Σχιζοφρένεια όσα πρέπει να γνωρίζεις

Η σχιζοφρένεια αποτελεί μια διαταραχή η οποία επηρεάζει την καθημερινότητα ενός ατόμου ως προς τον τρόπο που σκέφτεται, τον τρόπο που ζει και τον τρόπο που βιώνει συναισθήματα.

Οι γνωσιακές και οι συμπεριφορικές λειτουργίες του ατόμου αλλάζουν σε μεγάλο βαθμό με την εκδήλωση της διαταραχής. Η σχιζοφρένεια αρχίζει να εκδηλώνει τα συμπτώματα της κατά την φάση της πρώιμης ενηλικίωσης, δηλαδή γύρω στα 16 -25 έτη, ωστόσο δεν αποκλείεται να εκδηλωθεί σε μεγαλύτερες ηλικίες. 

Συμπτώματα της διαταραχής

Τα συμπτώματα της διαταραχής εκδηλώνονται προοδευτικά με μερικές αλλαγές στην συμπεριφορά του, στην αρχή. Ειδικότερα οι αλλαγές μπορούν να αφορούν στον τρόπο σκέψης, στη διάθεση, στις κοινωνικές δεξιότητες και αλληλεπιδράσεις με αποτέλεσμα το άτομο να οδηγηθεί σιγά σιγά στο πρώτο ψυχωτικό επεισόδιο.  

Θετικά συμπτώματα

Τα ψυχωτικά συμπτώματα περιλαμβάνουν αλλαγές στο τρόπο συμπεριφοράς του ατόμου, στον τρόπο που αντιλαμβάνεται την πραγματικότητα αλλά και αλλαγές στο τρόπο που αντιλαμβάνεται τον κόσμο. Τα ψυχωτικά συμπτώματα διαφέρουν από άνθρωπο σε άνθρωπο διότι μπορεί από τη μια να είναι σταθερά σε ορισμένα άτομα, δηλαδή να βλέπουν τον κόσμο με βάση μια δική τους οπτική και αυτό να μην αλλάζει και σε άλλα άτομα να γίνεται αυτή η διαδικασία για ένα ορισμένο χρονικό διάστημα και μετά να επανέρχονται σε φυσιολογική κατάσταση όπου μπορούν να επικοινωνήσουν με το πραγματικό τους περιβάλλον.

Τονίζεται ότι ο χαρακτηρισμός θετικά δεν σημαίνει ότι έχουν θετικό αντίκτυπο στην ζωή του ατόμου απλά η ονομασία θετικά αναφέρεται στην προσθήκη πραγμάτων και καταστάσεων στο μυαλό του ατόμου πέρα από το φυσιολογικό. Στα ψυχωτικά συμπτώματα περιλαμβάνονται και τα εξής: 

Ψευδαισθήσεις

Η ψευδαίσθηση συμβαίνει όταν ένα άτομο αντιλαμβάνεται με τις αισθήσεις του κάτι το οποίο δεν είναι πραγματικό. Με άλλα λόγια μπορεί το άτομο να βλέπει άτομα που δεν υπάρχουν, μπορεί να μυρίζει κάποια μυρωδιά, να γεύεται πράγματα που δεν υπάρχουν, να ακούει φωνές που να του/της λένε πως να δράσει.

Αυταπάτες (Παρανοειδής ιδεασμός / παραληρητικές ιδέες)

Χαρακτηριστικό της σχιζοφρένειας είναι οι αυταπάτες. Για παράδειγμα μπορεί το άτομο να πιστεύει ότι ο γείτονας του/της είναι δολοφόνος που θέλει να τον/την σκοτώσει.

Διαταραχές λόγου και σκέψης

Στις διαταραχές λόγου και σκέψης περιλαμβάνονται προβλήματα στην ομιλία ή στην σύνταξη μιας ροής λόγου. Δηλαδή μπορεί το άτομο να αλλάζει θέμα ενώ μιλάει για κάτι και να μεταβαίνει σε κάτι άλλο πριν καν ολοκληρώσει τις σκέψεις του/της επάνω σε ένα ζήτημα. Για παράδειγμα ένα άτομο να μιλάει για ένα αρχιτεκτονικό θέμα και στην μέση των συλλογισμών του/της να πηγαίνει σε κάτι που αφορά τα καιρικά φαινόμενα. Επιπλέον σε αυτήν την κατηγορία περιλαμβάνεται η δημιουργία κραυγών και λέξεων δίχως νόημα.

