Ζώντας με μετατραυματικό στρες (PTSD)

Η διαταραχή μετατραυματικού στρες ορίζεται ως μια αγχώδης διαταραχή που εμφανίζεται σε άτομα που έχουν βιώσει ένα τραυματικό γεγονός, το έχουν δει να συμβαίνει ή έχουν ακούσει κάποιον να το περιγράφει.

Το τραύμα που προκαλείται από το μετατραυματικό στρες επηρεάζει όλες τις πλευρές της ανθρώπινης ύπαρξης με συνέπειες σε σώμα, εγκέφαλο, συναίσθημα, διαπροσωπικές σχέσεις του ατόμου τόσο με τον ίδιο του τον εαυτό όσο και με τους υπόλοιπους.

Αυτό το τραυματικό γεγονός γίνεται αντιληπτό από το άτομο ως ιδιαίτερα απειλητικό για τη δική του σωματική ακεραιότητα, ή κάποιων άλλων προκαλώντας του έντονο φόβο, αίσθημα ανημποριάς, τρόμο ή φρίκη. Αποτελεί αντικείμενο ενδιαφέροντος πολλών ερευνητών ιδιαίτερα μετά τον πόλεμο του Βιετνάμ καθώς παρατηρήθηκε σε μεγάλο ποσοστό επιζώντων.

Μορφές Τραύματος

Τραυματικά θεωρούνται γεγονότα όπως

• φυσικές καταστροφές (πλημμύρες, σεισμοί, τυφώνες, τσουνάμι, πυρκαγιές),
• καταστάσεις που προκαλούνται από τον άνθρωπο (ενδοοικογενειακή βία, σεξουαλική κακοποίηση, διάρρηξη, βιασμοί, ατυχήματα, πολιτική βία, πόλεμος, τρομοκρατικές επιθέσεις, εμπρησμοί),
• περιστάσεις που σχετίζονται με καταστασιακό τραύμα όπως ένα διαζύγιο, η διάγνωση μιας θανατηφόρας ασθένειας, ένας ξαφνικός θάνατος ενός οικείου προσώπου (αυτοκτονία, φόνος) και
• σοβαρά ατυχήματα (αεροπορικά, ναυάγιο).

Τραυματική εμπειρία επίσης μπορεί να προκληθεί από μια επίθεση ζώου, η κληρονομικότητα (μοτίβα κακοποίησης, διαγενεακό τραύμα), μια γενοκτονία ή κάποιο ψυχικό τραύμα πριν γεννηθεί το μωρό, μια επαναλαμβανόμενη άσχημη και επώδυνη κατάσταση (μάρτυρες γεγονότος, επαφή με τραυματισμένους ανθρώπους).

Σύμφωνα με εγχειρίδια ψυχιατρικής ο κοινός παρονομαστής του ψυχικού τραύματος είναι, ο έντονος φόβος/τρόμος, η αίσθηση αβοηθησίας, η απειλή εκμηδενισμού, η απώλεια ελέγχου και διάφορες συναισθηματικές (μούδιασμα, απελπισία), γνωστικές (σύγχυση, αποπροσανατολισμός, δυσκολία στη μνήμη, προσοχή και συγκέντρωση, αποπροσωποποίηση και αποπραγματοποίηση), σωματικές αντιδράσεις (κούραση, πονοκέφαλοι, ναυτία, αϋπνία, μειωμένη σεξουαλική διάθεση) και δυσκολίες σε διαπροσωπικές σχέσεις (αποξένωση, απόσυρση, έλλειψη εμπιστοσύνης).

Ως εκ τούτου έρευνες έχουν επισημάνει και κάποιες εντονότερες αντιδράσεις όπως ψυχωσικά συμπτώματα (ψευδαισθήσεις, παραισθήσεις), σοβαρή υπερδιέγερση (πανικός, επιθετικότητα, εφιάλτες), κατάχρηση ουσιών, υπερβολική αποφυγή και εξουθενωτικό άγχος. 

