Ντροπή: Ο Αόρατος Καθρέφτης των Σχέσεων

Ακρόαση άρθρου......

Σκέψεις πάνω στη συστημική ματιά της ντροπής.
Η ντροπή είναι ένα συναίσθημα αθόρυβο, μα βαθιά μεταδοτικό. Δεν φωνάζει, αλλά απλώνεται. Δεν χτυπά την πόρτα, αλλά φωλιάζει μέσα στις σχέσεις, στους τρόπους που κοιταζόμαστε και μιλάμε.

Είναι ο αόρατος καθρέφτης που μας δείχνει όχι ποιοι είμαστε, αλλά ποιοι νομίζουμε ότι πρέπει να είμαστε για να μας αγαπούν.

Στη συστημική σκέψη, η ντροπή δεν είναι προσωπικό ελάττωμα. Είναι ένα δίκτυο σχέσεων που διαμορφώνει και διαμορφώνεται. Ένα οικογενειακό αποτύπωμα που περνά μέσα από βλέμματα, σιωπές, απαγορεύσεις και «μη». Η ντροπή δεν γεννιέται μόνο μέσα μας, αλλά ανάμεσά μας

Η ρίζα της ντροπής στην παιδική ηλικία.

Το παιδί μαθαίνει τη ντροπή πριν ακόμη μάθει τη γλώσσα. Την αναγνωρίζει στο πρόσωπο του γονιού όταν τολμά, στο σήκωμα του φρυδιού, στη φράση «μην κάνεις έτσι». Μαθαίνει πως για να το αγαπούν, πρέπει να είναι «καλό». Έτσι χτίζεται η πρώτη του εσωτερική κάμερα, που το παρακολουθεί διαρκώς.

Όταν η οικογένεια διδάσκει την αγάπη υπό όρους, το παιδί μεγαλώνει με τη βεβαιότητα πως η αποδοχή εξαρτάται από την προσαρμογή. Η ντροπή τότε γίνεται μηχανισμός αυτοπροστασίας: «αν δεν φανώ, δε θα απορριφθώ». Και αυτός ο μηχανισμός ακολουθεί τον ενήλικο άνθρωπο, διαμορφώνοντας σχέσεις όπου η αυθεντικότητα θυσιάζεται για την ασφάλεια.

Ο άνθρωπος που νιώθει ντροπή δεν τολμά να στραφεί μέσα του. Το βλέμμα προς τα μέσα γίνεται επικίνδυνο, γιατί εκεί συναντά τη φωνή που τον μεγάλωσε: «δεν είσαι αρκετός». Έτσι, η ντροπή δεν είναι πια συναίσθημα είναι τρόπος ύπαρξης.

Η ντροπή στις σχέσεις και στο σώμα
Στις σχέσεις, η ντροπή στέκεται ανάμεσα στους ανθρώπους σαν λεπτό, διάφανο τείχος. Δεν φαίνεται, αλλά όλα φιλτράρονται μέσα από αυτήν. Ο άνθρωπος που ντρέπεται να φανερωθεί, αποσύρεται. Ο άλλος, που δεν καταλαβαίνει, το εκλαμβάνει ως αδιαφορία. Έτσι αρχίζει ο κύκλος της παρεξήγησης.

Ο Πλάτων έγραφε για τις σκιές στη σπηλιά: οι άνθρωποι κοιτούν τις αντανακλάσεις και όχι τα πράγματα καθαυτά. Η ντροπή λειτουργεί όπως εκείνη η σκιά. Δεν μας αφήνει να δούμε τον εαυτό μας, παρά μόνο την παραμόρφωσή του. Και όσο μένουμε στις σκιές, φοβόμαστε το φως της αποκάλυψης.

Η ντροπή δεν κατοικεί μόνο στο μυαλό ζει και στο σώμα. Οι ώμοι μαζεύονται, η αναπνοή κόβεται, το βλέμμα αποφεύγει. Στο σεξ, όπου το σώμα μιλά χωρίς φίλτρα, η ντροπή γίνεται λογοκριτής. Ο φόβος της απόρριψης ή της σύγκρισης μπλοκάρει τη ροή της επιθυμίας. Η γυναίκα που σκέφτεται «δεν είμαι αρκετά όμορφη» και ο άνδρας που φοβάται «μήπως δεν σταθεί στο ύψος», ζουν την ίδια αποξένωση: το σώμα γίνεται εχθρός, όχι γέφυρα.

Η ντροπή, στο βάθος της, είναι φόβος μη χαθεί η σύνδεση. Ο άνθρωπος που τη νιώθει προσπαθεί να ανήκει, μα φοβάται να εκτεθεί. Και κάπως έτσι, μένει μόνος μέσα στη σχέση. Ο Αριστοτέλης θα το έλεγε απώλεια του μέτρου, της αρετής που ισορροπεί ανάμεσα στο «πολύ» και στο «λίγο». Όταν η ντροπή υπερβεί το μέτρο, η ζωή μικραίνει.

Η θεραπεία της ντροπής

Η ντροπή δεν υποχωρεί με τη λογική, θέλει παρουσία. Θέλει σχέση. Η θεραπευτική διαδικασία, είτε ατομική είτε ζεύγους, λειτουργεί σαν ασφαλής καθρέφτης: επιτρέπει να δούμε όσα φοβόμασταν χωρίς να κριθούμε. Στη συστημική οπτική, η αλλαγή δεν σημαίνει κατάργηση του παλιού μοτίβου, αλλά μετασχηματισμό του. Ο θεραπευτής γίνεται εκείνο το βλέμμα που δεν καταδικάζει, αλλά αναγνωρίζει.

