Διαφορές και ομοιότητες μεταξύ ψυχανάλυσης και ψυχαναλυτικής ψυχοθεραπείας

Παρά τις διαφορές μεταξύ διάφορων τεχνικών, μεθόδων και θεωριών, όλες οι μορφές ψυχοθεραπείας έχουν μερικά κοινά στοιχεία:

1. Μια περίσταση όπου ένα άτομο χρειάζεται βοήθεια από ένα άλλο, που είναι εκπαιδευμένο και επιθυμεί να προσφέρει βοήθεια σ´ ένα άλλο.

2. Έναν ασθενή/πελάτη που επιθυμεί την αλλαγή.

3. Έναν θεραπευτή που ενδιαφέρεται για τον ασθενή/πελάτη, τον δέχεται και τον σέβεται ως ανθρώπινη ύπαρξη.

4. Έναν θεραπευτή που πιστεύει στη μέθοδο θεραπείας που χρησιμοποιεί.

5. Μια θεραπευτική ιδεολογία που είναι αποδεκτή και από τον θεραπευτή και από τον θεραπευόμενο.

6. Την αύξηση των συναισθημάτων του θεραπευόμενου ότι είναι ικανός να διευθύνει και να ελέγξει τη ζωή του, τον εαυτό του και το περιβάλλον του.

7. Την προετοιμασία για νέες γνώσεις που προέρχονται από μια αυξημένη αυτογνωσία, καθώς και από το παράδειγμα και την κατεύθυνση του θεραπευτή.

8. Την ικανότητα του θεραπευτή να πείσει τον θεραπευόμενο ότι υπάρχουν ελπίδες να ανακουφιστεί από το πρόβλημά του (πειθώ για ελπίδα).

Ψυχοδυναμική, Ψυχανάλυση και ψυχαναλυτική

Κατ' αρχήν θα ήταν χρήσιμο να διευκρινίσουμε τους όρους «Ψυχαναλυτική» και «Ψυχοδυναμική», που πολλές φορές χρησιμοποιούνται λανθασμένα σαν συνώνυμοι.

Μερικές φορές, όταν αναφέρονται σε σχέση με διάφορες θεωρίες παθογένεσης, ψυχοκοινωνικής ανάπτυξης ή τεχνικών θεραπείας μπορεί να είναι συνώνυμοι.

Πολλές φορές όμως, αυτοί οι όροι αναφέρονται σε εκ διαμέτρου αντίθετες ιδέες.

Στις περισσότερες, αν όχι σε όλες, τις ψυχολογικές θεωρίες, η βασική υπόθεση είναι ότι οι σκέψεις, τα συναισθήματα και η συμπεριφορά του ατόμου βασίζονται σε μια συνεχή και περίπλοκη αλληλεπίδραση μεταξύ του μυαλού, του σώματος και του εξωτερικού περιβάλλοντος.

Στην ψυχοδυναμική θεώρηση, το μυαλό αποτελείται από μερικές συγκεκριμένες διανοητικές ιδέες που έχουν χαρακτηριστικές ιδιότητες, λειτουργίες και χρησιμότητες.

Στην ψυχοδυναμική ανατομία του μυαλού υπάρχουν πάντα ξεκάθαροι ψυχολογικοί παράγοντες που βρίσκονται σε σύγκρουση, είναι συνήθως μη συνειδητοί και πάντα αποτελούν τις καθοριστικές κινητήριες δυνάμεις της ανθρώπινης συμπεριφοράς.

Το σώμα αποτελείται απ' όλες τις εσωτερικές φυσιολογικές, χημικές, γενετικές, νευρολογικές λειτουργίες και το εξωτερικό περιβάλλον αποτελείται από τον φυσικό κόσμο έξω από το σώμα, το παρόν και το παρελθόν των διαπροσωπικών εμπειριών και το παρόν και το παρελθόν του κοινωνικού και πολιτιστικού περιγύρου.