Τα συμπτώματα κατηγοριοποιούνται σε τρεις ομάδες:

1.     την αντίδραση μάχης/φυγής που είναι μονίμως ενεργοποιημένη προκαλώντας υπερδιέγερση και οδηγεί σε σωματική και ψυχική εξάντληση,

2.     το πάγωμα, ένα είδος παράλυσης ως αντίδραση στην αδυναμία που νιώθει το άτομο μπροστά σε έναν κίνδυνο,

3.     και την αναβίωση (Flashback) της τραυματικής εμπειρίας όπου το άτομο ξαναζεί το γεγονός με παρεισφρητικό τρόπο στο παρόν, με αποτέλεσμα να ξανατραυματίζεται.

Επιπτώσεις PTSD

Σχετίζεται με υψηλά επίπεδα κοινωνικής, επαγγελματικής και σωματικής αναπηρίας, καθώς και με σημαντικό οικονομικό κόστος και υψηλά επίπεδα ιατρικής χρήσης.

Η μειωμένη λειτουργικότητα εμφανίζεται σε κοινωνικούς, διαπροσωπικούς, αναπτυξιακούς, εκπαιδευτικούς, σωματικούς και επαγγελματικούς τομείς. Επισημαίνεται πως υπάρχει συννοσηρή διαταραχή κατά 80% (κυρίως διαταραχές της διάθεσης, αγχώδεις διαταραχές και διαταραχές χρήσης ουσιών).

Υπάρχει σημαντική συννοσηρότητα μεταξύ της ΔΜΤΣ και της μείζονος νευρογνωστικής διαταραχής (άνοια) και ορισμένα αλληλεπικαλυπτόμενα συμπτώματα μεταξύ αυτών των διαταραχών.

Διάγνωση

Η διάγνωση του Συνδρόμου Μετατραυματικής Διαταραχής (PTSD) γίνεται μετά την ταυτοποίηση μιας σειράς συμπτωμάτων που προκαλούν υψηλό επίπεδο καθημερινής δυσλειτουργίας. Σύμφωνα με το DSM-5 τα συμπτώματα αυτά θα πρέπει να είναι παρόντα για περισσότερο από ένα μήνα και θα πρέπει να συνδυάζονται με απώλεια λειτουργικότητας και δυσφορίας στην εργασία, στις κοινωνικές σχέσεις, στην καθημερινότητα και στην αυτό-εικόνα τους (APA, 2013).

Εργαλεία Αξιολόγησης:

Στα ευρύτερα χρησιμοποιούμενα εργαλεία αξιολόγησης της ΔΜΤΣ είναι τα:

• Short Post-Traumatic Stress Disorder Rating Interview (SPRINT)
• Primary Care PTSD Screen for DSM-5 (PC-PTSD-5)
• Trauma Screening Questionnaire (TSQ)
• Davidson Trauma Scale (DTS)
• Post-traumatic Stress Diagnostic Scale (PDS)
• The Startle, Physically upset by reminders, Anger, and Numbness self-report screen (SPAN)

Μπορώ να ζήσω μια υγιή ζωή με PTSD;

Η απάντηση φυσικά και είναι Ναι! 

Ένα άτομο που συμβιώνει με PTSD θα πρέπει να αναζητήσει ένα σχέδιο θεραπείας που θα λειτουργήσει ώστε να βοηθηθεί να διαχειριστεί την κατάσταση αυτή. 

Για μερικούς ανθρώπους, η διαταραχή δεν θα εξαφανιστεί ποτέ εντελώς, αλλά υπάρχουν δεξιότητες που μπορούν να μάθουν για να βεβαιωθούν ότι το άγχος που σχετίζεται με το PTSD δεν ελέγχει τη ζωή τους.

Τρόποι διαχείρισης PTSD

v Θετικοί τρόποι αντιμετώπισης καταστάσεων,

v Τεχνικές διαχείρισης άγχους,

v Κοινωνική υποστήριξη,

v Πρόσβαση σε ειδικές υπηρεσίες,

v Ενστάλαξη ελπίδας και αισιοδοξία,

v Τεχνικές χαλάρωσης,

v Αποφυγή αλκοόλ και ναρκωτικών,

v Υπαίθριες δραστηριότητες,

v Αλληλεπίδραση με θετικούς ανθρώπους,

v Υιοθέτηση ενός υγιεινού τρόπου ζωής,

v Επαναπροσδιορισμός νοήματος ζωής,

v Εκπαίδευση οικοδόμησης ανθεκτικότητας.

