Πόσο χαίρεσαι που πηγαίνεις στη δουλειά;

Αυτό το άρθρο έχει ως σκοπό να σου δώσει πληροφορίες για την εργασιακή κακομεταχείριση. Πώς το εργασιακό περιβάλλον μπορεί να επηρεάσει θετικά ή όχι την απόδοσή σου στην εργασία αλλά και την ποιότητα της καθημερινότητάς σου στην προσωπική σου ζωή;

Τι είναι η εργασιακή κακομεταχείριση; Πόσο συχνά συμβαίνει; Κατά πόσο μπορεί να συνδέεται με την χαμηλή αποδοτικότητα, την απώλεια κινήτρων, το υπερβολικό στρες ακόμα και την ανεργία;
Ποιες μπορεί να είναι οι συνέπειές της στο άτομο καθώς και στον οργανισμό όπου εργάζεται; 

Η εργασία και το εργασιακό περιβάλλον φανερά αποτελεί ένα σημαντικό μέρος της καθημερινότητας του ανθρώπου αφού μέσα σε αυτό ως εργαζόμενος/η περνάει κανείς τουλάχιστον το ένα τέταρτο της μέρας του/της έως και – κάποιες φορές ή σε κάποιες περιπτώσεις - περισσότερο από τη μισή του/της μέρα.

Η εργασία μπορεί να αποτελέσει σημαντική πηγή ικανοποίησης, ενέργειας και πληρότητας ακόμα κι αν αυτό συνοδεύεται από σωματική ή/και διανοητική κούραση.

Σε αυτές τις περιπτώσεις πολλοί άνθρωποι την περιγράφουν σαν ‘γλυκιά κούραση’. Μια κούραση δηλαδή που είναι ευχάριστη, πλήρης και που ακολουθείται συνήθως από αίσθηση ευεξίας και ουσιαστικής ξεκούρασης- ένας ολοκληρωμένος κύκλος.

Τι γίνεται όμως όταν η κούραση αυτή είναι ‘πικρή’, στείρα και συναισθηματικά αποστραγγίζει; Καμιά φορά αυτό μπορεί να συμβεί λόγω του αρνητικού εργασιακού περιβάλλοντος και όχι λόγω αυτού καθ’αυτού του αντικειμένου εργασίας.

Τι είναι το εργασιακό περιβάλλον;

Είναι οτιδήποτε μας περιβάλλει και οτιδήποτε περιβάλλουμε κατά τη διάρκεια της εργασίας μας. Το εργασιακό περιβάλλον αποτελείται από εμάς και από τους συναδέλφους μας.

Το εργασιακό περιβάλλον είναι ο χώρος – είτε εσωτερικός είτε εξωτερικός – στον οποίο βρισκόμαστε, όταν εργαζόμαστε. Αυτό μπορεί να είναι το γραφείο, το σπίτι, το αυτοκίνητο, το χωράφι, κτλ. κτλ. Τα χρώματα, η διακόσμηση, η καθαριότητα είναι κάποιοι από τους βασικούς παράγοντες που μπορούν να επηρεάσουν θετικά ή όχι το περιβάλλον εργασίας - ακόμη και την απόδοση του εργαζόμενου.

Όμως, ένας από τους πιο σημαντικούς παράγοντες που επηρεάζει το εργασιακό περιβάλλον – αν όχι ο σημαντικότερος, κατά τη γνώμη μου –είναι ο ανθρώπινος παράγοντας. Για τον κόσμο των συναισθημάτων είναι σχεδόν αδιάφορο το αν ένα τοξικό από την ανθρώπινη συμπεριφορά εργασιακό περιβάλλον διαδραματίζεται σε ένα πολυτελές γραφείο ή σε ένα απλό κατάστημα. Οι ψυχολογικές συνέπειες εκτιμάται ότι είναι πάνω κάτω παρόμοιες.

Η εργασία μέσα σε ένα τοξικό περιβάλλον συνήθως επιφέρει ‘πικρή κούραση’ λίγο ή πολύ σε όλους όσους το βιώνουν. Η κούραση δεν αφορά πια μόνο το αντικείμενο εργασίας και την εκπόνησή του. Αυτή η κούραση δεν είναι πια τόσο σωματική ή/και διανοητική. Είναι και κούραση συναισθηματική ή/και πνευματική.

Είναι κούραση που γεννιέται από την αρνητική αλληλεπίδραση με τους άλλους εργαζόμενους και που μεταφέρεται συστηματικά στο σπίτι και στην προσωπική ή και κοινωνική ζωή με πολλές αρνητικές επιρροές σε αυτήν.
Είναι η κούραση που π.χ. ο ύπνος και ότι άλλο υπό άλλες συνθήκες μπορεί να σε ξεκουράσει πραγματικά, δεν φαίνεται να είναι ικανά να σε ξεκουράσουν. Ίσως καμιά φορά να πλησιάζει τη λεγόμενη ‘επαγγελματική εξουθένωση’  [μια αρκετά συχνή στις μέρες μας ορολογία για το φαινόμενο της υπερβολικής κούρασης και εξάντλησης στους εργαζόμενους, στο οποίο θα αναφερθώ σε ξεχωριστό άρθρο].

Με την παραπάνω περιγραφή επιχειρώ να αποτυπώσω κάποιες από τις εικόνες που συχνά δημιουργεί η εργασιακή κακομεταχείριση ή και εκφοβισμός - με άλλα λόγια οι έντονες και συνεχείς αρνητικές σχέσεις και αλληλεπιδράσεις ανάμεσα στους ανθρώπους στο εργασιακό τους περιβάλλον. 

