Τα πρώτα τεστ προσωπικότητας και ψυχοπαθολογίας

Όπως ο όρος «νοημοσύνη», έτσι και ο όρος «προσωπικότητα» έχει δύο κοινές χρήσεις. Η μία είναι περιγραφική, ενώ η άλλη θεωρητική. Υπό την περιγραφική της χρήση, η προσωπικότητα είναι μια λέξη που υποδηλώνει τον χαρακτηριστικό τρόπο συμπεριφοράς ενός ατόμου.

Προσωπικότητα

Αν κάποιος τείνει να κάνει εύκολα φίλους και αισθάνεται άνετα όταν μιλά σε κοινό, μπορεί να πούμε ότι είναι «κοινωνικός» ή «εξωστρεφής». Από την άλλη, αν τείνει να αποφεύγει τις κοινωνικές επαφές και απεχθάνεται να μιλά δημόσια, ίσως πούμε ότι είναι «ντροπαλός» ή «εσωστρεφής».

Όταν λέμε ότι ένας άνθρωπος είναι έντιμος, απατεώνας, οικονόμος, φιλεύσπλαχνος, αξιόπιστος ή τεμπέλης, ίσως αναφερόμαστε στο χαρακτηριστικό τρόπο σκέψης και δράσης του.

Αυτές οι ίδιες λέξεις όμως χρησιμοποιούνται συχνά για να εξηγήσουν τη συμπεριφορά. Ίσως πούμε ότι κάποιος δεν πήγε σε μια εκδήλωση επειδή είναι ντροπαλός ή ότι κάποιος κοιμάται όλη μέρα επειδή είναι τεμπέλης.

Αυτή η χρήση της έννοιας της προσωπικότητας είναι θεωρητική, και όχι περιγραφική, γιατί υπάρχει η αντίληψη ότι η προσωπικότητα είναι κάτι μέσα στο άτομο που το κάνει να αποζητά τη μοναξιά ή να αποφεύγει την εργασία.

Ωστόσο, όπως λέγεται ότι τα διαφορετικά επίπεδα νοημοσύνης είναι αυτά που προκαλούν τη συμπεριφορά μας στα τεστ νοημοσύνης, χωρίς να υπάρχει καμιά επιστημονική απόδειξη γι΄αυτό, έτσι και οι μόνες αποδείξεις που έχουμε ότι κάτι εντός μας, το οποίο ονομάζεται «προσωπικότητα», μας κάνει να συμπεριφερόμαστε με έναν συγκεκριμένο τρόπο είναι μόνο το γεγονός ότι τείνουμε να συμπεριφερόμαστε κατ΄αυτόν τον τρόπο!

Τα τεστ προσωπικότητας και ψυχοπαθολογίας

Τα τεστ προσωπικότητας και ψυχοπαθολογίας σχεδιάζονται έτσι ώστε να αποκαλύπτουν τα χαρακτηριστικά της συμπεριφοράς μας πέρα από τις νοητικές μας ικανότητες.

Σχεδιάζονται για να αναδεικνύουν στοιχεία όπως είναι η άποψή μας για τον εαυτό μας και τους άλλους, τα ενδιαφέροντα και τα κίνητρά μας, τα διαπροσωπικά μας χαρακτηριστικά, οι στάσεις, οι ελπίδες, οι προσδοκίες, οι φόβοι και οι φαντασιώσεις μας.

Τι μετρούν τα τεστ προσωπικότητας

Όπως και με τις επιδόσεις στα τεστ νοημοσύνης, ίσως έχουμε κάποια ιδέα για τα αίτια της συμπεριφοράς που βλέπουμε στα τεστ προσωπικότητας, αυτά τα τεστ όμως δεν σχεδιάζονται για να αποκαλύπτουν αίτια και δεν το κάνουν.

Ζητήματα Ηθικής και Δεοντολογίας στην Άσκηση της Ψυχοθεραπείας
Κύκλος Σεμιναρίων για Επαγγελματίες Ψυχικής Υγείας | Γενική είσοδος: 35 ευρώ
Θεματικές Ενότητες: Διπλές σχέσεις θεραπευτή – θεραπευόμενου | Ψυχική ανθεκτικότητα του θεραπευτή | Υπέρβαση – παραβίαση ορίων στην ψυχοθεραπευτική σχέση | Ειδικές προκλήσεις στην ψυχοθεραπεία | Ζητήματα ηθικής και δεοντολογίας | Διαχείριση εξω-θεραπευτικών πληροφοριών | Διατήρηση και άρση του απορρήτου

Όπως τα τεστ νοημοσύνης, έτσι και τα τεστ προσωπικότητας μετρούν συμπεριφορικές επιδράσεις ή αποτελέσματα.

Μπορεί να βοηθούν τον ψυχολόγο να εντοπίσει τα σημαντικά φαινόμενα που πρέπει να λάβει υπόψη του, αλλά δεν εξηγούν τίποτα.

Και πάλι είναι έργο του ψυχολόγου -και όχι του τεστ- να λάβει υπόψη τα σημαντικά χαρακτηριστικά της συμπεριφοράς που ίσως αποκαλύπτει αυτή η εξέταση.

Τα τεστ προσωπικότητας δεν είναι ακτινογραφία της ψυχής

Υπάρχουν άνθρωποι που μέσα από τα τεστ προσωπικότητας επιθυμούν να μάθουν πώς είναι «πραγματικά».

Αυτά τα τεστ όμως δεν οδηγούν σε μια «ακτινογραφία της ψυχής», σε κάτι δηλαδή το οπίο δεν μπορεί να παρατηρηθεί χωρίς τα εν λόγω εργαλεία. Πράγματι, τα τεστ προσωπικότητας και ψυχοπαθολογίας δεν παρέχουν άλλες πληροφορίες πέρα από αυτές που θα προέκυπταν με εκτενή συζήτηση και διεξοδική παρατήρηση της συμπεριφοράς του εξεταζόμενου.

