Είναι επικίνδυνοι οι ψυχικά ασθενείς;

Στις μέρες μας πολλά είναι τα παραδείγματα που εκφράζουν το στίγμα της ψυχικής ασθένειας μέσα από τον καθημερινό λόγο, ειδικά όταν υπάρχει σύνδεση με τη βία, την επιθετικότητα και το έγκλημα: «ο δράστης ήταν φρενοβλαβής», «τρελός», «ψυχοπαθής», «η σύζυγος του ψυχοπαθή», «τρελοκομείο», «τρελογιατροί», «τα ψυχοφάρμακα τον έκανα φυτό», «εγκλεισμός».

Ο μύθος του ψυχικά ασθενή φαίνεται ότι κυριαρχεί και στις μέρες μας, παρόλη τη πρόοδο και την εξέλιξη της επιστήμης στο χώρο της ψυχικής υγείας.

Το στίγμα των ψυχικά ασθενών είναι ιδιαίτερα έντονο και ενισχύεται σε μεγάλο βαθμό από τα μέσα τα οποία δημιουργούν μια αρνητική εικόνα για τα άτομα αυτά καθώς τα ανάγουν σε επικίνδυνα άτομα τόσο για την οικογένεια στην οποία ανήκουν, όσο και για το ευρύ κοινό.

Ξαφνικές εγκληματικές ενέργειες που δεν ερμηνεύονται με όρους λογικής, καθώς και μαζικές επιθέσεις που σοκάρουν τη κοινή γνώμη, έχουν άρρηκτα συνδεθεί με την ψυχική ασθένεια και αυτό γίνεται ιδιαίτερα εμφανές μέσα από το λόγο που εκφέρουν τα μέσα και τον τρόπο που παρουσιάζουν αυτά τα θέματα.

H βία και η επιθετικότητα φαίνονται άρρηκτα συνδεδεμένες με την ψυχική ασθένεια και κυρίως όταν υπάρχει διάγνωση κάποιας σοβαρής ψυχιατρικής διαταραχής, καθιστώντας τα άτομα αυτά επικίνδυνα για το ευρύ κοινό. Οι έρευνες αναφέρουν ότι μέσα στο χρόνο η έκθεση του κοινού σε γεγονότα που συνδέουν τη βία, την επιθετικότητα και τις «παράλογες» εγκληματικές επιθέσεις  με τα ψυχικά ασθενή άτομα, οδηγεί στο να πεισθεί για την αλήθεια αυτής της πεποίθησης, να την υιοθετεί και έτσι, σταδιακά, να οδηγεί τα πάσχοντα άτομα σε κοινωνική απομόνωση και περιθωριοποίηση.

Ωστόσο, η σχέση μεταξύ ψυχικής ασθένειας και βίας είναι αρκετά περίπλοκη. Πρόκειται για μια σχέση όπου εμπλέκονται πολλοί παράγοντες, όπως η χρήση ουσιών, η χρήση αλκοόλ, το ιστορικό βίας, η σωματική κακοποίηση, η παραμονή σε αναμορφωτήριο κατά τη νεανική ηλικία, η μη συμμόρφωση στην ιατρική αγωγή, το φύλο, η ηλικία, ένα πρόσφατο διαζύγιο, το χαμηλό κοινωνικό - οικονομικό επίπεδο, η ανεργία και η θυματοποίηση.

Μεταξύ αυτών, η χρήση ουσιών φαίνεται να ασκεί τη σημαντικότερη επίδραση στη σχέση αυτή, καθώς όταν συνυπάρχει με την ψυχική ασθένεια, αυξάνει κατά πολύ τις πιθανότητες βίας και επιθετικής συμπεριφοράς. Από την άλλη, ψυχικά ασθενή άτομα που δεν κάνουν χρήση ουσιών, εμφανίζουν περιορισμένα περιστατικά βίας.

Η ύπαρξη μιας ψυχικής ασθένειας δε θα πρέπει να αποτελεί προβλεπτικό παράγοντα εμφάνισης βίας και επικινδυνότητας που να οδηγεί στον κοινωνικό αποκλεισμό. Σκοπός είναι να διαλευκανθούν όλοι εκείνοι οι παράγοντες που συνυπάρχουν με μια ψυχική νόσο και μπορεί να οδηγήσουν το άτομο σε μια βίαιη, επιθετική ή ακόμη και εγκληματική συμπεριφορά. Η ψυχική ασθένεια από μόνη της δεν επαρκεί για τέτοια περιστατικά.

Τα άτομα αυτά έχουν ήδη την ταμπέλα της ψυχικής νόσου, που φαίνεται ότι καλά κρατεί ακόμη και στις μέρες μας και πάνω σε αυτή τοποθετούνται και άλλα στερεότυπα, τα περισσότερα του παρελθόντος, που έρχονται να τα απομονώσουν ακόμη περισσότερο. Αξίζει να αναφερθούμε και σε έρευνες που βρίσκονται στον αντίποδα και αναφέρουν ότι τα ψυχικά ασθενή άτομα όχι μόνο δεν πρωτοστατούν στην διάπραξη εγκληματικών ενεργειών, αλλά, συνήθως, είναι θύματα αυτών.

