Αγχώδης Διαταραχή: Όταν το Άγχος Γίνεται Τρόπος Ζωής

Ακρόαση άρθρου......

Το άγχος αποτελεί έναν «αρχέγονο» μηχανισμό του σώματός μας που μας προειδοποιεί για κίνδυνο, μας κινητοποιεί και μας βοηθά να επιβιώσουμε, μέσω της έκκρισης αδρεναλίνης, όπως ακριβώς συνέβαινε, για παράδειγμα, στον πρωτόγονο άνθρωπο που έπρεπε να επιβιώσει και να αναζητήσει την τροφή του, καθώς και να αποκρούσει τα άγρια ζώα και άλλους πιθανούς κινδύνους.

Στην περίπτωση, ωστόσο, του ανθρώπου της σύγχρονης κοινωνίας, το άγχος δεν αφορά προφανώς σε θέματα όπως η αναζήτηση τροφής. Αυτό όμως δε συνεπάγεται ότι έχουν εξαλειφθεί οι κίνδυνοι και οι απειλητικοί παράγοντες, απλώς έχουν λάβει μια περισσότερο περίπλοκη και υποβόσκουσα μορφή.

Το άγχος στη σύγχρονη κοινωνία πολλές φορές παύει να είναι παροδικό και αρχίζει και ξεφεύγει κατά πολύ του πλαισίου αντιμετώπισης πιθανών κινδύνων.

Σε αυτή την περίπτωση, αρχίζει να κατακλύζει τη σκέψη, τα συναισθήματα και το σώμα μας και έτσι μπορεί να μετατραπεί σε μια αγχώδη διαταραχή – μια κατάσταση που δεν προστατεύει πλέον ούτε μπορεί να μας κινητοποιήσει, αλλά ενδέχεται να οδηγήσει, μεταξύ άλλων, στην εξάντληση και στην αδράνεια.

Τι είναι η αγχώδης διαταραχή;

Στο σημείο αυτό, πρέπει να γίνει διαχωρισμός ανάμεσα στο στιγμιαίο και στο χρόνιο άγχος, στοιχεία που έχουν και βιολογική βάση.

Όταν βιώνουμε οξύ άγχος ή φόβο, για παράδειγμα από έναν ξαφνικό δυνατό θόρυβο, μια κρίση πανικού, ένα απρόοπτο γεγονός, το συμπαθητικό νευρικό σύστημα ενεργοποιείται σχεδόν ακαριαία με στόχο να κινητοποιήσει τον οργανισμό άμεσα για να αντιμετωπίσει ή να αποφύγει τον κίνδυνο.

Τα επινεφρίδια, δηλαδή οι μικροί αδένες πάνω από τα νεφρά απελευθερώνουν αδρεναλίνη (επινεφρίνη) και νοραδρεναλίνη (Dunn & Swiergiel, 2008). Αυτό προκαλεί τη λεγόμενη αντίδραση “fight or flight” («μάχη ή φυγή»), (Milosevic, 2015), οπότε προκαλούνται οι παρακάτω αντιδράσεις:

• αυξάνεται ο καρδιακός ρυθμός
• ανεβαίνει η πίεση
• επιταχύνεται η αναπνοή
• αυξάνεται η ροή αίματος στους μύες
• οι κόρες των ματιών διαστέλλονται

Αντιθέτως, όταν εκκρίνεται η κορτιζόλη, εντοπίζεται η «παρατεταμένη αντίδραση». Στην περίπτωση αυτή, αν το στρες συνεχίζεται για ώρα ή γίνεται χρόνιο, τότε ενεργοποιείται ο άξονας υποθαλάμου –υπόφυσης – επινεφριδίων (HPA axis). (Guilliams & Edwards, 2010).

Αυτό οδηγεί στην έκκριση κορτιζόλης, που είναι η βασική ορμόνη του χρόνιου στρες.

Η κορτιζόλη αυξάνει τα επίπεδα σακχάρου στο αίμα, για να υπάρχει ενέργεια, καταστέλλει το ανοσοποιητικό σύστημα, διαταράσσει τον ύπνο και, μακροπρόθεσμα, μπορεί να συμβάλει σε κόπωση, αύξηση βάρους, κατάθλιψη ή εξάντληση. Στην περίπτωση αυτή, σκοπός της κορτιζόλης είναι στην πραγματικότητα να βοηθήσει τον οργανισμό να διαχειριστεί παρατεταμένες απαιτητικές καταστάσεις, αλλά όταν εκκρίνεται συνεχώς, γίνεται επιβαρυντική (Fischer & Cleare, 2017).