Απλώς διευκολύνουν τη διαπίστωση σημαντικών πτυχών των απόψεων, των συναισθημάτων και άλλων συμπεριφορών του ατόμου σε σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα και υπό μορφή που καθιστά δυνατή την άμεση αξιολόγηση της συχνότητας εμφάνισής τους στον πληθυσμό στον οποίο ο εξεταζόμενος ανήκει.

Ερωτηματολόγιο για τις Ψυχώσεις και τις Νευρώσεις του Woodworth

Τα πρώτα τεστ προσωπικότητας και ψυχοπαθολογίας ήταν ερωτηματολόγια τα οποία συμπληρώνονταν γραπτώς, όπου το υποκείμενο κατέγραφε παρατηρήσεις της δικής του συμπεριφοράς. Το πρώτο ερωτηματολόγιο που σχεδιάστηκε με αποκλειστικό σκοπό να συμβάλει στην κλινική διάγνωση ήταν το Ερωτηματολόγιο για τις Ψυχώσεις και τις Νευρώσεις του Woodworth (Woodworth Psychoneurotic Inventory).

Δημοσιεύτηκε προς το τέλος του Α' Παγκόσμιου Πολέμου από τον Robert Woodworth, ο οποίος είχε πάρει διδακτορικό στην ψυχολογία από το Πανεπιστήμιο Columbia με καθηγητή τον Cattell.

To τεστ του Woodworth σχεδιάστηκε αρχικά ως μέσο εξέτασης θεμάτων που αφορούσαν τη στρατιωτική θητεία. Ο Woodworth διατύπωσε τα ερωτήματα μετά από ανάλυση της περιορισμένης στην εποχή του επιστημονικής βιβλιογραφίας στην κλινική ψυχολογία, καθώς και μέσα από συζητήσεις με στρατιώτες που αντιμετώπιζαν διάφορα ψυχολογικά προβλήματα μετά από τις εμπειρίες τους στο πεδίο της μάχης - ψυχολογική κατάσταση γνωστή εκείνη την εποχή ως «σοκ βομβαρδισμού (shell shock)».

Όπως πολλά σύγχρονα τεστ προσωπικότητας, έτσι και το Ερωτηματολόγιο για τις Ψυχώσεις και τις Νευρώσεις αποτελούνταν από μια σειρά δηλώσεων. Το εξεταζόμενο άτομο έπρεπε να υποδείξει αν αυτές ίσχυαν ή όχι για το ίδιο. Παρότι το τεστ έφερε τον παραπλανητικό τίτλο «Δελτίο Προσωπικών Δεδομένων» για να υποκρύψει τον κλινικό στόχο του, η ψυχολογική σημασία των θεμάτων του ήταν εμφανής.

Υπήρχαν, για παράδειγμα, θέματα όπως: «Βρέχω το κρεβάτι μου», «Πίνω ένα λίτρο ουίσκι κάθε μέρα», «Αισθάνομαι άσχημα τον περισσοτερο καιρό» και «Μερικές φορές ακούω ή βλέπω πράγματα που οι άλλοι άνθρωποι δεν βλέπουν ή δεν ακούν».

Ο Woodworth χορήγησε το τεστ σε πολλούς στρατιώτες που έπασχαν από «σοκ βομβαρδισμού» καθώς και σε μια ομάδα σύγκρισης αποτελούμενη από φοιτητές του Πανεπιστημίου Columbia.

Κριτική των πρώτων τεστ προσωπικότητας και ψυχοπαθολογίας

Παρότι το τεστ σχεδιάστηκε για τον έγκαιρο εντοπισμό των νεοσύλλεκτων που δεν ήταν ψυχολογικά αξιόμαχοι, ο πόλεμος τελείωσε και το Ερωτηματολόγιο για τις Ψυχώσεις και τις Νευρώσεις δεν αξιοποιήθηκε ποτέ από τον στρατό. Χρησιμοποιήθηκε όμως ευρέως σε ψυχιατρικές μονάδες δημόσιων και ιδιωτικών νοσοκομείων από τους πρωτοπόρους του νέου επαγγέλματος του κλινικού ψυχολόγου.

Το πρόβλημα με αυτά τα πρώτα τεστ προσωπικότητας και ψυχοπαθολογίας είναι ότι βασίστηκαν σε μη εκπαιδευμένα άτομα για να περιγράψουν τη δική τους συμπεριφορά με έντιμο και αντικειμενικό τρόπο. Για παράδειγμα, πολλοί παράγοντες πέρα από την παρουσία ή την απουσία της ενούρησης μπορούν να επηρεάσουν την απάντηση ενός ατόμου στη δήλωση «Βρέχω το κρεβάτι μου». 

Στην πραγματικότητα, οι κριτικές για τα ερωτηματολόγια προσωπικότητας, επίσης γνωστά ως δομημένα τεστ προσωπικότητας και ερωτηματολόγια προσωπικότητας, ήταν τόσο σοβαρές ώστε αυτό το είδος των τεστ σχεδόν εξαφανίστηκε κατά τις δεκαετίες του 1920 και του 1930, ενώ την ίδια στιγμή μια νέα προσέγγιση στην εξέταση της προσωπικότητας αποκτούσε μεγαλύτερη δημοτικότητα.

Το παρόν άρθρο αποτελεί αδειοδοτημένο απόσπασμα από το βιβλίο Κλινική ψυχομετρία που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πεδίο.