Κινητική διαταραχή

Μερικές φορές τα άτομα με σχιζοφρένεια μπορεί να προβαίνουν σε επαναλαμβανόμενα μοτίβα κινήσεων, τα οποία μοτίβα δεν έχουν κανένα νόημα ή λόγο ύπαρξης.

Αρνητικά συμπτώματα

Τα αρνητικά συμπτώματα μερικές φορές μπορεί να μπερδευτούν με τα συμπτώματα της κατάθλιψης, όμως η ύπαρξη τους μπορεί να υποδηλώνει μαζί με άλλα συμπτώματα την ύπαρξη σχιζοφρένειας.

Ειδικότερα τα αρνητικά συμπτώματα περιλαμβάνουν:

Δυσκολία τήρησης προγράμματος

Ο κάθε άνθρωπος έχει καθημερινές δραστηριότητες τις οποίες πρέπει να τηρεί, με βάση τον ίδιο τον άνθρωπο, προκειμένου να έχει μια ρυθμισμένη καθημερινότητα. Η δυσκολία λοιπόν στην τήρηση, γενικότερα ενός καθημερινού προγράμματος όπως το να ψωνίζεις πράγματα για το σπίτι ή να έχεις ένα καθημερινό ωράριο και πρόγραμμα δραστηριοτήτων μπορεί να υποδηλώνει την ύπαρξη σχιζοφρένειας, με συνδυασμό βεβαίως και άλλων συμπτωμάτων.

Έλλειψη αίσθησης ευχαρίστησης

Άλλο ένα χαρακτηριστικό αυτής της κατηγορίας είναι το γεγονός ότι το άτομο δεν μπορεί να αισθανθεί ευχαρίστηση αλλά και έχει ως πεποίθηση να μην περιμένει να βιώσει ευχαρίστηση από άλλα άτομα ή καταστάσεις ή και από τον ίδιο του τον εαυτό.

Έλλειψη γενικότερης εκφραστικότητας

Η έλλειψη γενικότερης εκφραστικότητας αναφέρεται σε μια κατάσταση κατά την οποία ένα άτομο δεν παρουσιάζει αυξομειώσεις στην ένταση της φωνής του/της, παρουσιάζει ελάχιστα έως καθόλου συναισθήματα καθώς και οι σωματικές εκφράσεις αυτού του ατόμου είναι ελάχιστες έως ανύπαρκτες.

Έλλειψη ενέργειας

Αυτό το χαρακτηριστικό αναφέρεται γενικότερα σε μια έλλειψη ενέργειας και διάθεσης για ζωή από το άτομο αλλά και παρατεταμένες καταστάσεις ραθυμίας τις οποίες μπορεί να βιώνει πολύ συχνά. Επιπλέον μπορεί σε ορισμένες περιπτώσεις να μένουν διαρκώς σε ένα σημείο παρουσιάζοντας σημάδια κατατονίας.

Αποφυγή κοινωνικών δραστηριοτήτων

Τα άτομα με αυτή την κατηγορία συμπτωμάτων αρέσκονται στο να αποφεύγουν τις κοινωνικές συναναστροφές αλλά και σε ορισμένες περιπτώσεις όταν έρχονται σε επαφή με άλλα άτομα φέρονται με περιέργους ή αντικοινωνικούς τρόπους.

Γνωσιακά συμπτώματα

Η γνωσιακή συμπτωματολογία περιλαμβάνει διαταραχές που σχετίζονται με την έλλειψη συγκέντρωσης του ατόμου, την έλλειψη προσοχής αλλά και θέματα που σχετίζονται με την μνήμη. Αυτή η συμπτωματολογία καθιστά δύσκολο για το άτομο να ακολουθεί ένα καθημερινό πρόγραμμα δραστηριοτήτων αλλά και να μαθαίνει νέες δεξιότητες ή γνώσεις καθώς και να λαμβάνει αποφάσεις όσον αφορά την ζωή του/της.

Αιτία πίσω από την διαταραχή

Τονίζεται ότι προφανείς αιτίες για τη διαταραχή δεν υπάρχουν, όμως η σχιζοφρένεια ως διαταραχή έχει βιολογική βάση. Με άλλα λόγια κληρονομείται μέσω κάποιον γονιδίων και θέλει πολλές φορές κατάλληλες περιβαλλοντικές συνθήκες για να εκφραστεί.