Η ντροπή αρχίζει να λιώνει όταν ειπωθεί. Όταν βρει χώρο να ακουστεί, χωρίς να συναντήσει ειρωνεία ή αμηχανία. Μέσα στη σχέση, θεραπευτική ή ερωτική, γεννιέται το θάρρος να πούμε «έτσι νιώθω, κι ας μην είναι όμορφο». Αυτή είναι η αρχή της ελευθερίας.

Η αποδοχή του σώματος, η αργή αναπνοή, το απλό άγγιγμα χωρίς προσδοκία είναι μορφές θεραπείας. Η ντροπή ζει στο σώμα, και μόνο μέσα από το σώμα θεραπεύεται. Όπως η πληγή χρειάζεται οξυγόνο, έτσι και η ψυχή χρειάζεται φως. Η σχέση γίνεται τότε πράξη ίασης, όχι πεδίο κρίσης.

Από τη σκιά στο φως
Η ντροπή δεν είναι εχθρός, είναι δάσκαλος. Μας δείχνει το σημείο όπου η ψυχή ζητά επανασύνδεση. Ο Σωκράτης μάς καλεί να γνωρίσουμε τον εαυτό, ο Πλάτων μας θυμίζει να στραφούμε προς το φως, ο Αριστοτέλης μας διδάσκει το μέτρο. Και η συστημική σκέψη ενώνει αυτά τα τρία: αυτογνωσία, αποκάλυψη και ισορροπία μέσα στη σχέση.

Το αντίθετο της ντροπής δεν είναι η αλαζονεία, είναι η αυθεντικότητα. Το θάρρος να υπάρχουμε όπως είμαστε, να εκφράζουμε επιθυμίες, να συγχωρούμε τις ατέλειές μας. Η ντροπή τότε μεταμορφώνεται σε πυξίδα δείχνει πού χρειαζόμαστε αγάπη.

Η επούλωση δεν είναι απουσία ντροπής, αλλά η ικανότητα να τη βλέπουμε χωρίς να τη φοβόμαστε. Γιατί, όπως κάθε σκιά, υπάρχει μόνο εκεί όπου υπάρχει φως. Και αυτό το φως δεν έρχεται απ’ έξω γεννιέται μέσα από τη συνάντηση. Εκεί όπου δύο βλέμματα συναντιούνται χωρίς κρίση, εκεί η ντροπή σβήνει. Εκεί ο άνθρωπος ξαναβρίσκει τη θέση του μέσα στον κύκλο των σχέσεων.

Η ντροπή είναι το αποτύπωμα της ανάγκης μας να αγαπηθούμε. Και όταν τη συναντήσουμε με καλοσύνη, θα δούμε ότι ποτέ δεν ήταν εχθρός μας ήταν πάντα η φωνή που ψιθύριζε: «θέλω να με δεις και να με δεχτείς, όπως είμαι».

Βιβλιογραφία

1. Tangney, J. P., & Dearing, R. L. (2002). Shame and Guilt. New York: Guilford Press.
2. Brown, B. (2012). Daring Greatly. Gotham Books.
3. Kaufman, G. (1996). The Psychology of Shame. Springer.
4. Gillath, O., Mikulincer, M., & Shaver, P. R. (2009). Sexual Shame and Relational Intimacy. Journal of Social and Personal Relationships, 26(5).
5. Morrison, A. P. (1989). The Culture of Shame. Ballantine Books.
6. Van der Kolk, B. (2014). The Body Keeps the Score. Penguin Books.
7. Aristotle (350 BC). Nicomachean Ethics.
8. Plato (380 BC). The Republic.
9. Σύγχρονες μελέτες για τη ντροπή και τη συστημική θεραπεία, Psychology Today & Verywell Mind (2023–2024).

Συγγραφή - Επιμέλεια Άρθρου

Χρήστος Καρράς - Ψυχοθεραπευτής

Χρήστος Καρράς: έχει επιβεβαιωθεί από το Psychology

Οι πληροφορίες που αναφέρονται στον επαγγελματικό κατάλογο ειδικών παρέχονται από τους ίδιους τους ειδικούς, κατά την εγγραφή τους στο σύστημα. Όταν βλέπετε την ένδειξη «έχει επιβεβαιωθεί από το Psychology”, σημαίνει ότι το Psychology έχει ελέγξει, με email, τηλεφωνικά ή/και με λήψη των σχετικών εγγράφων, τα ακόλουθα στοιχεία:

• Ότι ο ειδικός είναι υπαρκτό πρόσωπο.
• Ότι τα πτυχία οι τίτλοι και οι εξειδικεύσεις που αναφέρει είναι αληθινά.
• Ότι οι πληροφορίες που αναφέρει ισχύουν.

Ψυχολόγος, Συστημικός Ψυχοθεραπευτής, HND Δίπλωμα Συμβουλευτικής Ψυχολογίας, τετραετής ειδίκευση στη Συστημική Προσέγγιση.  (MSc) στην Ψυχοσεξουαλική Ψυχοθεραπεία (σε εξέλιξη) ICPS – University of Central Lancashire (UCLan)

6970881652

Δείτε όλα τα άρθρα Σελίδα ειδικού