Τι είναι εργασιακή κακομεταχείριση;

Ένας από τους ακριβείς και κατατοπιστικούς ορισμούς είναι ο εξής:

‘…η επαναλαμβανόμενη και συνεχής προσπάθεια από ένα (ή πολλά άτομα) να βασανίσουν, εξουθενώσουν, καταπονήσουν, εμποδίσουν, εσκεμμένα προκαλέσουν την αντίδραση, εξαιρέσουν ή απομονώσουν το άλλο άτομο από το εργασιακό περιβάλλον. Είναι εκείνη η μεταχείριση που προκαλεί, πιέζει, φοβίζει, υποτιμά και που μέσα από την επανάληψή της έχει συντριπτικά αποτελέσματα.’ (Brodsky, 1976)

Αυτό το συνθέτουν συμπεριφορές και στάσεις όπως:

• Το να αγνοούνται οι γνώμες και οι απόψεις σου.
• Το να σου γίνεται ανάθεση υπερβολικού φόρτου εργασίας.
• Το να σου αποκρύπτει κάποιος πληροφορίες δίχως τις οποίες επηρεάζεται η απόδοσή σου.
• Το να σου γίνεται ανάθεση εργασιών με αναίτια υψηλούς στόχους και μη ρεαλιστικές προθεσμίες. 
• Το να απαιτούν ή να σε ‘διατάζουν’ να κάνεις δουλειά που είναι πέρα και έξω από το αντικείμενό σου.
• Το να σε αγνοούν ή να δέχεσαι εχθρική συμπεριφορά (π.χ. ψυχρότητα, επιθετική λεκτική ή μη-λεκτική συμπεριφορά).
• Το να σε κουτσομπολεύουν.
• Το να σε βρίζουν.
• Το να γίνονται υποτιμητικά σχόλια γύρω από το άτομό σου (π.χ. τα χόμπι σου, το παρελθόν σου, την καταγωγή σου), τις στάσεις σου ή την προσωπική σου ζωή.
• Το να σου αποσύρουν ‘αρμοδιότητες κλειδιά’ που έχουν να κάνουν άμεσα με το αντικείμενό σου και να σου τα υποκαθιστούν με ασήμαντα ή δυσάρεστα αντικείμενα.
• Το να σε διορθώνουν επιδεικτικά, να σε ειρωνεύονται ή να σε υποτιμούν δημόσια.

Σύμφωνα με έρευνες τα άτομα ή οι οργανισμοί που συνήθως ασκούν αυτού του είδους μεταχείριση παρουσιάζουν τα παρακάτω χαρακτηριστικά:

• Πολύ υψηλή αίσθηση ανταγωνιστικότητας. 
• Απότομες και αιφνιδιαστικές αλλαγές συμπεριφοράς, δομών, προσδοκιών. 
• Καλλιέργεια κλίματος ανασφάλειας και συντήρησή του, π.χ. αναξιοπιστία, απόσταση μεταξύ συμφωνίας και εφαρμογής της στην πράξη.
• Προβολή ισχυρού ‘μάτσο’ στιλ.
• Δυσκίνητες δομές και συγκεντρωτισμός. 
• Ο στόχος αποτελεί το πρώτο μέλημα αδιαφορώντας για τη διαδικασία του πώς αυτός θα επιτευχθεί – αίσθηση υποτίμησης του ανθρώπινου παράγοντα και του ατόμου.
• Χαμηλό επίπεδο συμμετοχής του προσωπικού ή χαμηλή αίσθηση συναδελφικότητας.
• Έλλειψη αξιόπιστων μηχανισμών για την καίρια πρόληψη και αντιμετώπιση κακομεταχείρισης στο χώρο εργασίας. 

Σύμφωνα με πρόσφατες έρευνες, η εργασιακή κακομεταχείριση φαίνεται να έχει εξίσου, αν όχι και πιο βλαβερές κάποιες φορές συνέπειες και από τη σεξουαλική παρενόχληση. Κι αυτό για δυο κυρίως λόγους:

Η εργασιακή κακομεταχείριση φαίνεται να συμβαίνει πολύ πιο συστηματικά και συχνά απ’όσο θεωρούνταν παλιότερα. Τις περισσότερες φορές οι συμπεριφορές εργασιακής κακομεταχείρισης υποτιμώνται. Φαίνεται να υπάρχει ανεκτικότητα με αποτέλεσμα να περνούν δήθεν απαρατήρητες ή θεωρούνται ‘φυσιολογικό’ κομμάτι του εργασιακού περιβάλλοντος – ξεχνώντας έτσι ότι ροκανίζει την αυτοπεποίθηση των εργαζομένων, πλήττει τη δημιουργικότητα και την αποδοτικότητα, δημιουργεί στείρα και τοξική επικοινωνία, αποθαρρύνει, προκαλεί αρνητικό στρες με αποτέλεσμα ο εργαζόμενος π.χ. να θέλει να απουσιάζει συχνά από τη δουλειά του έως και να παραιτηθεί ή να αναγκαστεί σε παραίτηση.

Οι εργαζόμενοι που είναι αποδέκτες εργασιακής κακομεταχείρισης έχει βρεθεί ότι είναι οι πιο θυμωμένοι και οι πιο αγχωμένοι εργαζόμενοι. Επίσης, δεν έχουν τη βοήθεια και την κατανόηση που π.χ. μπορεί να έχουν οι αποδέκτες σεξουαλικής παρενόχλησης.

Η εργασία μπορεί να είναι μια σημαντική πηγή ευεξίας, δημιουργικότητας και πληρότητας. Εσύ, τι μπορείς να κάνεις γι’ αυτό;