Εξάλλου όπως τονίζεται στην αναπτυξιακή ψυχολογία το περιβάλλον μπορεί να επηρεάσει την εκδήλωση χαρακτηριστικών της προσωπικότητας ενός ατόμου τα οποία έχουν κληρονομηθεί επιτρέποντας ή αποτρέποντας την εκδήλωση τους.

Ειδικότερα:

1ος Παράγοντας: Γονίδια

Τα ακριβή γονίδια που είναι υπεύθυνα για την ασθένεια όπως τονίστηκε και παραπάνω δεν είναι γνωστά, αλλά γονίδια που κωδικοποιούν συναπτικούς νευροδιαβιβαστές όπως η πρωτεΐνη νευροξίνη 1 (NRXN1) ή η νευρεγουλίνη 1 (NRG1) που συμμετέχει σε νευρωνικά μονοπάτια του εγκεφάλου ίσως διαδραματίζουν έναν ρόλο. Επιπλέον η ύπαρξη μέσα στην οικογένεια ατόμων με ψυχώσεις, νευρώσεις αλλά και σχιζοφρένεια αυξάνει τον κίνδυνο να έχει κληρονομηθεί σε κάποιο άτομο.

2ος Παράγοντας: Νευροχημική Δομή του Εγκεφάλου

Ο παράγοντας γονίδια διαδραματίζει και εδώ ρόλο αφού η αυξημένη ή η μειωμένη παραγωγή νευροδιαβιβαστών, πρωτεΐνες που αποτελούν τους αγγελιαφόρους των μηνυμάτων στο σώμα, μπορεί να επηρεάσει την εκδήλωση της ασθένειας ή και την δημιουργία της, εφόσον αυτή δεν έχει κληρονομηθεί. Επιπλέον άτομα που για κάποιον λόγο γεννήθηκαν με διαφορετικό από το κανονικό σχήμα ή βάρος εγκεφάλου μπορεί να παρουσιάσουν σχιζοφρένεια. Επισημαίνεται ότι οι αλλαγές στο σχήμα ή στο βάρος του εγκεφάλου μπορεί να προκλήθηκαν είτε από τοξικές ουσίες, όπως ναρκωτικά ή περιβαλλοντική μόλυνση, είτε από διαταραχές των γονιδίων που δεν σχετίζονται με την ασθένεια αυτή καθ' αυτή αλλά με διάφορες άλλες μεταλλάξεις.

3ος Παράγοντας: Περιβάλλον 

Το περιβάλλον που ανατρέφεται ένας άνθρωπος όπως διατυπώθηκε παραπάνω διαδραματίζει ρόλο στο πως και αν θα εκφραστούν ορισμένα γονίδια. Για παράδειγμα σε περιβάλλοντα όπου υπάρχει βία οποιασδήποτε μορφής από τον ένα γονιό στον άλλο ή βία από τον γονιό προς το παιδί, μπορεί να εκφραστεί η σχιζοφρένεια. Επιπλέον η μόλυνση από ιούς που επηρεάζουν το νευρικό σύστημα, η χρήση ναρκωτικών όπως η μαριχουάνα μπορεί να ενεργοποιήσουν τα γονίδια που είναι υπεύθυνα για αυτή. Τέλος μπορεί να εκδηλωθεί η ασθένεια και κατά την περίοδο στην οποία στο σώμα συμβαίνουν πολλές αλλαγές όπως στην εφηβεία, πάλι με την βοήθεια κατάλληλων συνθηκών.

Πως μπορεί να διαγνωστεί η ασθένεια;

Εκτός από το ιστορικό της οικογένειας ο θεράπων ιατρός οφείλει να πραγματοποιήσει κάποια τεστ, προκειμένου να διαπιστώσει αν συμπεριφορές που σχετίζονται με την ασθένεια οφείλονται σε αυτή ή εκδηλώνονται από τη χρήση ναρκωτικών ουσιών. Οπότε σίγουρα θα διενεργηθούν αιματολογικές εξετάσεις καθώς και εξετάσεις απεικόνισης του εγκεφάλου.

