Η παχυσαρκία δεν είναι επιλογή

Η παχυσαρκία δεν είναι επιλογή ούτε αδυναμία χαρακτήρα. Είναι μια χρόνια πολυπαραγοντική διατροφική διαταραχή με σημαντικές επιπτώσεις στην υγεία, στην κοινωνικοποίηση και την ψυχολογία του ατόμου. Ο Π.Ο.Υ. το 1998 την χαρακτήρισε παγκόσμια επιδημία. Και οι επιστήμονες την αναγνωρίζουν ως νόσο, αφαιρώντας το στίγμα που κρυβόταν πίσω από αυτή, αφού συνδέεται με γενετικές επιρροές και κοινωνικούς παράγοντες.

Ο όρος παχυσαρκία δηλώνει την αύξηση βάρους στο σώμα λόγω υπερβολικής συσσώρευσης  λίπους και σχετίζεται με τη διατροφή. Σύμφωνα με τον Π.Ο.Υ. αποτελεί μια από τις τρείς κυριότερες αιτίες θανάτου στους ανθρώπους του Δυτικού κόσμου. Ήδη εδώ και αρκετές δεκαετίες, η παχυσαρκία συνδέεται με τον «Δυτικό τρόπο ζωής», αν και ήταν ήδη γνωστή στους αρχαίους Έλληνες και Ρωμαίους γιατρούς.  

Η έλλειψη φυσικής δραστηριότητας, η έντονη αστικοποίηση, η κατανάλωση τροφών πλούσιων σε υδατάνθρακες και κορεσμένα λίπη, καθώς και η καθιστική ζωή, συνδράμουν σε ένα καταναλωτικό μοτίβο όπου η πρόσληψη τροφής δεν συνδέεται με τον κορεσμό αλλά με εθισμό.

Η χώρα μας δεν αποτελεί εξαίρεση καθώς σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία του Π.Ο.Υ.  η Ελλάδα βρίσκεται στις υψηλότερες θέσεις στην Ευρώπη κυρίως σε ποσοστά παιδικής παχυσαρκίας. Και τα υπόλοιπα νούμερα είναι ανησυχητικά καθώς παγκοσμίως 1,6 δισεκατομμύρια άνθρωποι άνω των 15 ετών είναι υπέρβαροι.

Αίτια παχυσαρκίας: Εξωγενή - Ενδογενή - Ψυχολογικά

Ο Δυτικός τρόπος ζωής είναι μια από τις αιτίες που μπορούν να προκαλέσουν παχυσαρκία. Αυτός ο τρόπος ζωής μαζί και με συγκεκριμένες φαρμακευτικές αγωγές, αποτελούν τα εξωγενή αίτια εμφάνισής της.

Αναλυτικότερα, κατηγορίες αντικαταθλιπτικών και αντιψυχωσικών φαρμάκων, επιδρούν στο κεντρικό νευρικό σύστημα και επηρεάζουν κέντρα του εγκεφάλου που σχετίζονται με τον έλεγχο της πείνας.

Και παρόλο που οι μηχανισμοί σύνδεσης αύξησης σωματικού βάρους και φαρμάκων δεν έχουν αποσαφηνιστεί εντελώς, η χρήση αυτών των φαρμάκων επιδρά σε υποδοχείς όπως η σεροτονίνη, η ντοπαμίνη κ.α., οι οποίοι παίζουν σημαντικό ρόλο στο μεταβολισμό στον ύπνο και τη μνήμη.

Ορμονικά σκευάσματα, όπως αντισυλληπτικά και κορτιζόνη η οποία δίνεται σε αρκετές παθήσεις όπως π.χ. η ρευματοειδής αρθρίτιδα, αυξάνουν την κατακράτηση υγρών και ως συνέπεια την αύξηση του σωματικού βάρους. Επίσης, άλλη μια κατηγορία φαρμάκων που επηρεάζουν το μεταβολισμό και αφορούν το διαβήτη, ενοχοποιούνται για την εκδήλωση της παχυσαρκίας.

Στα ενδογενή αίτια εμφάνισης παχυσαρκίας ανήκει η κληρονομικότητα καθώς σημαντικά ποσοστά ερευνών δείχνουν γενετικό αίτιο εμφάνισής της, αφού ο βαθμός κληρονομικότητας της ποσότητας του λιπώδους ιστού κυμαίνεται από 25-40%, ενώ του κοιλιακού (σπλαχνικού) λίπους στο 50%.

Πρέπει εδώ βέβαια να σημειώσουμε ότι οι διατροφικές συνήθειες του οικογενειακού περιβάλλοντος δεν είναι εύκολο να διαχωριστούν και να αποσπαστούν από τα γονιδιακά αίτια.

Επίσης, ενδοκρινικές παθήσεις ευθύνονται για την νόσο της παχυσαρκίας με σημαντικότερες αυτό του συνδρόμου Cushing, τον υποθυρεοειδισμό και το σύνδρομο των πολυκυστικών ωοθηκών που αν και δεν έχει διευκρινιστεί πλήρως η σχέση του με την εμφάνιση της παχυσαρκίας, εντούτοις το 50% περίπου των γυναικών με το σύνδρομο αυτό είναι παχύσαρκες.