Η αγχώδης διαταραχή είναι μια ψυχική κατάσταση όπου το άγχος είναι δυσανάλογο με τις πραγματικές περιστάσεις και διαρκεί για μεγάλο χρονικό διάστημα. Ο άνθρωπος που τη βιώνει μπορεί να αισθάνεται μόνιμη ένταση, υπερδιέγερση, φόβο ή ανησυχία χωρίς συγκεκριμένο λόγο.

Δεν πρόκειται για «απλό στρες», αλλά για μια χρόνια ψυχική δυσφορία που επηρεάζει την καθημερινότητα, τις σχέσεις, την εργασία και τη γενικότερη ποιότητα ζωής και τη λειτουργική καθημερινότητα του ανθρώπου.

Σύμφωνα με διεθνείς μελέτες, περίπου 1 στους 5 ανθρώπους θα εμφανίσει κάποια μορφή αγχώδους διαταραχής στη ζωή του.

Στην Ελλάδα, τα ποσοστά αυτά φαίνεται να έχουν αυξηθεί τα τελευταία χρόνια, ιδιαίτερα μετά την πανδημία, τις κοινωνικο-οικονομικές ανασφάλειες και τις αυξημένες απαιτήσεις της σύγχρονης ζωής. Στο πλαίσιο αυτό, όπως αντιλαμβανόμαστε, το άγχος προκύπτει καθώς το άτομο ζει μέσα σε ένα πλαίσιο επίπλαστων αναγκών, δυσφορίας και αίσθησης εγκλωβισμού σε συνθήκες διαβίωσης που αντίκεινται στην ανθρώπινη φύση.

Είδη  διαταραχών άγχους

Ο όρος «αγχώδης διαταραχή» δεν περιγράφει μία μόνο κατάσταση, αλλά ένα σύνολο διαταραχών που έχουν κοινό παρονομαστή το υπερβολικό άγχος:

Γενικευμένη αγχώδης διαταραχή (GAD): Επίμονη και υπερβολική ανησυχία για καθημερινά ζητήματα. Το άτομο δυσκολεύεται να «ηρεμήσει» ακόμα και όταν δεν υπάρχει προφανής λόγος ανησυχίας )Stein & Sareen, 2015).

Διαταραχή πανικού: Επαναλαμβανόμενες κρίσεις πανικού, με έντονα σωματικά συμπτώματα, όπως ταχυπαλμία, δύσπνοια, αίσθηση απώλειας ελέγχου ή θανάτου.

Κοινωνική αγχώδης διαταραχή: Φόβος για την αρνητική αξιολόγηση ή κριτική από άλλους, που οδηγεί σε αποφυγή κοινωνικών καταστάσεων, στη δυσφορία κατά την κοινωνική αλληλεπίδραση, καθώς και στην επιθυμία απομόνωσης και άρνησης σύναψης διαπροσωπικών σχέσεων.

Ειδικές φοβίες: Έντονος φόβος απέναντι σε συγκεκριμένα αντικείμενα ή καταστάσεις, όπως είναι η υψοφοβία και ο φόβος για τα αεροπλάνα.

Ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή (OCD): Εμμονές και καταναγκασμοί που προκαλούν άγχος αν δεν εκτελεστούν συγκεκριμένες κινήσεις και «τελετουργίες» στην καθημερινότητα. Η διαταραχή αυτή δημιουργεί την αίσθηση απώλειας ελέγχου όταν δεν γίνονται οι συγκεκριμένες διεργασίες, οι οποίες συμβολίζουν στην πραγματικότητα το στοιχείο «της ασφάλειας» για τα άτομα.

Μετατραυματική διαταραχή στρες (PTSD): Άγχος και αναβίωση τραυματικών γεγονότων μετά από έντονο στρεσογόνο γεγονός, όπως είναι ένας τραυματισμός ή η απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου.