Επιπλέον θα εξεταστούν σε ειδικές συνεντεύξεις διάφορα συμπτώματα τα οποία θα αναφερθούν παρακάτω και για να υπάρχει κίνδυνος ύπαρξης της ασθένειας θα πρέπει τα συμπτώματα αυτά να είναι παρόντα για 6 μήνες και παραπάνω

• Ψευδαισθήσεις
• Οράματα
• Λόγος που δεν έχει λογική συνάφεια
• Κατατονική ή αποδιοργανωμένη συμπεριφορά
• Οτιδήποτε αναφέρεται στα αρνητικά συμπτώματα. 

Θεραπείες

Οι θεραπείες για την ασθένεια/διαταραχή της σχιζοφρένειας είναι πολλές αλλά πρέπει να τονιστεί το εξής: όσοι πάσχουν από σχιζοφρένεια κατά βάση δεν θεραπεύονται εντελώς. Άρα οι θεραπευτικές μέθοδοι ή τακτικές που χρησιμοποιούνται μπορούν να βοηθήσουν τα άτομα με αυτή τη διαταραχή αλλά και τους οικείους τους να ζήσουν με όσο το δυνατόν καλύτερο τρόπο.

Φαρμακευτική αγωγή

Ένα από τα δραστικά μέτρα απέναντι σε αυτή την κατάσταση είναι η φαρμακευτική αγωγή ώστε να μειωθούν τα συμπτώματα αλλά και ενεργές περίοδοι της διαταραχής. Ειδικότερα μια κατηγορία φαρμάκων που ονομάζεται αντιψυχωτικά χρησιμοποιούνται προκειμένου να βοηθήσουν τα άτομα να αντιμετωπίσουν τις παραισθήσεις αλλά και τα προβλήματα στον τρόπο σκέψης. Επίσης τα αντιψυχωτικά φάρμακα μπορούν να χρησιμοποιηθούν προκειμένου να μειωθούν οι αυτοκαταστροφικές ή οι αυτοκτονικές συμπεριφορές των ατόμων με αυτή τη διαταραχή. Τα φάρμακα αυτά μπορούν να είναι είτε σε μορφή χαπιών είτε σε υγρή μορφή.

Συντονισμένη ειδική θεραπεία

Η συντονισμένη ειδική θεραπεία αποτελεί ένα θεραπευτικό πρόγραμμα στο οποίο συμμετέχουν τόσο ειδικοί, όσο και η οικογένεια ή οι οικείοι ενός ατόμου με την διαταραχή. Αυτή η θεραπευτική μέθοδος είναι συγκεντρωμένη επάνω στην κάθε περίπτωση με αποτέλεσμα να βελτιώνεται περισσότερο η ζωή των ατόμων την οικογένειας αλλά και του ατόμου με την διαταραχή. Σε αυτόν τον τύπο θεραπείας χρησιμοποιούνται και φάρμακα για να μειωθούν τα συμπτώματα της ασθένειας.

Ψυχοκοινωνική θεραπεία

Η ψυχοκοινωνική θεραπεία περιλαμβάνει τεχνικές και μεθόδους που βοηθούν το άτομο να προσαρμόζεται στο σχολείο, στη δουλειά αλλά και να δημιουργεί όσο είναι δυνατό, υγιείς και ολοκληρωμένες σχέσεις με άλλα άτομα. Επίσης μαθαίνει στο άτομο να εντοπίζει και το ίδιο συμπεριφορές αλλά και συμπτώματα που υποδηλώνουν πως η ασθένεια ενεργοποιείται ώστε να προβεί στις απαραίτητες ενέργειες αντιμετώπισης. 

Περίθαλψη σε κέντρα ψυχικής υγείας

Η περίθαλψη σε κέντρα ψυχικής υγείας συνίσταται σε περιπτώσεις με οξεία εκδήλωση συμπτωμάτων, σε άτομα που ενδέχεται να βλάψουν τον εαυτό τους ή τους γύρω τους ή και σε άτομα που δεν μπορούν να έχουν την ευθύνη του εαυτού τους.

Ηλεκτροσπασμοθεραπεία

Η ηλεκτροσπασμοθεραπεία είναι μια διαδικασία στην οποία τοποθετούνται ηλεκτρόδια στο κεφάλι ενός/μιας ασθενούς. Ο/η ασθενής συνήθως βρίσκεται υπό την επήρεια νάρκωσης. Σε αυτή τη μέθοδο στέλνονται μικρές ηλεκτρικές ώσεις στον εγκέφαλο οι οποίες ενδέχεται να μειώσουν τα συμπτώματα μειωμένης διάθεσης (τα φερόμενα ως καταθλιπτικά συμπτώματα). Η διαδικασία αυτή επαναλαμβάνεται 2-3 φορές την εβδομάδα. Ωστόσο αυτή η θεραπεία δεν χρησιμοποιείται όταν οι ασθενείς δεν πάσχουν από συμπτώματα μειωμένης διάθεσης.