Αποκτήστε το βιβλίο Αναζητώντας το μαγικό βάρος των ονείρων σου από το εξειδικευμένο βιβλιοπωλείο ψυχολογίας του PSYCHOLOGY.GR

Χρειάζεται να αναφέρουμε και την εμμηνόπαυση καθώς η ελάττωση των οιστρογόνων και της προγεστερόνης ευνοούν την αύξηση του λίπους. Σε κάποιες περιπτώσεις και η διακοπή του καπνίσματος μπορεί να προκαλέσει αύξηση της όρεξης, καθώς η νικοτίνη είναι ανασταλτικός παράγοντας της όρεξης και ως εκ τούτου η διακοπή πρόσληψής της επηρεάζει το βάρος.

Σημαντική αιτία που κάποιες φορές δεν της δίνεται η ανάλογη σημασία λόγω της υπερίσχυσης των οργανικών αιτιών, είναι η ψυχολογική. Οι αγχώδεις διαταραχές, οι συναισθηματικές αλλά και οι διαταραχές πρόσληψης τροφής, είναι παράγοντες που μπορεί να οδηγήσουν σε παχυσαρκία.

Ανακούφιση συναισθημάτων μέσω διατροφής

Οι ψυχαναλυτικές θεωρίες πιστεύουν ότι η έλλειψη ουσιαστικής επικοινωνίας της μητέρας με το βρέφος, και ειδικότερα κατά την περίοδο του  θηλασμού, δημιουργεί μετέπειτα μια διαρκή ανικανοποίητη ανάγκη αναπλήρωσης αυτής της έλλειψης δια μέσου της τροφής.

Μην ξεχνάμε ότι η τροφή δεν είναι μόνο φαγητό. Είναι και συναισθηματική τροφή, είναι δίαυλος σύνδεσης, δέσμευσης και άντλησης ευχαρίστησης με ό,τι μας είναι απαραίτητο και αγαπητό είτε αυτό είναι πρόσωπο, είτε είναι ιδέα είτε είναι κατάσταση.

Η τροφή επίσης μπορεί να λειτουργήσει ως τρόπος αποφυγής, όπως στην διαταραχή της υπερφαγίας, η οποία θεωρείται ως ένας μηχανισμός άμυνας ώστε να αντιμετωπιστούν συναισθήματα θλίψης ή απόρριψης.

Αυτό σημαίνει ότι το φαγητό μπορεί να γίνει και μια δίοδος ανακούφισης των αγχωτικών συναισθημάτων. Μιλάμε για το «comfort eating» όπου το άτομο προκειμένου να διαχειριστεί τα αρνητικά συναισθήματα τρώει, βρίσκοντας προσωρινά διέξοδο ανακούφισης και έναν τρόπο «ανταμοιβής» αναπτύσσοντας ένα είδος εξάρτησης από το φαγητό.

Επιπτώσεις παχυσαρκίας

Σε σωματικό επίπεδο οι επιπτώσεις είναι σημαντικές καθώς δημιουργούνται καρδιοαγγειακά προβλήματα, φλεβικές ανεπάρκειες και μεταβολικές διαταραχές, καθώς επίσης και το σύνδρομο της αποφρακτικής υπνικής άπνοιας. Η παχυσαρκία είναι υπεύθυνη επίσης για τη δημιουργία λιπώδους διήθησης του ήπατος και χολολιθίασης και συγκεκριμένων μορφών καρκίνου (στο έντερο, στο μαστό και στο ενδομήτριο).

Σε πάρα πολλές περιπτώσεις παρατηρείται απώλεια σεξουαλικής ικανότητας, και διαταραχές στην έμμηνο ρύση. Το πλεονάζον βάρος μην ξεχνάμε ότι επηρεάζει το μυοσκελετικό σύστημα και μπορεί να δημιουργήσει οστεοαρθροπάθεια.

Εξίσου σημαντικές και με βαρύνουσα σημασία είναι και  οι ψυχοκοινωνικές επιπτώσεις της παχυσαρκίας. Τα ψυχολογικά προβλήματα που αντιμετωπίζουν τα παχύσαρκα άτομα επηρεάζουν όλους τους τομείς της ζωής τους, τον επαγγελματικό τομέα, και κατά συνέπεια τον οικονομικό, τον οικογενειακό, τις διαπροσωπικές και σεξουαλικές του σχέσεις.  

Τα άτομα που είναι παχύσαρκα βιώνουν δυστυχώς ακόμα και στις μέρες μας στίγμα, κοινωνικό αποκλεισμό και φυσικά διακρίσεις, κυρίως στην επαγγελματική τους κατάσταση.

Αυτό οδηγεί σε περιορισμό των κοινωνικών επαφών, σε θλίψη, πολλές φορές και σε κατάθλιψη. Και ακόμα, σε κατανάλωση παραπάνω φαγητού, τη συναισθηματική θρέψη δηλαδή, καθώς επιλέγουν το τι θα φάνε ανάλογα με τα συναισθήματά τους και όχι με την ανάγκη τους. Είναι ένας τρόπος να διαχειριστούν τα συναισθήματά τους, όπως το άγχος, την νευρικότητα και την απόρριψη ή ακόμα και τον θυμό. 