Αίτια και παράγοντες κινδύνου

Οι αγχώδεις διαταραχές δεν έχουν μία και μοναδική αιτία. Συνήθως οφείλονται σε ένα συνδυασμό παραγόντων, όπως είναι οι παρακάτω:

Βιολογικοί παράγοντες: Κληρονομικότητα, νευρο-χημικές και νευρο-βιολογικές ανισορροπίες.

Περιβαλλοντικοί παράγοντες: Τραυματικές εμπειρίες, παρατεταμένο στρες, υπερβολικές προσδοκίες από το κοινωνικό και οικογενειακό περιβάλλον.

Ψυχολογικοί παράγοντες: Χαμηλή αυτοεκτίμηση, τελειομανία, τρόποι σκέψης που ενισχύουν τον φόβο και οδηγούν σε οριακές σκέψεις, όπως «αν δεν τα καταφέρω, θα αποτύχω ολοκληρωτικά».

Η αγχώδης διαταραχή συχνά αναπτύσσεται σιωπηλά. Ένα άτομο μπορεί για χρόνια να ζει με διαρκή ανησυχία, χωρίς να συνειδητοποιεί ότι αυτό που βιώνει δεν είναι απλώς “πολύ στρες”, αλλά κάτι που μπορεί να αντιμετωπιστεί θεραπευτικά, μέσω της ψυχοθεραπειας ή σε συνδυασμό με την κατάλληλη φαρμακευτική αγωγή.

Συμπτώματα: το σώμα και το μυαλό σε διαρκή εγρήγορση

Τα συμπτώματα είναι ποικίλα και εξατομικευμένα. Μπορεί να εκδηλώνονται με τη μορφή:

Σωματικών αντιδράσεων: Ταχυπαλμία, δύσπνοια, τρέμουλο, μυϊκή ένταση, στομαχόπονος, αϋπνία, εφίδρωση, ζάλη, κόπωση, διαταραχές διατροφής.

Ψυχικών αντιδράσεων: επίμονες σκέψεις φόβου ή ανησυχίας, αδράνεια, δυσκολία συγκέντρωσης, αίσθηση απώλειας ελέγχου ή «μαθημένης αβοηθησίας, ανηδονία, δηλαδή δυσκολία εύρεσης ευχαρίστησης σε πράγματα που παλαιότερα μπορεί αν ευχαριστούσαν το άτομο.

Πολλοί άνθρωποι περιγράφουν την εμπειρία σαν να «ζουν συνεχώς στο μέλλον», σε ένα μέλλον όμως ζοφερό, όπου όλοι οι φόβοι τους θα έχουν αποκτήσει πραγματική υπόσταση. Αυτό τους στερεί τη δυνατότητα να ζήσουν τις χαρούμενες στιγμές του παρόντος, ανησυχώντας για όλα όσα μπορεί να πάνε στραβά, χωρίς ποτέ να νιώθουν πραγματικά ασφαλείς στο παρόν.

Αντιμετώπιση και θεραπεία

Η αγχώδης διαταραχή αντιμετωπίζεται αποτελεσματικά, ιδιαίτερα όταν το άτομο ζητήσει βοήθεια έγκαιρα. Οι κυριότερες μορφές θεραπείας είναι:

Ψυχοθεραπεία: Η γνωσιακή-συμπεριφορική θεραπεία (CBT) θεωρείται η πιο αποτελεσματική. Βοηθά το άτομο να αναγνωρίσει τις δυσλειτουργικές σκέψεις που προκαλούν άγχος και να τις αντικαταστήσει με πιο ρεαλιστικές.

Φαρμακευτική αγωγή: Σε ορισμένες περιπτώσεις, ο ψυχίατρος μπορεί να χορηγήσει αγχολυτικά ή αντικαταθλιπτικά φάρμακα, πάντα σε συνδυασμό με ψυχοθεραπεία.

Ολιστική προσέγγιση αντιμετώπισης

Είναι σημαντικό κάθε παρέμβαση να συνδυάζεται με το κατάλληλο τρόπο διαβίωσης, σε ένα ολιστικό πλαίσιο δράσης, όπως είναι μέσω της έμφασης στην τακτική φυσική άσκηση και με τη σωστή διατροφή.

Η υποστήριξη από το οικογενειακό και κοινωνικό περιβάλλον είναι καθοριστική.