Πρόληψη μέτρων για ποιοτικές παροχές υπηρεσιών ψυχικής υγείας

Με βάση όλα τα παραπάνω, κρίνεται απαραίτητη η πρόληψη μέτρων, κάτι που μπορεί να επιτευχθεί μέσα από την ποιοτική παροχή υπηρεσιών ψυχικής υγείας στα άτομα αυτά καθώς και την εξατομικευμένη φροντίδα τους με βάση το ιστορικό που έχουν και τους παράγοντες κινδύνου που μπορεί να υπάρχουν.

Ακόμη, η έγκαιρη διάγνωση και ανίχνευση των περιπτώσεων όπου η ψυχική ασθένεια συνυπάρχει με τη χρήση ουσιών αποτελεί σημαντικό κομμάτι της στρατηγικής πρόληψης περιπτώσεων βίας και εγκληματικών ενεργειών από αυτή την ομάδα ανθρώπων.

Επιπροσθέτως, λαμβάνοντας υπόψη την καταλυτική επιρροή των μέσων, είναι σημαντική η σωστή και έγκυρη ενημέρωση μέσα από αυτά, καθώς, συνήθως, τείνουν να  στρεβλώνουν τη πραγματικότητα και να δημιουργούν ψευδείς πεποιθήσεις και φόβους στην κοινή γνώμη.

Η κοινή γνώμη χρειάζεται να ευαισθητοποιείται σε θέματα ψυχικής υγείας, να αποκτά ανοχή στο «διαφορετικό» και την ιδιαιτερότητα που μπορεί να χαρακτηρίζει τα άτομα που έχουν μια ψυχική ασθένεια και όχι να ενισχύει τον στιγματισμό και να τα οδηγεί σε κοινωνική απομόνωση, εδραιώνοντας ήδη υπάρχοντα προβλήματα που αντιμετωπίζουν αυτά τα άτομα.

Οι φροντιστές των ψυχικά ασθενών

Μέσα σε όλα αυτά ας μη ξεχνάμε τους φροντιστές των ψυχικά ασθενών καθώς επιβαρύνονται και οι ίδιοι, έστω και έμμεσα, με το στίγμα της ψυχικής ασθένειας.

Η ακριβής, έγκυρη και αξιόπιστη ενημέρωση γύρω από τη ψυχική υγεία του συγγενικού τους προσώπου παίζει σημαντικό ρόλο τόσο στην αντιμετώπιση, όσο και στην ποιότητα ζωής όλης της οικογένειας.

Σε σοβαρά περιστατικά, όπου κρίνεται απαραίτητα η λήψη αγωγής, αυτή θα πρέπει να λαμβάνεται με πλήρη και αυστηρή συνέπεια, ενώ τυχόν παρεκκλίσεις πρέπει να ανιχνεύονται άμεσα και να λαμβάνονται τα σχετικά μέτρα.

Η ψυχολογική στήριξη όλης της οικογένειας κρίνεται ιδιαίτερα βοηθητική προκειμένου να μπορούν τα μέλη να αντιμετωπίζουν τις δυσκολίες, τα σκαμπανεβάσματα, τις αγωνίες, τους φόβους και το άγχος που ενέχουν τα περιστατικά αυτά και, κατ’επέκταση, να προάγεται η ποιότητα ζωής των ψυχικά πασχόντων συγγενών τους. 

 

Βιβλιογραφία

1. Babik, D., Babic, R., Vasilj, I., & Avdibegovic, E. (2017). Stigmatization  of mentally ill patients through media. Psychiatria Danubina, 29(5), 885-889.

2. Elbogen, E. & Johnson, S. (2009). The intricate link between violence and mental

disorder. Archives of General Psychiatry, 66(2), 152-161. 10.1001/archgenpsychiatry.2008.537

3. Stuart, H. (2003) Violence and mental illness: an overview. World Psychiatry, 2(2):121-4. PMID: 16946914 .

4. Termeer, J. & Szeto, A. (2021). Mental illness stigma in criminal justice: an examination of stigma juror decision-making. Inquiries Journal, 13(01), Retrieved from www.inquiriesjournal.com/a?id=1865

5. Varshney, M., Mahapatra, A., Krishnan, V., Gupta, R. & Deb., K. S. (2016). Violence and mental illness: what is the true story? Journal of Epidemiology and Community Health,70(3), 223-225. dx.doi.org/10.1136/jech-2015-205546

6. Watson, A., Hanrahan, P., Luchins, D. & Lurigio, A. (2001). Mental health courts and the complex issue of mentally ill offenders. Psychiatric Services, 52(4), 477-481. 10.1176/appi.ps.52.4.477