Προγράμματα αποτοξίνωσης

Τα άτομα με σχιζοφρενικά συμπτώματα όπως αναφέρθηκε και παραπάνω μπορεί να κάνουν χρήση ουσιών, οπότε σε αυτές τις περιπτώσεις κρίνεται απαραίτητο, εκτός από την κύρια θεραπεία να χρησιμοποιούνται και προγράμματα αποτοξίνωσης ώστε να μειωθούν τα συμπτώματα της διαταραχής που ενισχύονται από την κατανάλωση αλκοόλ ή ναρκωτικών.

Πως να αντιμετωπίσετε ένα άτομο που με σχιζοφρένεια το οποίο βρίσκεται στον στενό οικογενειακό ή φιλικό σας κύκλο

Τα συμπτώματα που εκδηλώνουν τα άτομα που πάσχουν από σχιζοφρένεια διαφέρουν όπως αναφέρθηκε και στην αρχή του άρθρου. Ωστόσο πρέπει να έχετε στο μυαλό σας ότι πρέπει να τα βοηθάτε και να τα ενθαρρύνετε ώστε να ακολουθήσουν μια αγωγή. Επιπλέον να θυμάστε ότι αν έχουν παραισθήσεις αυτές είναι μια πραγματικότητα για αυτά τα άτομα και είναι δύσκολο να τα πείσετε δίχως την βοήθεια ειδικού και αγωγής ότι αυτά που «θεωρούν» ότι βλέπουν ή ακούν, δεν υπάρχουν στην πραγματικότητα.

Τέλος θα πρέπει να τονιστεί ότι σε οποιαδήποτε περίπτωση βιαιοπραγίας ή αυτοκτονικής συμπεριφοράς η κατάλληλη λύση είναι η επικοινωνία με κάποιον ειδικό αλλά και τις περισσότερες φορές η νοσηλεία σε κάποιο ίδρυμα.

Μείωση του στίγματος

 Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας το 0.32% του πληθυσμού παγκοσμίως υπολογίζεται ότι πάσχει από αυτή την ασθένεια και ειδικότερα το 0.45% των ενηλίκων παγκοσμίως πάσχουν από αυτή. Οπότε η σχιζοφρένεια μπορεί να εκδηλωθεί οπουδήποτε και οποιαδήποτε στιγμή, άρα θα πρέπει όχι μόνο τα άτομα που πάσχουν από αυτή αλλά και οι συγγενείς τους να αντιμετωπίζονται με σεβασμό και όχι να στιγματίζονται και να περιθωριοποιούνται.

Υπάρχουν ακόμα και σήμερα φαινόμενα περιθωριοποίησης, τόσο των πασχόντων, όσο και των οικογενειών τους. Εφόσον τα άτομα αυτά τηρούν μια θεραπευτική αγωγή τότε μπορούν να είναι εργαζόμενα, να βρίσκονται μέσα στην κοινωνία και να δημιουργούν σχέσεις. 

 

Βιβλιογραφικές αναφορές:

Millan, M. J., Andrieux, A., Bartzokis, G., Cadenhead, K., Dazzan, P., Fusar-Poli, P., . . . Weinberger, D. (2016). Altering the course of schizophrenia: Progress and perspectives. Nature Reviews Drug Discovery, 15(7), 485-515

Schizophrenia. (2022, January 10). Retrieved November 13, 2022

Schizophrenia. (2022, May). Retrieved November 13, 2022 

Schizophrenia: Definition, symptoms, causes, diagnosis, treatment. (2022, January 21). Retrieved November 13, 2022 

Tandon, R., Gaebel, W., Barch, D. M., Bustillo, J., Gur, R. E., Heckers, S., . . . Carpenter, W. (2013). Definition and description of schizophrenia in the DSM-5. Schizophrenia Research, 150(1), 3-10

Torres, F. (2020, August). What is schizophrenia? Retrieved November 13, 2022

Walther, S., & Strik, W. (2012). Motor symptoms and schizophrenia. Neuropsychobiology, 66(2), 77-92