Είναι συχνές οι περιπτώσεις κατά τις οποίες το κοινωνικό και οικογενειακό περιβάλλον προσπαθεί να μειώσει ή να υποβαθμίσει τις δυσκολίες του ατόμου, μέσα από φράσεις, όπως «Στο μυαλό σου είναι», «Παλιά οι άνθρωποι είχαν τόσα προβλήματα αλλά δεν έκαναν έτσι», «Δούλεψε περισσότερο για να ξεχαστείς ή πήγαινε μια βόλτα».

Το άτομο που βιώνει άγχος χρειάζεται κατανόηση, όχι κριτική, καθώς και τον χώρο να εκφραστεί χωρίς να αισθάνεται αδυναμία ή τον φόβο κατάκρισης.

Η θεραπεία του άγχους δεν σημαίνει την πλήρη εξάλειψή του – το άγχος είναι μέρος της ανθρώπινης φύσης. Σημαίνει, όμως, να μάθουμε να το κατανοούμε και να το διαχειριζόμαστε.

Όταν το άγχος μετατραπεί από εχθρό σε μήνυμα δράσης ή αλλαγής της ζωή μας, μπορούμε να ακούσουμε τι έχει να μας πει: ίσως ότι χρειάζεται να επιβραδύνουμε, να φροντίσουμε τον εαυτό μας ή να επαναπροσδιορίσουμε τις προτεραιότητές μας.

Η αποδοχή, η ψυχοθεραπευτική στήριξη και η αυτογνωσία αποτελούν τα πιο αποτελεσματικά εργαλεία για να ανακτήσουμε την εσωτερική μας ισορροπία. Γιατί η ζωή χωρίς άγχος δεν είναι ρεαλιστικός στόχος· όμως η ζωή με υγιή σχέση με το άγχος, είναι απολύτως εφικτή.

Βιβλιογραφία

Dunn, A. J., & Swiergiel, A. H. (2008). The role of corticotropin-releasing factor and noradrenaline in stress-related responses, and the inter-relationships between the two systems. European journal of pharmacology, 583(2-3), 186-193.

Fischer, S., Strawbridge, R., Vives, A. H., & Cleare, A. J. (2017). Cortisol as a predictor of psychological therapy response in depressive disorders: systematic review and meta-analysis. The British journal of psychiatry, 210(2), 105-109.

Guilliams, T. G., & Edwards, L. (2010). Chronic stress and the HPA axis. The standard, 9(2), 1-12.

Milosevic, I. (2015). Fight-or-flight response. Phobias: THE Psychology of irrational fear: The psychology of irrational fear, 196, 179.

Stein, M. B., & Sareen, J. (2015). Generalized anxiety disorder. New England Journal of Medicine, 373(21), 2059-2068.

Συγγραφή - Επιμέλεια Άρθρου

Ζωή Ζιωντάκη - Ψυχολόγος

Ζωή Ζιωντάκη: έχει επιβεβαιωθεί από το Psychology

Οι πληροφορίες που αναφέρονται στον επαγγελματικό κατάλογο ειδικών παρέχονται από τους ίδιους τους ειδικούς, κατά την εγγραφή τους στο σύστημα. Όταν βλέπετε την ένδειξη «έχει επιβεβαιωθεί από το Psychology”, σημαίνει ότι το Psychology έχει ελέγξει, με email, τηλεφωνικά ή/και με λήψη των σχετικών εγγράφων, τα ακόλουθα στοιχεία:

• Ότι ο ειδικός είναι υπαρκτό πρόσωπο.
• Ότι τα πτυχία οι τίτλοι και οι εξειδικεύσεις που αναφέρει είναι αληθινά.
• Ότι οι πληροφορίες που αναφέρει ισχύουν.

Ψυχολόγος, επιστημονικό προσωπικό στην ΑΔΙΠΠΔΕ στο Υπουργείο παιδείας,  απόφοιτη του Α.Π.Θ, με μεταπτυχιακό και διδακτορικό, καθώς και δεύτερο πτυχίο στο Παιδαγωγικό Δημοτικής Εκπαίδευσης. Ειδίκευση στην Κλασική Ψυχανάλυση και στην Ειδική Αγωγή και Εκπαίδευση. 

69.8888.4453

Δείτε όλα τα άρθρα Σελίδα ειδικού