στη φύση (nature-based mindfulness, forest therapy) προσκαλούν τους θεραπευόμενους σε ρυθμούς που δεν είναι ανθρώπινοι, αλλά οικοσυστημικοί: η αναπνοή συγχρονίζεται με τον άνεμο, η προσοχή με το φύλλωμα, το βήμα με την ανηφόρα. Η θεραπεία μετατοπίζεται από το λόγο στη ρυθμική παρουσία.

Έρευνες δείχνουν ότι η ψυχοθεραπεία που διεξάγεται σε φυσικά περιβάλλοντα ενισχύει την ικανότητα αυτορρύθμισης, μειώνει τα επίπεδα κορτιζόλης και αυξάνει την ενσυναισθητική σχέση με το σώμα (Berger & Lahad, 2010; Jordan & Hinds, 2016).

Σε αυτό το πλαίσιο, ο ενδιάμεσος χώρος γίνεται βιωματικός οικοχώρος – εκεί που οι λέξεις υποχωρούν για να γεννηθούν σιωπές με νόημα.

Η φύση ως μητρικό αποτύπωμα

Η μητρική παρουσία στο έργο του Winnicott ως “αρκετά καλή μητέρα” (1953), μπορεί οικοψυχολογικά να μεταφραστεί ως φύση που περιέχει, χωρίς να εισβάλλει.

Ο χώρος της φύσης λειτουργεί ως “αρχετυπικό πλαίσιο” (Hillman, 1995), που επιτρέπει την ψυχική αναβίωση της πρωτογενούς σύνδεσης χωρίς την αναβίωση του τραύματος.

Η φυσική παρουσία (έστω και ως εικόνα ή ήχος στον θεραπευτικό χώρο) μπορεί να λειτουργήσει ως οικολογική μήτρα, ένας τόπος στον οποίο επιτρέπεται η αναγέννηση του ψυχισμού.

Συμπεράσματα: Ο ενδιάμεσος χώρος ως πρόταση επανασύνδεσης

Ο ενδιάμεσος χώρος μεταξύ θεραπευτή και θεραπευόμενου δεν είναι μόνο ψυχολογικός. Είναι και οικολογικός.  Είναι το πεδίο όπου η ψυχή συνδιαλέγεται με το σώμα, με τη φύση, με το “τρίτο” που υπερβαίνει τη δυαδικότητα.

Σε μια εποχή όπου η οικολογική κρίση είναι και ψυχική κρίση, η ενσωμάτωση της φύσης στην ψυχοθεραπεία αποτελεί όχι μόνο μέσο θεραπείας, αλλά και πράξη ενσυναίσθησης προς το ίδιο το σύμπαν.


Βιβλιογραφία

Abram, D. (1996). The Spell of the Sensuous. New York: Vintage.
Berger, R. and Lahad, M. (2010). The Healing Forest in Post-Crisis Work with Children: A Nature Therapy and Expressive Arts Program for Groups. London: Jessica Kingsley.
Bion, W. (1962). Learning from Experience. London: Heinemann.
Buzzell, L. and Chalquist, C. (eds.) (2009). Ecotherapy: Healing with Nature in Mind. San Francisco: Sierra Club Books.
Hillman, J. (1995). The Soul’s Code: In Search of Character and Calling. New York: Random House.
Jordan, M. (2009). Nature and Therapy: Understanding Counselling and Psychotherapy in Outdoor Spaces. London: Routledge.
Jordan, M. and Hinds, J. (eds.) (2016). Ecotherapy: Theory, Research and Practice. London: Macmillan.
Merleau-Ponty, M. (1962). Phenomenology of Perception. London: Routledge & Kegan Paul.
Roszak, T. (1992). The Voice of the Earth: An Exploration of Ecopsychology. New York: Simon & Schuster.
Winnicott, D.W. (1953). Transitional Objects and Transitional Phenomena. International Journal of Psychoanalysis, 34, pp.89-97.
Winnicott, D.W. (1971). Playing and Reality. London: Tavistock Publications.