Αλήθεια, έχουμε φέρει ποτέ τον εαυτό μας στην θέση ενός παχύσαρκου ατόμου στην παραλία;

Πόσα ζευγάρια μάτια δεν έχουμε δει να γυρνάνε, πόσες γκριμάτσες αποδοκιμασίας από παρέες και από τους γύρω; Λες και η παραλία είναι πασαρέλα και δίνεται το δικαίωμα σε κάποιους να αποδοκιμάζουν κάποιους άλλους! Πώς να νοιώθει το άτομο εκείνο που βρίσκεται εκεί, ακριβώς για τον ίδιο λόγο που βρίσκονται όλοι;

Έτσι, αρκετά συχνά το παχύσαρκο άτομο έχει αρνητικό συναίσθημα για την αυτοεικόνα του, με αποτέλεσμα να βιώνει απογοήτευση σε κάθε του προσπάθεια απώλειας βάρους, σε κάθε κοινωνική επαφή και με χαμηλή αυτοεκτίμηση στο να διεκδικήσει επαγγελματικές ευκαιρίες. Δεν σημαίνει ότι όλα τα παχύσαρκα άτομα βιώνουν τόσο έντονα αρνητικά συναισθήματα.

Όμως, ο στιγματισμός και η έλλειψη ενσυναίσθησης του κοινωνικού περιβάλλοντος είναι παράγοντες που επηρεάζουν τον ψυχισμό των ανθρώπων με παραπάνω κιλά, καταλήγοντας πολλές φορές  σε ένα φαύλο κύκλο, όπου τρώγοντας, απαλύνουν για λίγο τα αρνητικά συναισθήματα αλλά στην συνέχεια γεμίζουν ενοχές και δυσφορία και προσπαθώντας να τα διαχειριστούν καταλήγουν ξανά στο φαγητό.

Αντιμετώπιση παχυσαρκίας

Η παχυσαρκία αντιμετωπίζεται ως νόσος- και αυτό είναι και το σωστό- η οποία είναι ναι μεν χρόνια αλλά ευτυχώς είναι αντιμετωπίσιμη. Αυτό στην πράξη σημαίνει ότι ευθύνη έχουν οι παθολόγοι και οι ειδικοί διατροφολόγοι. Χρειάζεται ένα πλήρες και αναλυτικό ιατρικό ιστορικό ώστε να υπάρχει ακριβής εικόνα, και το κάθε πρόγραμμα οφείλει να είναι εξατομικευμένο. Γενικά συνίσταται παρακολούθηση και αλλαγή των διατροφικών συνηθειών, δίαιτα τις περισσότερες φορές βασισμένη στη μεσογειακή διατροφή - η οποία λειτουργεί και ως πρόληψη- και στη σωματική δραστηριότητα.  

Σε κάποιες περιπτώσεις συνίσταται και η φαρμακευτική αγωγή, πάντα όμως σε συνδυασμό με άσκηση και διαιτητικό πρόγραμμα.

Τέλος, όπου κρίνεται αναγκαίο, η βαριατρική χειρουργική επέμβαση, είναι μια αποτελεσματική θεραπεία, με μακροπρόθεσμα αποτελέσματα σχετικά με τη διατήρηση του σωματικού βάρους αλλά και την αναστροφή του σακχαρώδους διαβήτη -δύο προβλήματα που βαίνουν σχεδόν παράλληλα. 

Και φυσικά απαραίτητη είναι και η ψυχολογική βοήθεια, είτε είναι ατομική είτε είναι ομαδική θεραπεία, η ψυχολογική υποστήριξη βοηθά το άτομο να κατανοήσει τους λόγους που οδηγούν στην παχυσαρκία, και λειτουργεί υποστηρικτικά και εμψυχωτικά στην αλλαγή που γίνεται σιγά – σιγά, ώστε το άτομο να απαλλαγεί όχι μόνο από τα περιττά κιλά αλλά και από τις περιττές ενοχές και τις άσχημες εικόνες που έχει για το σώμα του και για τον εαυτό του. 

 

Βιβλιογραφικές πηγές

1. European Medicines Agency. Draft Guideline on clinical evaluation of medicinal products used in weight control 2014

2. Puhl, R. M., Heuer, C. A. The stigma of obesity: a review and update. Obesity, 2009

3. World Health Organization. Obesity and overweight. Fact Sheet No 311, 2013

4. European Union. Directorate-General for Health and Consumers. Strategy for Europe on nutrition, overweight and obesity-related health issues. Implementation progress report. December 2010

5. World Health Organization. Regional Office for Europe. Country profiles on nutrition, physical activity and obesity in the 53 WHO European Region Member States. Methodology and summary. 2013

6. Silvestris E., De Pergola G., Rosania R., Loverro G., Obesity as disruptor of the female fertility, Reprod Biol Endocrinol. 2018 

7. Γενικά για την Παχυσαρκία. Διαθέσιμο στο Ιατρικό Κέντρο αντιμετώπισης παχυσαρκίας