Ο όρος «Ψυχοδυναμική» αναφέρεται όχι μόνο στη θεωρία της ψυχικής λειτουργίας και της ανθρώπινης συμπεριφοράς, αλλά και σε ψυχοθεραπευτικές τεχνικές που βασίζονται σε τέτοιες θεωρίες.

Όλοι οι ψυχοδυναμικοί θεραπευτές πιστεύουν ότι η ψυχοπαθολογία είναι αποτέλεσμα απώθησης και έλλειψης ή αποφυγής του γνώθι σ' εαυτόν. Οι ψυχοδυναμικές θεωρίες μπορεί να διαφέρουν στο τι είναι απωθημένο, στο πώς δουλεύει ή πώς θα έπρεπε να δουλεύει το μυαλό.

Έτσι, όλοι οι ψυχοδυναμικοί θεραπευτές έχουν σαν στόχο την ανάκληση και την εκ νέου ολοκλήρωση των κομματιών που χάθηκαν στο ασυνείδητο. Τέλος, θεωρούν ότι όλοι οι άνθρωποι έχουν τη δυνατότητα να αλλάξουν, εάν επιτύχουν σημαντική διανοητική ενόραση.

Ο όρος «Ψυχανάλυση» αναφέρεται σε μια ειδική υποκατηγορία της Ψυχοδυναμικής. Αναφέρεται δε συγκεκριμένα σε αυτές τις ιδέες που αναπτύχθηκαν από τον Freud.

Ο όρος «Ψυχαναλυτική» αναφέρεται στις μετέπειτα θεωρίες που βασίστηκαν στη θεωρία του Freud αλλά ξέφυγαν και από τα όρια της κλασσικής ψυχανάλυσης.

Όλες λοιπόν οι ψυχαναλυτικές θεωρίες και τεχνικές είναι ψυχοδυναμικές, αλλά δεν είναι όλες οι ψυχοδυναμικές θεωρίες και τεχνικές ψυχαναλυτικές.

Κατά συνέπεια, η θεωρία και τεχνική του Perls, του Yalom ή του Rogers είναι ψυχοδυναμικές, αλλά όχι ψυχαναλυτικές.

Αντιθέτως, οι μπιχεβιοριστικές και συστεμικές θεωρίες δεν είναι ψυχοδυναμικές -επομένως ούτε και ψυχαναλυτικές- γιατί δεν αναφέρονται σε συγκεκριμένες δομικές ιδέες του μυαλού, ούτε προσπαθούν να αλλάξουν τον ψυχικό κόσμο του ατόμου.

Δεν ενδιαφέρονται για το αν υπάρχει ασυνείδητο και δε βλέπουν την ψυχική ασθένεια ως αποτέλεσμα εσωτερικών συγκρούσεων.

Διαφορές Ψυχανάλυσης και  ψυχαναλυτικής ψυχοθεραπείας όσον αφορά στην τεχνική

Ο ψυχαναλυτής παρατηρεί τον ασθενή και έχει μόνο στοιχειώδη επαφή μαζί του. Όταν επεμβαίνει, το κάνει μόνο για να διευκολύνει τη μεταβίβαση ή για να βοηθήσει στο να γίνει κάτι ασυνείδητο, συνειδητό.

Ο ψυχαναλυτικός ψυχοθεραπευτής έχει μεγαλύτερη επαφή με τον ασθενή και μπορεί να επιδείξει πιο προσωπικές σκέψεις και συναισθήματα.

Διαφορές ψυχανάλυσης και ψυχαναλυτικής ψυχοθεραπείας όσον αφορά στη μεταβίβαση

Σύμφωνα με τη γνώμη των ορθόδοξων ψυχαναλυτών, μόνο στην ψυχανάλυση η μεταβίβαση και η παλινδρόμηση είναι πλήρεις και έτσι μπορούν να χρησιμοποιηθούν στην επίλυση νεύρωσης. Βέβαια, φαινόμενα μεταβίβασης παρατηρούνται σε όλες τις μορφές διαπροσωπικών σχέσεων.