Η ανθεκτικότητα δρα ως σημαντικός προστατευτικός παράγοντας καθώς προάγει τη σωματική, κοινωνική και συναισθηματική ευεξία, ανυψώνει τον εαυτό, ενισχύοντας σε μεγάλο βαθμό την ποιότητα ζωής.

Ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις

Το τετραμερές μοντέλο θεραπείας Τραύματος έχει δημιουργηθεί από την Jane Simington κι έχει σαν στόχο την ενοποίηση των ημισφαιρίων του εγκεφάλου καθώς και την ενδυνάμωση του μεσολόβιου που ακολουθεί μία τραυματική εμπειρία.

Το μοντέλο διακρίνεται σε 4 μέρη:

1. Πληροφορία: Ενεργοποιεί  το αριστερό ημισφαίριο του εγκεφάλου.

2. Βιωματική εμπειρία: Περιλαμβάνει δραστηριότητες που ενεργοποιούν το δεξί ημισφαίριο του εγκεφάλου.

3. Αναστοχασμός & καταγραφή ημερολόγιου:  Συνεχόμενη ενεργοποίηση και μεταφορά πληροφοριών ανάμεσα στα δύο ημισφαίρια.

4. Επεξεργασία – Ανατροφοδότηση: Μέσα από τη βιωματική δραστηριότητα ενισχύεται η συσχέτιση και διασταύρωση μεταξύ των ημισφαιρίων, έτσι οι εμπειρίες που έχουν βιωθεί στο δεξί ημισφαίριο μπορούν να γίνουν κατανοητές και από το αριστερό ημισφαίριο.

Επιπλέον υπάρχουν πολλές ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις με μακροπρόθεσμα αποτελέσματα όπως:

• η οφθαλμοκινητική απευαισθητοποίηση και επανεπεξεργασία (EMDR),
• η θεραπεία έκθεσης μέσω εικονικής πραγματικότητας (VRET),
• η γνωσιακή συμπεριφορική ψυχοθεραπεία (CBT)
• η γνωσιακή θεραπεία επεξεργασίας (CPT),
• η παρατεταμένη έκθεση (PT),
• η εκπαίδευση εμβολιασμού στο στρες (SIT)
• η οικογενειακή ψυχοθεραπεία
• η ομαδική ψυχοθεραπεία,
• η εικαστική ψυχοθεραπεία
• πολλά συμβουλευτικά προγράμματα κρίσεων και δεξιοτήτων ψυχολογικής αποκατάστασης.

 
Ξένη Βιβλιογραφία: 

American Psychiatric Association, A. P. A. (2013). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-5®) American Psychiatric Association Publishing; Washington, DC, USA 

Best, S. R., Lipsey, T. L., Ozer, E. J., & Weiss, D. S. (2003). Predictors of Posttraumatic Stress Disorder and Symptoms in Adults: A Meta-Analysis. Psychological Bulletin, 129(1), 52–73. 10.1037/0033-2909.129.1.52 

Makwana, N. (2019). Disaster and its impact on mental health: A narrative review. Journal of Family Medicine and Primary Care, 8(10), 3090–3095. 10.4103/jfmpc.jfmpc_893_19 

Mann, K. S. & Marwaha, R. (2023). Posttraumatic Stress Disorder. Stat Pearls Publishing.

Simington, J. (2007). Trauma and Recovery Handbook. Edmonton AB, Taking Flight International. 

Ελληνική Βιβλιογραφία:

Ευθυμίου, Κ., Καλαντζή-Αζίζι, Α., Μαυροειδή, Α. & Παυλάτου, Ε. (2006). Πρώτες Βοήθειες Ψυχικής Υγείας. Ένας οδηγός για τις ψυχικές διαταραχές και την αντιμετώπισή τους με το γνωσιακό-συμπεριφοριστικό μοντέλο ψυχοθεραπείας.(3η έκδ). Αθήνα: Ινστιτούτο Έρευνας και Θεραπείας της Συμπεριφοράς- Ελληνικά Γράμματα.