Μόνο στην ψυχανάλυση, όμως, ο θεραπευτής μπορεί να χρησιμοποιήσει την ερμηνεία της μεταβίβασης, έτσι ώστε να ξεπεραστεί η αντίσταση και να έρθει στο συνειδητό το περιεχόμενο του ασυνείδητου.

Στις άλλες μεθόδους αναγνωρίζεται το φαινόμενο της μεταβίβασης, αλλά αντί για ερμηνεία έχουμε άλλες τεχνικές, όπως την υποβολή, το χειρισμό, την αντιμετώπιση, αλλά όχι ερμηνεία και πλήρη επίλυση της νευρωτικής μεταβίβασης και αντίστασης.

Διαφορές Ψυχανάλυσης και ψυχαναλυτικής ψυχοθεραπείας όσον αφορά στους στόχους

Όλοι οι θεραπευτές έχουν τον ίδιο τελικό στόχο για τους ασθενείς τους: μια πιο ουσιώδη, παραγωγική και χαρούμενη ύπαρξη. Οι ενδιάμεσοι στόχοι όμως διαφέρουν ανάμεσα στους θεραπευτές διάφορων σχολών. Οι κλασικοί ψυχαναλυτές πιστεύουν ότι οι ενδιάμεσοι στόχοι της ψυχάναλυσης είναι πιο «φιλόδοξοι» από αυτούς των άλλων σχολών.

Οι στόχοι της ψυχανάλυσης είναι προκαθορισμένοι με ακρίβεια και αποτελούνται από μια προοδευτική αποκάλυψη, που ξεκινά από το συνειδητό και προχωρά στα βαθύτερα στρώματα του ασυνείδητου.

Ένας τέτοιος στόχος απαιτεί την εκτεταμένη έρευνα των αντιστάσεων, των μηχανισμών άμυνας, των παλινδρομικών νευρωτικών μεταβιβάσεων, και της ψυχικής γένεσης των συμπτωμάτων. Η θεραπευτική επεξεργασία ακολουθεί σαφείς λεκτικές ερμηνείες που γίνονται από τον αναλυτή και από ενοράσεις που επιτυγχάνονται από τον ασθενή.

Κατά τους κλασικούς ψυχαναλυτές, οι άλλες μορφές ψυχαναλυτικής ψυχοθεραπείας δεν επιτυγχάνουν σημαντικές και μόνιμες αλλαγές στην ψυχική δομή του ατόμου, παρά μόνο σχετική συμπτωματική ανακούφιση.

Κατ' αυτούς, η ψυχανάλυση πετυχαίνει ουσιαστικότερες αλλαγές στην ψυχική δομή μέσω της κατάλυσης των μηχανισμών άμυνας. Γι' αυτό άλλωστε ζητούν από τον ασθενή να μην πάρει σοβαρές αποφάσεις για τη ζωή του κατά τη διάρκεια της ψυχανάλυσης.

Επίσης, δε δέχονται συνήθως για ψυχανάλυσης ασθενείς που έχουν υπερβεί το τεσσαρακοστό έτος ή που έχουν ψυχωσικό υπόβαθρο.

Οι ψυχαναλυτικοί ψυχοθεραπευτές δεν επιδιώκουν το σπάσιμο των μηχανισμών άμυνας, αλλά αντίθετα προσπαθούν να τους δυναμώσουν για να επιτύχουν την καλύτερη δυνατή προσαρμογή του ατόμου.

Ακόμη και όταν ο ψυχαναλυτικός ψυχοθεραπευτής επιχειρεί κάποια ανάλυση των μηχανισμών άμυνας, αυτό γίνεται με τη βοήθεια υποστηρικτικών τεχνικών, όπως η υποβολή και ο χειρισμός.

Το παρόν άρθρο αποτελεί απόσπασμα από το βιβλίο Τι είναι ψυχοθεραπεία που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ασημάκη.